- •9. Утварэнне і працэс фарміравання вкл
- •10. Крэўская унія і яе наступствы
- •11. Дзяржаўны і грамадскі лад Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага
- •12. Гарады і гараджане ў вкл
- •13. Аграрная рэформа Жыгімонта Аўгуста(валочная памера)
- •14. Фарміраванне беларускага этнасу
- •15. Францыск Скарына - першадрукар, асветнік, гуманіст
- •16. Барацьба за гегемонію ва Усходняй Еўропе ў хіv-хvi стст.
- •17. Люблiнская унія і ўтварэнне Рэчы Паспалітай
- •18. Утварэнне уніяцкай царквы
- •19. Рэнесанс - цывілізацыйны скачок Еўропы
- •20. Рэфармацыя ў Еўропе і Беларусі
- •21. Дзяржаўны лад Рэчы Паспалітай
- •22. Сацыяльна-эканамічнае развіццё
- •23. Супрацьдзеянне Рэчы Паспалітай татарскай, шведскай і турэцкай агрэсіі
- •24. Канфрантацыя Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай
- •25. Вынікі Паўночнай вайны для беларусаў
- •26. Адукацыя і асвета ў Беларусі ў XVI-XVIII cтст.
- •27. Заняпад Рэчы Паспалітай і яе першы падзел
- •28. Спробы рэформ і другі падзел Рэчы Паспалітай
- •29. Паўстанне Тадэвуша Касцюшкі. Ліквідацыя Рэчы Паспалітай
- •IV. У складзе расійскай імперыі
- •30. Палітыка царызму на Беларусі ў канцы XVIII - першай палове XIX стст.
- •31. Стан гаспадаркі Беларусі ў першай палове хіх ст.
- •32. Беларусь у вайне 1812 г.
- •33. Грамадска-палітычны рух на Беларусі ў першай палове XIX ст.
- •34. Адукацыя і навука ў канцы XVIII - першай палове XIX стст.
- •35. Адмена прыгоннага права і буржуазныя рэформы 1860-1870-х гг.
- •36. Паўстанне 1863-1864 гг. Пад кіраўніцтвам к. Каліноўскага на Беларусі
- •37. Асаблівасці развіцця эканомікі ў другой палове XIX ст. Прамысловы пераварот
- •38. Фарміраванне беларускай нацыі. Адраджэнне беларускай мовы і літаратуры
- •39. Утварэнне і дзейнасць палітычных партый і арганізацый у канцы хіх - пачатку хх стст.
- •40. Рэвалюцыя 1905-1907 гг. І ўдзел у ёй насельніцтва Беларусі
- •41. Сацыяльна-эканамічнае жыццё беларускіх губерняў у 1900-1914 гг. Сталыпінская аграрная рэформа
- •42. Асвета, адукацыя і навука ў другой палове XIX - пачатку XX стст.
- •43. Першая сусветная вайна. Становішча на Беларусі
- •V. Расійскія рэвалюцыі і лёс беларусі
- •44. Лютаўская рэвалюцыя 1917 года і беларускі рух
- •45. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г. У Расіі і ўстанаўленне Савецкай улады на Беларусі
- •46. Брэсцкі мір. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі
- •47. Утварэнне бсср і Літоўска-Беларускай сср
- •48. Польска-савецкая вайна і праблемы беларускай дзяржаўнасці. Другое абвяшчэнне бсср
- •49. Беларусь на мяжы дзьвух антаганістычных сістэмаў
- •VI. Беларусь у міжваенны перыяд
- •50. Удзел бсср у стварэнні ссср. Павелічэнне тэрыторыі рэспублікі
- •51. Палітыка беларусізацыі
- •52. Новая эканамічная палітыка
- •53. Калектывізацыя ў Беларусі
- •54. Адметнасці індустрыялізацыі ў бсср
- •55. Дэфармацыі грамадска-палітычнага жыцця і ўсталяванне таталітарнага рэжыму
- •56. Развіццё адукацыі, навукі і літаратуры ў бсср
- •57. Заходняя Беларусь у складзе Польшчы. Эканамічнае становішча
- •58. Грамадска-палітычнае жыццё ў Заходняй Беларусі
- •VII. Беларусь у гады другой сусветнай вайны
- •59. Пачатак Другой сусветнай вайны. Аб'яднанне Заходняй Беларусі з бсср
- •60. Нападзенне Германіі на ссср. Абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі
- •61. Акупацыйны рэжым. Беларускі калабарацыянізм
- •62. Партызанскі рух і падполле
- •63. Вызваленне Беларусі. Завяршальны этап вайны
- •VIII. Бсср у другой палове хх ст.
- •64. Геапалітычныя вынікі Другой сусветнай вайны.Удзел бсср у дзейнасці аан
- •65. Аднаўленне і развіццё народнай гаспадаркі ў пасляваенны час
- •66. Грамадска-палітычнае жыццё бсср ва ўмовах "адлігі"
- •67. Асаблівасці эканамічнага развіцця ў 60-я гг. Гаспадарчая рэформа і яе асноўныя вынікі
- •68. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча бсср ў 1970 - першай палове 1980-х гг.
- •69. Развіццё адукацыі, навукі і літаратуры ў Беларусі ў 1950-1980-я гг.
- •70. Чарнобыльская катастрофа і яе наступствы для Беларусі
- •71. Палітыка перабудовы ў ссср і нацыянальна-дэмакратычны рух на Беларусі
- •72. Крызіс ссср як унітарнай дзяржавы. Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце бсср
- •73. Дасягненне незалежнасці Беларусі. Дэнансацыя саюзнага дагавора 1922 г. І ўтварэнне снд
- •74. Дзяржаўнае будаўніцтва. Грамадска-палітычнае жыццё Рэспублікі Беларусь
57. Заходняя Беларусь у складзе Польшчы. Эканамічнае становішча
У адпаведнасці з Рыжскім мірным дагаворам паміж савецкай Расіяй і Польшчай, да тэрыторыі апошняй былі далучаны Гродзенская і значная частка Мінскай губерняў. У кастрычніку 1920 г. польскі генерал Л. Жалігоўскі нібы па сваё ініцыятыве захапіў Вільню і Віленскі край, якія згодна дамове паміж РСФСР і Літвой знаходзіліся пад уладай Літвы. Літоўскі ўрад не меў сілы, каб ваяваць з агрэсарам і Віленскі край быў далучаны да Польшчы, стаў часткай Усходніх крэсаў ці Заходняй Беларусі. Вільня амаль на два дзесяцігодзі стала палітычным і культурным цэнтрам Заходняй Беларусі.
У складзе Польшчы Усходнія крэсы былі падзелены на 4 ваяводствы: Палескае, Навагрудскае, Беластоцкае і Віленскае. На тэрыторыі агульнай плошчай каля 110 тыс. км2 пражывала больш за 3,2 млн чалавек, з іх 10% складалі палякі, 12% - яўрэі, 74% - беларусы. Да верасня 1939 г. колькасць насельніцтва дасягала 5 млн. чалавек.
Пасля далучэння да Польшчы становішча эканомікі беларускіх губерняў не палепшылася. Прамысловасць Заходняй Беларусі аднаўлялася марудна і нават у 1939 г. не дасягала ўзроўню 1913 г. У 1928 г. перад так званай "вялікай дэпрэсіяй" працавала каля 2 тысяч прадпрыемстваў. 80% прадпрыемстваў былі дробнымі, на іх працавала ад 5 да 20 чалавек. Машыны і механізмы прымяняліся слаба, што прыводзіла да высокага сабекошту і адпаведнай цаны вырабаў. Каб купіць веласіпед ("ровар"), селяніну трэба было прадаць дзве каровы.
Адзінай галіной прамысловасці краю, якая набыла значнае развіццё, была дрэваапрацоўчая, за мяжу вывозілася звыш 70% драўніны і фанеры. У Баранавічах, Беластоку і Ваўкавыску працавалі мясакансервавыя заводы англійскай фірмы.
Цэнтрам тэкстыльнай прамысловасці быў Беласток і яго прыгарады. На адпаведных прадпрыемствах працавалі штогод у сярэднім да 5 тысяч чалавек. Буйнымі прадпрыемствамі краю былі запалкавая фабрыка "Прагрэс-Вулкан" у Пінску, тытунёвая і фанерная ў Гродне, фанерная фабрыка ў Мастах, шклозавод "Нёман" у Лідскім павеце і фабрыка гумавых вырабаў "Ардаль" у Лідзе.
Згодна перапісу насельніцтва ў 1931 г. у прамысловасці і на транспарце колькасць рабочых складала 128 тысяч чалавек. За гады крызісу 1929-1933 гг. яна скарацілася амаль у два разы. Ажыўленне прамысловасці ў наступныя гады адбывалася марудна. З мэтай яго паскарэння польскі ўрад у лістападзе 1936 г. прыняў пастанову аб узмацненні інвестыцыйнага руху на ўсход. Аднак нават у 1939 г. колькасць прамысловых рабочых не пераўзышла ўзровень 1913 г.
У галіне сельскай гаспадаркі Заходняя Беларусь з'яўлялася зонай буйнейшага ў Еўропе памешчыцкага землеўладання. Каля 4 тыс. прыватных уласнікаў тут валодалі больш чым паловай усіх зямель, у той час калі на 450 тыс. сялянскіх гаспадарак іх прыпадала каля 41%. Польскі сейм у снежні 1920 г. прыняў закон "Аб надзяленні зямлёй салдат польскай арміі". Згодна з гэтым законам каля 10 тыс. былых афіцэраў і унтэр-афіцэраў польскай арміі, т. зв. асаднікі, на льготных умовах атрымалі ў Заходняй Беларусі зямельныя ўчасткі ад 15 да 45 га.
Да большай колькасці сялян меў дачыненне закон аб ліквідацыі цераспалосіцы, ці аб камасацыі, што азначала звядзенне ў адзін кавалак сялянскіх палосак з адначасовым высяленнем на хутар, а таксама ліквідацыю сервітутаў, (карыстанне сялянамі памешчыцкімі сенажацямі, лесам і інш. за адпрацоўку). Да 1939 г. на хутары было пераселена 43% сялянскіх гаспадарак. Найбольш ахвотна ішлі на хутары заможныя гаспадары.
З кожным годам расла аграрная перанаселенасць заходнебеларускай вёскі. У пачатку 30-х гадоў яна складала 700 тыс. чалавек, або 50% усіх працаздольных. Неўраджайным быў амаль кожны другі год. Урад дапамогі не аказваў, і многія сяляне галадалі. Узровень 1913 г. у сельскай гаспадарцы Заходняй Беларусі быў дасягнуты толькі ў 1929 г. перад сусветным крызісам, які зноў моцна ўдарыў па ёй. Тым не менш урон быў не такі значны, як пад час калектывізацыі ва Усходняй Беларусі.
Заработная плата ў Заходняй Беларусі была прыкладна ў два разы ніжэйшай, чым у Польшчы. Высокія і шматлікія падаткі і зборы, у т. л. пазямельны, царкоўны, дарожны, маставы, капытковы, меліярацыйны, канцылярскі, ураўняльны і іншыя, а таксама штрафы, адымалі значную частку заробку. У адносінах да неплацельшчыкаў падаткаў прымянялася канфіскацыя маёмасці. Толькі за 1929 г. у Навагрудскім і Палескім ваяводствах адзначана 12 тыс. такіх выпадкаў.
Асабліва цяжкім было становішча беспрацоўных, большасць з якіх дапамогі не атрымлівалі, або дапамога была вельмі малой. Дрэннае медыцынскае абслугованне, у т. л. недахоп медыцынскіх устаноў і ўрачоў, высокі кошт іх паслуг і лякарстваў, цяжкія ўмовы жыцця з'яўляліся прычынамі хвароб і нават эпідэмій сярод насельніцтва.
У пошуках лепшай долі дзесяткі тысяч жыхароў Заходняй Беларусі выязджалі ў іншыя краіны на сезонныя работы ці эмігравалі. З 1921 па 1939 г. колькасць эмігрантаў склала каля 130 тыс. чалавек.
Пытанні для самакантролю
На якія ваяводствы была падзелена тэрыторыя Заходняй Беларусі ў складзе Польшчы?
Хто такія асаднікі?