- •9. Утварэнне і працэс фарміравання вкл
- •10. Крэўская унія і яе наступствы
- •11. Дзяржаўны і грамадскі лад Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага
- •12. Гарады і гараджане ў вкл
- •13. Аграрная рэформа Жыгімонта Аўгуста(валочная памера)
- •14. Фарміраванне беларускага этнасу
- •15. Францыск Скарына - першадрукар, асветнік, гуманіст
- •16. Барацьба за гегемонію ва Усходняй Еўропе ў хіv-хvi стст.
- •17. Люблiнская унія і ўтварэнне Рэчы Паспалітай
- •18. Утварэнне уніяцкай царквы
- •19. Рэнесанс - цывілізацыйны скачок Еўропы
- •20. Рэфармацыя ў Еўропе і Беларусі
- •21. Дзяржаўны лад Рэчы Паспалітай
- •22. Сацыяльна-эканамічнае развіццё
- •23. Супрацьдзеянне Рэчы Паспалітай татарскай, шведскай і турэцкай агрэсіі
- •24. Канфрантацыя Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай
- •25. Вынікі Паўночнай вайны для беларусаў
- •26. Адукацыя і асвета ў Беларусі ў XVI-XVIII cтст.
- •27. Заняпад Рэчы Паспалітай і яе першы падзел
- •28. Спробы рэформ і другі падзел Рэчы Паспалітай
- •29. Паўстанне Тадэвуша Касцюшкі. Ліквідацыя Рэчы Паспалітай
- •IV. У складзе расійскай імперыі
- •30. Палітыка царызму на Беларусі ў канцы XVIII - першай палове XIX стст.
- •31. Стан гаспадаркі Беларусі ў першай палове хіх ст.
- •32. Беларусь у вайне 1812 г.
- •33. Грамадска-палітычны рух на Беларусі ў першай палове XIX ст.
- •34. Адукацыя і навука ў канцы XVIII - першай палове XIX стст.
- •35. Адмена прыгоннага права і буржуазныя рэформы 1860-1870-х гг.
- •36. Паўстанне 1863-1864 гг. Пад кіраўніцтвам к. Каліноўскага на Беларусі
- •37. Асаблівасці развіцця эканомікі ў другой палове XIX ст. Прамысловы пераварот
- •38. Фарміраванне беларускай нацыі. Адраджэнне беларускай мовы і літаратуры
- •39. Утварэнне і дзейнасць палітычных партый і арганізацый у канцы хіх - пачатку хх стст.
- •40. Рэвалюцыя 1905-1907 гг. І ўдзел у ёй насельніцтва Беларусі
- •41. Сацыяльна-эканамічнае жыццё беларускіх губерняў у 1900-1914 гг. Сталыпінская аграрная рэформа
- •42. Асвета, адукацыя і навука ў другой палове XIX - пачатку XX стст.
- •43. Першая сусветная вайна. Становішча на Беларусі
- •V. Расійскія рэвалюцыі і лёс беларусі
- •44. Лютаўская рэвалюцыя 1917 года і беларускі рух
- •45. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г. У Расіі і ўстанаўленне Савецкай улады на Беларусі
- •46. Брэсцкі мір. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі
- •47. Утварэнне бсср і Літоўска-Беларускай сср
- •48. Польска-савецкая вайна і праблемы беларускай дзяржаўнасці. Другое абвяшчэнне бсср
- •49. Беларусь на мяжы дзьвух антаганістычных сістэмаў
- •VI. Беларусь у міжваенны перыяд
- •50. Удзел бсср у стварэнні ссср. Павелічэнне тэрыторыі рэспублікі
- •51. Палітыка беларусізацыі
- •52. Новая эканамічная палітыка
- •53. Калектывізацыя ў Беларусі
- •54. Адметнасці індустрыялізацыі ў бсср
- •55. Дэфармацыі грамадска-палітычнага жыцця і ўсталяванне таталітарнага рэжыму
- •56. Развіццё адукацыі, навукі і літаратуры ў бсср
- •57. Заходняя Беларусь у складзе Польшчы. Эканамічнае становішча
- •58. Грамадска-палітычнае жыццё ў Заходняй Беларусі
- •VII. Беларусь у гады другой сусветнай вайны
- •59. Пачатак Другой сусветнай вайны. Аб'яднанне Заходняй Беларусі з бсср
- •60. Нападзенне Германіі на ссср. Абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі
- •61. Акупацыйны рэжым. Беларускі калабарацыянізм
- •62. Партызанскі рух і падполле
- •63. Вызваленне Беларусі. Завяршальны этап вайны
- •VIII. Бсср у другой палове хх ст.
- •64. Геапалітычныя вынікі Другой сусветнай вайны.Удзел бсср у дзейнасці аан
- •65. Аднаўленне і развіццё народнай гаспадаркі ў пасляваенны час
- •66. Грамадска-палітычнае жыццё бсср ва ўмовах "адлігі"
- •67. Асаблівасці эканамічнага развіцця ў 60-я гг. Гаспадарчая рэформа і яе асноўныя вынікі
- •68. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча бсср ў 1970 - першай палове 1980-х гг.
- •69. Развіццё адукацыі, навукі і літаратуры ў Беларусі ў 1950-1980-я гг.
- •70. Чарнобыльская катастрофа і яе наступствы для Беларусі
- •71. Палітыка перабудовы ў ссср і нацыянальна-дэмакратычны рух на Беларусі
- •72. Крызіс ссср як унітарнай дзяржавы. Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце бсср
- •73. Дасягненне незалежнасці Беларусі. Дэнансацыя саюзнага дагавора 1922 г. І ўтварэнне снд
- •74. Дзяржаўнае будаўніцтва. Грамадска-палітычнае жыццё Рэспублікі Беларусь
51. Палітыка беларусізацыі
Палажэнне аб тым, што беларусізацыя ёсць "самая значная частка нацыянальнай палітыка КП(б)Б" і што яе прызначэнне - дзяржаўнае, эканамічнае і культурнае адраджэнне Беларусі на савецкай аснове", неаднаразова паўтаралася ў 1920-я гады ў партыйных дакументах, пастановах дзяржаўных органаў, прамовах вядомых палітычных дзеячаў. У дакументах, якія вызначалі шлях і метады ажыццяўлення беларусізацыі, акцэнт рабіўся на двух момантах: неабходнасці "адказных адносін" да нацыянальнай інтэлігенцыі, якая іграе вялікую ролю ў нацыянальна-культурным будаўніцтве, і "выключнай важнасці" авалодання беларускай мовай "усёй партыяй". Гэта палітыка была цесна ўвязана з правядзеннем у жыццё каранізацыі - палітыкі "вылучэння і ўсё большага ўцягвання ў кіруючую працу ў эканоміцы і культуры работнікаў усіх мясцовых, карэнных нацыянальнасцей" (беларусаў, яўрэяў, палякаў, рускіх) пры ўмове, што "каранізацыя ёсць вылучэнне беларускіх работнікаў у першую чаргу".
Першае шырокае абмеркаванне прынцыпаў беларусізацыі як важнейшага выяўлення нацыянальнай палітыкі, якія ў далейшым удакладняліся, канкрэтызаваліся і дапаўняліся, адбылося на VII з'ездзе КП(б)Б (сакавік 1923 г.) пасля даклада Старшыні ЦВК і Старшыні СНК БССР А. Чарвякова "Нацыянальныя моманты ў дзяржаўным і партыйным будаўніцтве". У дакладзе ставілася задача дабіцца як мага хутчэйшага нацыянальнага адраджэння беларускага народа, яго культуры, мовы, разумнага спалучэння ў практычнай дзейнасці нацыянальнага і інтэрнацыянальнага.
Важным дакументам палітыкі беларусізацыі стала "Платформа па нацыянальным пытанні", прынятая на пашыраным пасяджэнні ЦБ КП (б)Б у ліпені 1923 г. У платформе адзначалася шматнацыянальнасць насельніцтва (па перапісу 1926 г. доля беларусаў у ім складала 80,6%, яўрэяў - 8,2%, рускіх - 7,7%, палякаў - 2%) і яго спецыфічнае рассяленне - беларусы жылі ў асноўным у сельскіх населеных пунктах, яўрэі - у гарадах і мястэчках, дзе складалі 40-60% іх жыхароў, рускія - пераважна ў гарадах; асаблівасці моўнай сітуацыі - рускамоўны горад і беларускамоўная вёска, адносіны ў грамадстве да беларускай мовы; незавершанасць працэсу кансалідацыі беларусаў у сучасную нацыю.
У платформе прапанавалася вырашыць шэраг задач як перадумоў разгортвання беларусізацыі. На першае месца ставілася правядзенне пад кантролем ЦБ КП(б)Б чысткі дзяржаўнага і партыйнага апарату ад "нацыяналістычных" элементаў. Другая задача - перавод дзяржаўных і партыйных устаноў на мясцовыя мовы з абавязковым вывучэннем гэтых моў усімі супрацоўнікамі. Мясцовымі мовамі прызнаваліся беларуская, яўрэйская, руская і польская. Грамадзяне рэспублікі мелі права звяртацца вусна і пісьмова ў органы дзяржаўнай улады на ўсіх чатырох мовах і атрымаць адказ на мове свайго звароту. Адказныя кіраўнікі і супрацоўнікі дзяржаўных устаноў абавязаліся вывучыць дзяржаўныя мясцовыя мовы. Дзяржаўныя мовы, у першую чаргу беларуская, падлягалі ўвядзенню ў справаводства перш за ўсё ў Наркамасветы, Наркамземе, міліцыі, судовых інстанцыях, на пошце і тэлеграфе. Ва ўсіх без выключэння школах беларуская мова ўводзілася як абавязковая.
Планаваліся таксама практычныя меры па арганізацыі нацыянальных вайсковых злучэнняў, увядзенні ў ваенныя школы і ваенкаматы беларускай мовы, пераход на яе ваеннага камандавання. Асобны раздзел прысвячаўся пераводу на беларускую мову партыйнай работы: напісанню на ёй марксісцкай літаратуры, арганізацыі сеткі
Сярод актыўных праваднікоў беларусізацыі было нямала партыйных і дзяржаўных дзеячаў, што прыйшлі ў КП(б)Б з Беларускай сацыялістычнай грамады (БСГ), Беларускай камуністычнай арганізацыі (БКА), Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў (БПС-Р). Вакол камуністаў-беларусаў гуртаваліся маладыя камуністы, якія ў савецкі час атрымалі адукацыю і выхаванне ў Беларускім дзяржаўным універсітэце, Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі, тэхнікумах, на курсах беларусазнаўства, у літаратурна-творчых аб'яднаннях. Вялікую работу па беларусізацыі вялі такія вядомыя ў той час дзяржаўныя і партыйныя дзеячы як Старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў, Старшыня СНК БССР М. Галадзед, пісьменнік З. Жылуновіч, старшыня Інстытута беларускай культуры, гісторык У. Ігнатоўскі, нарком асветы БССР А. Баліцкі, загадчык аддзела друку ЦК КП(б)Б А. Адамовіч. Вакол гэтага ядра аб'ядноўваліся многія вядомыя вучоныя, літаратары, вопытныя педагогі, культпрасветпрацаўнікі, сярод якіх былі С. Некрашэвіч, Я. Лесік, А. Смоліч, В. Ластоўскі і інш.
Неабходна падкрэсліць, што пры правядзенні адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу рэспублікі ў 1924-1929 гг. улічваўся нацынальны прынцып. З мэтай уліку нацыянальных інтарэсаў і патрэб нацыянальных меншасцей - вывучэнне і карыстанне роднай мовай, захаванне сваёй самабытнасці, каштоўнасцей роднай культуры і г. д. - у месцах іх кампактнага пражывання былі ўтвораны нацыянальныя Саветы. У 1928 годзе ў БССР налічвалася 28 яўрэйскіх, 19 польскіх, 16 рускіх, 5 татарскіх, 2 украінскія і 2 нямецкія сельскія саветы. У 1932 г. быў утвораны польскі раён з цэнтрам у Дзяржынску.
Да пачатку 1928 г. на беларускую мову выкладання перайшло да 80% агульнаадукацыйных школ. Тысячы настаўнікаў закончылі паўтарамесячныя курсы па падрыхтоўцы і перападрыхтоўцы па беларускай мове. Беларуская мова стала асноўнай мовай у сельскагаспадарчых, педагагічных тэхнікумах, частцы прафтэхвучылішчаў, рабфакаў, вячэрніх школ для дарослых, у школах рабочай і сялянскай моладзі. Паслядоўна праводзіўся перавод на беларускую мову лекцыйных курсаў і семінараў у вышэйшых навучальных установах, у першую чаргу, на педагагічным і іншых факультэтах Белдзяржуніверсітэта. Беларусізаваліся камуністычны універсітэт, савецка-партыйныя школы, сістэма партыйна-палітычнай вучобы.
У 1928 г. у цэнтральных партыйных, дзяржаўных, прафсаюзных органах, грамадскіх арганізацыях беларускай мовай валодала 80% служачых, на акруговым і раённым узроўні - 70%. Сярод работнікаў кіруючых структур павялічылася колькасць беларусаў. У адміністрацыйных органах на пачатку 1929 г. доля беларусаў дасягнула 51,3%, гаспадарчых - 30,8%. У часцях Чырвонай Арміі была сфарміравана 2-я тэрытарыяльная дывізія, створана Аб'яднаная беларуская школа камандзіраў. З 11 газет, якія выдаваліся ў рэспубліцы ў 1927 г., 3 выходзілі на беларускай мове, 4 - на рускай, па 2 - на яўрэйскай і польскай мовах. У акруговых газетах частка матэрыялу друкавалася на рускай, частка на беларускай мовах.
Значны ўплыў на развіццё беларускай, а таксама яўрэйскай і польскай культуры аказваў Інстытут беларускай культуры, які разгарнуў дзейнасць у гэтым напрамку з 1924 г. Высокую актыўнасць у правядзенні беларусізацыі, стварэнні твораў на беларускай і іншых нацыянальных мовах праяўлялі члены творчых саюзаў. У рэспубліцы павялічылася выданне беларускіх кніг і вучэбных дапаможнікаў.
Аднак у восень 1929 г. пачаліся карэнныя перамены ў кірунках нацыянальнай дзейнасці КП(б)Б. Прычыны гэтых перамен у першую чаргу звязаны з крутым сталінскім пераломам, з агульным становішчам у краіне. З адмовай ад палітыкі нэпа, з пабудаванай на сілавых метадах палітыкай калектывізацыі, фарміраваннем адміністрацыйна-камандных метадаў кіравання і складваннем культу асобы, рэжыму асабістай улады І. Сталіна.
Гэта выкарыстоўвалі для кампраметавання палітыкі беларусізацыі як нацыяналістычныя, вялікадзяржаўныя элементы, так і частка інтэлігенцыі нацыянальных меншасцей. Яны баяліся, што іх культурныя запыты будуць ігнаравацца. Была раздута кампанія супраць "нацыянал-дэмакратызму", яго прыраўнялі да нацыяналістычнай плыні і пачалі граміць. І ўсё гэта падмацоўвалася жорсткай рэпрэсіўнай палітыкай, накіраванай супраць арганізатараў і праваднікоў палітыкі беларусізацыі, прадстаўнікоў беларускай культуры, навукі, літаратуры, асабліва пасля прыняцця ў 1931 г. пастановы ЦК КП(б)Б аб узмацненні барацьбы з ухіламі ў нацыянальным пытанні.
Пытанні для самакантролю
Па чыёй ініцыятыве праводзілася “беларусізацыя”?
Якіх поспехаў дасягнула “беларусізацыя”?