Тэорыя тексту. Стылістычная мадэль тэксту.

Это дисциплина, которая обладает независимым статусом; сформировалась во второй половине ХХ века как результат взаимодействия семиотики (семиотика: наука о знаках; Соссюр: любое слово – языковой знак), текстологии, герменевтики текста (герменевтика занимается толкованием текстов: любой текст имеет n-число толкований).

Теория текста рассматривает любую знаковую последовательность, которая обладает коммуникативной направленностью (авторским замыслом), т.е. текст в широком смысле (например, живописное полотно – это текст (Успенский, работа о семиотике иконы, к примеру). Но первая задача теории текста– вербальный текст.

Различия Т.Т. и лингвистики текста: Т.Т. изучает любой текст в т.ч. и невербальный; лингвистика т. – дисциплина, которая находится в рамках описательной лингвистики, Т.Т. – качественно новый, «активный» (или «деятельностный») подход к языку (по ученому Кошанскому).

Т.Т. изучает коммуникативные интенции автора, занимается явлениями устного текста (рекламные слоганы, анекдоты).

Но основной объект Т.Т. – худ. текст (самый сложный из всех видов). Задача Т.Т. – декодировать неявный смысл.

Связность и цельность – основные характеристики художественного текста.

Различия Т.Т. и стилистики: автор выбирает выразительные средства в зависимости от стиля – стилистика; Т.Т. – все, что есть в тексте, обусловлено авторским замыслом, реализация себя.

Связность изучается нарративной (повествовательной) грамматикой. Отцом такого изучения был Пропп, сейчас – Вольф Шмидт (труд «Нарратология»). Связность изучалась французскими структуралистами, а также школой мотивного анализа (гаспаров, ежи фарино): текст есть результат последовательного развертывания одной темы.

Цельность худ.текста – подчиненность всего в тексте, каждого элемента выражению авторского замысла, влечет к новой смысловой емкости каждого уровня.

Задача: декадировать явный и неявный смысл, и не только само содержание, но и отношение автора к сообщаемому.

Путь исследователя текста: от обнаружения общих правил связности к дешифровке уникальной авторской картины мира.

Концепт – смысловым образом нагруженное слово.

Концептуальная картина мира автора воссоздается (декодируется) из отдельных концептов. Каждый профилирует концепты по-разному, отсюда существуют «альтернативные миры»

ХХ в. – век текста. Основные этапы: русская формальная школа (обратились к смыслу текста; Шкловский, Якобсон, Бахтин), школа французского структурализма (текст находится в диалоге с другими текстами; Барт, Леви Стросс, Басс).

Стилистическая модель

- статическая модель: описывает текст вне связи с автором и с получателем, а как само сообщение (Гальперин, «Текст как объект лингвистического исследования»)

- динамическая модель: здесь начинается Т.Т., текст открыт, находится в мире текстов, начала изучаться интертекстуальность (Бахтин. Кристева)

- стратегическая модель: текст мыслится как часть процесса социального взаимодействия (дискурсивное исследование).

.Лінгвістыка публіцыстычнага тэксту: генезіс і анталагічны статус

Камунікатыўная функцыя мовы, з’яўляючыся першакрыніцай інфармацыйнай і паняційнай дзейнасці чалавека і ўвасобленая ў вербальным тэксце, грунтоўна сцвердзіла сваё прыярытэтнае месца ў лінгвістычнай сферы, пераканаўча засведчыла магчымасці, стала аптымальным перадатчыкам сацыяльнага багажу пазнання навакольнага асяроддзя.

Арганічным працягам навуковага спасціжэння свету стала ўзвядзенне кагнітыўнага аспекту даследвання мовы ў ранг галоўнага кампанента агульнай тэорыі камунікатыўна-моўнага ўзаемадзеяння. Вывучэнне мовы ў такім рэчышчы не толькі адкрывае доступ да працэсаў і структур, што забяспечваюць прадуцыраванне, разуменне, запамінанне, але і дае магчымасць тлумачыць, як адбываецца планаванне, вытворчасць і разуменне маўленчых актаў. Такім чынам, прадукт разумовай чалавечай дзейнасці – пэўная тэкставая арганізацыя – уяўляе сабой складаную камунікатыўную з’яву. Яна не толькі ўключае інтралінгвістычныя фактары пабудовы, але і падае даволі разнастайную карціну свету, адлюстроўвае працэс устанаўлення неабходнай сувязі паміж моўнымі выказваннямі як лінгвістычнымі аб’ектамі і сацыяльнымі дзеяннямі.

Умацаваны ў навуковую практыку новы этап лінгвістычнага вывучэння свету засноўваецца на семіялагічнай прыродзе слова, якое інфарматыўна перадае заўважныя і незаўважныя сацыяльна-эканамічныя, грамадска-палітычныя пераўладкаванні носьбітаў мовы (лексіка-семантычныя зрухі ), дыягназуе тып мыслення, рэалізуе камунікатыўныя макра – і мікрастратэгіі (фарміраванне і трансфармацыя мадэлей камунікатыўных сітуацый у залежнасці ад сацыяльнага вопыту), арганізуе прагматычны кантэкст (валоданне не толькі агульнымі ведамі, але і ўласнымі ўстаноўкамі, уяўленнямі, эмоцыямі).

Мова адлюстроўвае рэчаіснасць і чалавека, з’яўляецца формай захоўвання ведаў пра рэчаіснасць.

Уласна лінгвістычныя і междысцыплінарныя даследаванні апошніх дзесяцігоддзяў базай для навуковых пошукаў маюць семіятычную сувязь паміж з’явамі жыцця, прэзентацыю іх у мове не толькі на інтралінгвістычным узроўні, які забяспечвае тэхналагічную функцыю камунікацыі, але і на ўзроўні ілакутыўных сіл, якія ўключаюць у сябе своеасаблівую гаму маўленчай дзейнасці.

У другой палове ХХ ст. прадстаўнік нямецкай школы Петэр Хартман прапаноўваў падзяліць сферы даследавання тэксту на тры: агульную лінгвістыку, лінгвістыку канкрэтнага тэксту, лінгвістыку тыпалогіі тэкстаў.

Тэрміналагічнага статуса як асобнай сферы чалавечага пазнання лінгвістыка публіцыстычнага тэксту ў сучасных працах вучоных не набыла, не вызначаны яе анталагічны статус. Не было доказных, навукова і эмпірычна падстаўных абгрунтаванняў надаць ей выгляд асобнай, спецыфічнай па сваім аб’екце і прадмеце галіны мовазнаўства. Мабыць, прычына гэтаму есць адсутнасць сінкрэтычнага погляду на публіцыстычны тэкст з боку журналістыкі і лінгвістыкі. Менавіта ў фокусе такога разгляду можа фарміравацца асобная галіна навуковых даследаванняў, аб’ектам якой мае быць публіцыстычны (газетны, журналісцкі) тэкст. Своеасаблівасць яго вызначаецца “спецыфікай публіцыстычнай формай адлюстравання рэчаіснасці, якая спалучае сістэму разгорнутых доказаў, што дзейнічаюць на розум чытачоў і слухачоў строгай лагічнасцю думкі і на іх пачуцці- эмацыянальнасцю выкладу”- лінгвістыкай публіцыстычнага тэксту, якую трэба лічыць складнікам агульнай лінгвістыкі тэксту, тэорыіі і практыкі журналістыкі.

Такім чынам, генезіс і анталагічны статус лінгвістыкі публіцыстычнага тэксту вызначаецца дакладна акрэсленымі прадметам (публіцыстычны тэкст) і аб’ектам (тэкставая дзейнасць журналіста) вывучэння, спецыфіка якіх, заключаецца ў цесным перапляценні вербальнага знака і сацыяльнага дзеяння, што спараджае кагнітыўную апрацоўку дыскурса.

Лінгвістыка публіцыстычнага тэксту мае выразнае праяўленне ў нацыянальных СМІ, што звязана з гісторыяй і станам функцыянавання роднай мовы і інтэрферэнтнымі ўплывамі, ізамарфізмам чужога элемента ў мове- крыніцы, у агульных і прыватных экстралінгвістычных характарыстыках, як: прызначанасць для масавай аудыторыі і распаўсюджанасць, аператыўнасць, перыядычнасць і рэгулярнасць, дубліраванне і вар’іраванне, калектыўнае аўтарства, інтэртэкстуальнасць і камунікатыўная прызначанасць.