Адметнасці і роля дзеяслова ў мове навукі і тэхнікі

Дзеяслоў — самастойная часціна мовы, якая абазначае дзеянне, працэс або стан.

Дзеясловы могуць абазначаць фізічнае дзеянне (капаць, рамантаваць), рух або перамяшчэнне ў прасторы (бегчы, ляцець), мову і думку (вымаўляць, разважаць), адносіны (любіць), пераход з аднаго стану ў другі (сохнуць, цямнець) і інш.

Дзеясловы маюць граматычныя катэгорыі трывання: незакончанае — засыпаць, затухаць, заціскаць, збіраць, зварваць, звязваць, кальцаваць, крыць, ліць, нагружаць і інш.; стану: залежнага — прыўзнімаць, расшчапіць, сціраць, сціскаць, узбіваць, узважваць і інш.; незалежнага — абстройвацца, ацвярджацца, гайдацца, прыцягвацца, хіліцца і інш.

У тэхнічных тэкстах у сферы фіксацыі вылучаюцца ўласна тэрміналагічныя дзеясловы, якія выражаюць спецыяльнае навуковае паняцце, іх разумеюць і імі карыстаюцца спецыялісты. Такія тэрміны-дзеясловы ў асноўным запазычаныя: дыяфрагмаваць, дэкадзіраваць, дэкарбаксіраваць, кадыцыяніраваць, капіраваць, карэляваць, макетаваць, фарсіраваць і інш. У якасці ўласнабеларускіх тэрмінаў-дзеясловаў выкарыстоўваюцца пераважна агульналітаратурныя дзеясловы, якія ў межах пэўнай тэрмінасістэмы звузілі сваё лексічнае значэнне і канкрэтызавалі яго. Канвеер вінтавы КВ-Ф-40 прызначаны загружаць у змяшальнікі канцэнтраваныя кармы, сянную муку, здробленыя коранеклубняплоды, зялёныя кармы, сянную муку, здробленыя коранеклубняплоды, зяленыя кармы, падаваць сумесі вільготнасцю да 75% у іншыя машыны. Пры высокай тэмпературы ахаладжальнай вадкасці, а значыць і патрона датчыка, біметалічная пласціна хутка награваецца да размывання кантактаў, павольна астывае, сярэдняе значэнне току становіцца малым.

У навуковых тэкстах дзеясловы ўжываюцца ў розных формах. Шырока прадстаўлена форма дзеяслова 3-й асобы цяперашняга часу, якая ў тэрміналогіі выкарыстоўваецца пераважна са значэннем неактуальнага цяперашняга часу і ўказвае не столькі на дзеянне, колькі на прымету, уласцівасць аб’екта. Падшыпнікавы вузел роліка змазваецца трансмісійным маслам, якое заліваецца праз адтуліну ў накрыўцы, якая зачыняецца канічнай затычкай. Механічныя дамешкі, трапляючы разам з палівам у цыліндры рухавіка, выклікаюць паскоранае зношванне дэталяў цыліндрапоршневай групы. Наяўнасць вады ў паліве выклікае парушэнне ў рабоце рухавіка. Шасцяронная помпа сілкуе гідраматор павароту адвала, гідрацыліндры падымання і апускання адвала. Ужываюцца дзеясловы ў форме прошлага часу са значэннем дзеяння, якое было ў пэўны прамежак часу ў мінулым. Крылы акучвальных карпусоў устанаўліваюць такім чынам, каб рыхлы і роўны слой прысыпаўся да сцяблін бульбянога куста, узрыхляліся бакі грэбеня і дно баразны. Сустракаюцца дзеясловы і ў форме будучага часу са значэннем дзеяння, якое павінна закончыцца ў будучым. Пры падключэнні нагрузкі да генератара пастаяннага току па абмотцы пойдзе ток. Як толькі якар рухавіка прыйдзе ў рух у магнітым полі статара, у яго абмотцы ўзбудзіцца ЭРС індукцыі, напрамак якой процілеглы падведзенаму напружанню. Складаная форма будучага часу дзеяслова выкарыстоўваецца са значэннем дзеяння, якое будзе адбывацца пасля моманту гутаркі. З павелічэннем тэмпературы паветра павышаецца супраціўленне катушкі, што змяншае сілу віхравых патокаў, а таму катушка і стрэлка будзе паварочвацца на меншы вугал. У сувязі з тым, што энерганасычаныя трактары класа 3 пры парыве рухаюцца па незваротнаму полю на адлегласці не больш 240 — 300 мм ад края баразны, то пры правільным камплектаванні трактар не будзе спаўзаць у баразну.

Пераважная большасць деясловаў у сферы функцыянавання ўжываецца ў форме абвеснага ладу, які служыць для выражэння рэальнага дзеяння, што працякае ў цяперашнім, прошлым ці будучым часе. Гідраўлічны выключальнік выкарыстоўваюць для прадухілення дакранання стралы пагрузчыка да кабіны трактара. Калі падняць шпіндэль у крайняе верхняе становішча, шарык шчыльна сядзе ў свае сядло і перакрые праход вадкаці з штуцэра ў штуцэр. Суадносіны паміж сіламі, якія дзейнічаюць на агрэгат, і скорасць яго руху могуць быць выражаны ўраўненнем, якое атрымала назву “ўраўненне руху агрэгата”. На працягу вегетацыйнага перыяду для барацьбы з пустазеллем, шкоднікамі і хваробамі раслін пасевы апырскваюць як восенню, так і вясною па меры неабходнасці. Ужываецца і форма загаднага ладу дзеяслова, якая выражае пабуджэнне да дзеяння. У сабраным электрычным ланцугу адключыце рэастат і зніміце стрыжань, які замыкае магнітапровад трансфарматара. Форма ўмоўнага ладу дзеяслова ўказвае на дзеянне, якое ўяўляецца як магчымае ці пажаданае і можа ажыццявіцца пры пэўных умовах. Формы ўмоўнага ладу пераважаюць у гутарковым, мастацкім, публіцыстычным стылях. У навуковым стылі іх ужыванне абмежавана.

У тэхнічных тэкстах сустракаецца форма зваротнага дзеяслова з постфіксам -сь. Гэта неабходна для таго, каб пры праходжанні току к. з. катушкі прыцягвалісь.

Часта ў навуковым стылі дзеяслоў ужываецца ў спалучэнні са словамі абавязаны, неабходна непазбежна, трэба і інш., што надае тэксту прадпісальны характар, строгасць, дакладнась. У працэсе экспуатацыі непазбежна ўзнікаюць няспраўнасці машын... Для папярэджання абрыву гідраўлічных шлангаў неабходна пільна выконваць злучэнне скрэпера з цягачом. Забаронена працаваць у дажджлівае надвор’е на гліністых грунтах, нельга выконваць работы на касагорах з нахілам больш 30˚. Грузавая платформа аўтамабіля можа быць драўляная або металічная.