Газеты. Всего – 651, гос. - 213, нег. – 438. Журналы – 585 (164 /421)

Бюллетени - 36 (12/24). Каталоги – 8 (н).

Альманахи – 1(Н)

Итого – 1281, 390(г), 891(н).

233 теле- и радиопрограммы: 156 программ радиовещания, из которых 135 – государственной формы собственности, 21 – негосударственной формы собственности и 77 программ телевещания, из которых 29 - государственной формы собственности, 48 - негосударственной формы собственности.

ПРОЛЕСКОВСКИЙ Олег Витольдович – Министр информации. Первый заместитель Министра информации - АНАНИЧ Лилия Станиславовна. СЛОБОДЧУК Александр Иванович. Министр культуры - Латушко Павел Павлович. Министр образования - Радьков Александр Михайлович. Министр экономики - Снопков Николай Геннадьевич. Министр финансов - Харковец Андрей Михайлович. Министр иностранных дел - Мартынов Сергей Николаевич. Министр спорта и туризма - Качан Олег Леонидович

Тэндэнцыі i заканамернасці развіцця беларускай i рускай моў. Моўны стыль эпохі Мова і маўленне. Функцыі мовы.

Развялі гэтыя паняцці Ф. Дэ Сасюр і Шчэрба. Паводле Сасюра: 1. Мова неабходна, каб маўленне было зразумелым, а маўленне - каб склалася мова. 2. Маўленчая дзейнасць аб’ядноўвае мову і маўленне, толькі мова – з’ява сацыяльная, а маўленне – індывідуальная. Паводле Шчэрбы:маўленчая дзейнасць – працэсы маўлення, гаварэння і слухання. Функцыі мовы: 1. Камунікатыўная (ф-я зносін паміж людзьмі) 2. Намінатыўная (знешнія прадметы становяцца здабыткам чалавека, калі атрымліваюць назву) 3. Адлюстравання (значэнні слоў з цягам часу змяняюцца) 4. Пазнавальная (чалавечыя веды назапашваюцца мовай) 5. Экспрэсіўная (мова – галоўны спосаб выражэння думак і пачуццяў). 6. Эстэтычная (увасабляецца ў мастацкай прозе і паэзіі, і красамоўстве). Моўны стыль эпохі:Моўная інтанацыя эпохі – дамінуючы канантатыўны складнік тэксту: адносіны “аўтар” – “прадмет апісання”.

Залежыць ад Намеру аўтара, Тыпуадрасата, Тэмы, Часу. Бывае: Нейтральны, Справавы, Лірычны, Пафасны, Іранічны, Сэнсацыйна-выкрывальніцкі, Палемічны. Сёньня – іранічны (іронія не канструктыўная, а бяздарная, татальная), ёрніцтва, сцёб.Вельмі недарэчная такая інтанацыя ў тэкстах пра трагічныя падзеі.

Роля CMI у сучасным грамадстве.

Паводле З-ну аб СМІ, СМІ - перыядычнае друкаванае выданне (газета, часопіс, брашура альманах – мае пастаянную назву і выходзіць не радзей раза на год) тэлерадыёарганізацыя (заснавальнікі – рэспубліканскія органы дзяржаўнай улады і кіравання), радыё-, тэле-, відэа-, кіна- праграма, іншая форма распаўсюджання інфармацыі.СМІ забяспечваюць права грамадзян рэспублікі на своечасовае, аператыўнае атрыманне дакладных звестак аб паліт.. эканаміч.. сацыяльн. стане асяроддзя. СМІ маюць права запытваць такую інф-цыю ад дзяржаўных органаў. Прадстаўнікі СМІ абавязаны: выконваць патрабаванні рэдакцыі, правяраць дакладнасць атрыманых ім звестак, прадстаўляць для публікацыі аб’ектыўную інфармацыю, захоўваць канфедэнцыяльнасць інфармацыі, атрымліваць згоду на распаўсюджанне ў СМІ звестак аб асабістым жыцці грамадзяніна, адмовіцца ад дадзена задання, калі яно звязана з парушэнне заканадаўства.Згодна з кодэксам прафесійнай этыкі, жур-т адказны перад грамадствам за змест яго паведамленняў, за праўдзівае і своечасовае інфармаванне аўдыторыі аб актуальных праблемах, што маюць грамадскую цікаўнасць. Жур-т павінен даць праўдзівае адлюстраванне рэчаіснасці шляхам падрабязнай і вычарпальнай інф-цыі. Ж-т не павінен станавіцца правадніком эгаістычнага інтарэсу. Добрасумленна правяраць факты. Паважаць агульначалавечыя каштоўнасці.

Беларуская арфаграфія: гісторыя станаулення i сучасная праблематыка. Аб новай рэдакцыі "Правілаў беларускай арфаграфіі i пунктуацыі".

Арфаграфія – сістэма правіл, якімі кіруюцца пры перадачы вуснага маўлення на пісьме. А. вызначае: 1. правілы перадачы гукавога складу слова ці яго значымых частак 2. устанаўлівае правілы ўжывання малой і вялікай літары 3. рэгламентуе правілы злітнага –асобнага напісання 4. упарадкоўвае правілы пераносу і абрэвіятур. Асноўныя прынцыпы А. : фанетычны (пісаць як чуеш) і марфалагічны (захоўваць нязменнымі асобныя часткі слова). Сучасная А. грунтуецца на спалучэнні абодвух прынцыпаў. Гісторыя: 1. у 1-ых помніках пісьменства захоўваліся нормы старажытнарускага правапісу (ацвярдзенне р, пераход в у ў, аканне).2. асноўныя рысы беларускага правапісу фарміруюцца ў 19 ст. (тэндэнцыя паўней адлюстраваць жывое вымаўленне) Станаўленню спрыялі “наша ніва” і “наша доля”, творы Купалы, Коласа, Багушэвіча. 3. у пачатку 20 ст. Выхад трохтомніка Карскага “Беларусы”. 4. 1918 г. – упершыню ўстанаўліваюцца цвёрдыя нормы правапісу – “Беларуская граматыка для школ” Тарашкевіча. 5. 1933 г. – пастанова “Аб спрашчэнні і і зменах беларускага правапісу” (прыведзена ў адпаведнасць з вымаўленнем, першы склад перад націскам, правапіс на стыку марфем, напісанне о ў іншамоўных словах) 6. 1957 г. падрыхтаваны праект, на базе якога выдадзены “правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” ў 1959 г. Праблематыка: 1. сустракаюцца традыцыйныя напісанні, якія не адпавядаюць сучасным нормам: дзевяты, семнаццаць. 2. правапіс запазычаных слоў (пачынаем з цягам часу пісаць іх як свае – сяржант, каляндар) 3. напісанне складаных слоў (асобна\ разам\ праз злучок), як быць з пабочным націскам. Новая рэдакцыя: У канцы ХХ ст., калi ў сiстэме беларускай мовы i моўнай практыцы адбылiся значныя змены, абнавiўся слоўнiкавы склад, з’явiлiся шматлiкiя запазычаннi, на старонках беларускамоўнага друку атрымалi пашырэнне ненарматыўныя арфаграфiчныя варыянты. У сувязi з гэтым надзённым стала неадкладнае ўпарадкаванне правапiсу — каб пазбегнуць разнабою ў пiсьмовай беларускай мове, забяспечыць адзiнства яе правапiсных норм i аблегчыць навучанне роднай мове ў школе.Задача — спрасцiць выключэннi, бо яны ўжо перажылi сябе. У запазычаных словах ужываецца пасля галосных у нескладовае; перайшлi на формы выканкАм, райкАм... Iстотна ўдакладнены фармулёўкi, абноўлены iлюстрацыйны матэрыял, па-новаму згрупаваны правiлы. Істотна зменшана колькасць выключэнняў. Унiфiкацыя гучання i правапiсання ў iншамоўных словах: не лiдЭр, а лiдАр; не экзЕмпляр, а экзЭмпляр; не сЕкс, а сЭкс; не камп’ютЭр, а камп’ютАр i г.д. Усе названыя прыклады ўнармаваны.

Прычыны новай рэдакцыі:

У беларускай мове – фанетычны прынцып, слоўнікавае папаўненне, адыход партыйнай практыкі.Аканне – трыа. У імёнах уласных эр, эл захоўваецца – Пітэр. У – Ў – ўніверсітэт. Правапіс марфем – ір ліквідаваны (апроч фарміраваць, будзіраваць). Ь – любанскі, чаншуйскі. Сінтаксіс - ….: “ ….” (….)

Ян новая рэдакцыя прымаецца?

Прымае Палата Прадстаўнікоў, затым Савет Міністраў, затым Прэзідэнт.

РАСІЯ:

Новы правапіс – прафесар Лапацін. Україна- таксама рыхтуецца.

Свабода CMI i журналісцкая дзейнасць.

Паводле З-ну аб СМІ, грамадзянам РБ гарантуецца свабода друку і інш. СМІ. Грамадзяне РБ маюць права засноўваць СМІ, валодаць і карыстацца імі, бесперашкодна шукаць, атрымліваць і распаўсюджваць інф-ю пры дапамозе друку, свабода выказваць праз СМІ свае думкі. Не дапускаецца стварэнне і фінансаванне арганізацый, органаў ці пасад, у задачы якіх уваходзіць цэнзура СМІ. Недапушчальнасць злоўжывання свабодай СМІ – не дапускаецца выкарыстанне СМІ для: 1. учынення супрацьзаконных дзеянняў. 2. Раскрыцця звестак – дзяржаўнай тайны. 3. закліку да захопу ўлады, гвалтоўнага змянення канстытуцыі. 4. распальванне нацыянальнай, расавай, рэлігійнай нецярпімасці. 5. прапаганды вайны і агрэсіі. 6. распаўсюджвання парнаграфічнай прадукцыі. 7. распаўсюджваць звесткі, што знеслаўляюць гонар Прэзідэнта. За ўшчамленне свабод СМІ прадугледжана адказнасць. Нельга перашкаджаць дзейнасці СМІ: ажыццяўляць цэнзуру, умешвацца ў дзейнасць і самастойнасць рэдакцыі, незаконна спыняць дзейнасць СМІ, незаконна канфіскаваць тыраж, абмяжоўваць кантакты жур-та.

Беларуская лексікаграфія: сучасны стан i тэндэнцьп развщця. Лексікаграфія – раздзел мовазнаўства,у якім вывучаецца тэорыя і практыка складання слоўнікаў. Падзяляецца на гістарычную, дыялектную, перакладную (у залежнасці ад профілю слоўніка).Сучасная слоўнікавая справа падзяляецца на тэарэтычную і практычную. Тэарэтычная Л.аб’ядноўвае слоўнікавую лексікалогію, якая вядзе пошук лексічных матэрыялаў (нататкі Булахава, Козывара, Краўчука), слоўнікавую тыпалогію (артыкула Шчэрбіна), вучэнне аб элементах і структуры слоўніка (артыкулы Байкова, Некрашэвіча), вучэнне аб арганізацыі слоўнікавай працы (праграмы і інструкцыі па збіранні матэрыялаў і складанні картатэк), гісторыю лексікаграфічных ідэй (працы Булахава, Крывіцкага). Практычная Л. Уключае штодзённую працу складальнікаў слоўнікаў, даведнікаў, энцыклапедый. Тэндэнцыі: у апошні час сярод лексікографаў пашыраецца думка аб стварэнні Машыннага фонду беларускай мовы, які будзе змяшчаць усе звесткі, а таксама неабходную інф-цыю пра слоўнікавы склад нашай мовы і выдаваць звесткі пра кожнае слова. Пакуль гэтага няма, лексікографы займаюцца складаннем слоўнікаў пэўнага жанру або тыпу.

ЛЕКСІКАГРАФІЯ (ад лексіка + ...графія), 1) раздзел мовазнаўства, які распрацоўвае пытанні тэорыі і практыкі ўкладання слоўнікаў розных тыпаў. 2) Збіранне, сістэматызацыя і апісанне лексікі пэўнай мовы з мэтай выдан-ня ў выглядзе слоўніка. 3) Сукупнасць слоўнікаў агульнага або спецыяльнага тыпу: нарматыўна-літаратурных (тлумачальных і пера-кладных), дыялектных, гістарычных, этымалагічных, арфаэпічных, фразеалагічных, частотных, сінанімічных, арфаграфічных, тэрміналагічных і інш. Асновы агульнай тэорыі Л. ўпершыню распрацаваў сав. вучоны Л, У. Шчэрба.

Л. зарадзілася ў розных народаў свету на ранніх этапах развіцця пісьменнасці ў сувязі з неабходнасцю тлумачэння незразумелых слоў, што пранікалі ў тую ці іншую мову з розных крыніц. На Усходзе (Шумер) пачатковыя элементы лексікаграфічнай работы засведчаны за 2,5 тыс, у Кітаі — за 2 тыс. гадоў да н. э.. у Еўропе — у 5 ст. н. э. (да гэтага часу адносіцца «Лексікон, або Гласарый» Гесіхія Александрыйскага). Самы ранні рус. слоўнік, што дайшоў да нас — гласарый да наўгародскай Кормчай 1282, які змяшчае 174 словы.

Беларуская Л. ўзнікла ў пач. 16 ст. і прайшла 3 этапы ў сваім развіцці. На даслоўнікавым этапе кніжнікі пры дапамозе глос тлумачылі незразумелыя словы ў тэксце. Гэты этап звязаны з дзепнасцю бел. першадрукара Ф.Скарыны, які на палях Бібліі, «Апостала» і «Малой падарожнай кніжыцы» асвятляў сэнс іншамоўных і ўстарэлых слоў лексічнымі сродкамі нар. бел. мовы (каля 200 слоў). Яго традыцыі развівалі С.Будны ў сваім «Катэхізісе» (1562), В. Цяпінскі ў «Евангеллі» (1570) і інш. бел. кніжнікі 16-17 ст.

У наступны, ранні слоўнікавы этап з'явіліся гласарыі, азбукоўнікі, лексісы, лексіконы – невялікія тлумачальныя даведнікі да канкрэтных тэкстаў, пры якіх і змяшчаліся (напр., «Лексісъ съ толкованіемъ словепскнхъ мовъ» просто» да «Бібліі», 1581; «Лексеконт. вкротць албо ръчнпкъ выборних речей к словенщинзнъ закритыхъ» да «Бібліі малой», 1660). У канцы 16 ст. ў сувязі з развіццём кніжнай справы функцыі такіх даведнікаў расшырыліся і пачалася падрыхтоўка больш поўных па ахопу лексічнага матэрыялу і ўдасканаленых структурна даведнікаў. Яны ўжо існавалі незалежна ад канкрэтных тэкстаў, раскрывалі лексічныя значэнні незразумелых слоў у поўным іх аб'ёме. Першы славяна-бел. слоўнік надрукаваў Л. Зізаній у 1596 (на 1061 слова). На яго аснове ў 1627 выдадзены ў Кіева-Пячэрскай лаўры «Лексіконь славенорбсскій н нмёнь тлькованіе» П. Бярынды. У 1653 гэты слоўнік у некалькі змененым выглядзе перавыдаў I. Труцэвіч у Куцеінскай друкарні пад Оршай. «Лексіс...» Л. Зізанія і «Лексікон...» П. Бярынды паклалі пачатак двухмоўнай усх.-слав. Л. Далейшае развіццё Л. прывяло да стварэння тлумачальнага «Слоўніка беларускай мовы» I. I. Насовіча (1870).

Этап высокаразвітай Л. вызначаецца наяў-насцю разнастайных тыпаў слоўнікаў. Ён пачаўся ў сав. час. Выдадзены лексікаграфічныя працы: «Практычны расійска-бела-рускі слоўнік» М.Я.Байкова і М. I. Гарэцкага (1924, 2 выд. 1926), «Беларуска-расійскі слоўнік» (1925) і «Расійска-беларускі слоўнік» Байкова(1928), «Руска-беларускі слоўнік» (пад рэд. А. Александровіча, 1937), «Руска-беларускі слоўнік» (пад рэд. Я. Коласа, К. Кра-півы, П. Глебкі, 1953), «Беларуска-рускі слоўнік» (1962), «Руска-беларускі слоўнік» (т. 1-2, 1982), «Тлумачальны слоўнік беларускай мовы» (т. 1-5, 1977-84), «Гістарычны слоўнік беларускай мовы» (вып. 1-4, 1982-84), «Этымалагічны слоўнік беларускай мовы» (т. 1-2, 1978-80), «Слоўнік лінгвістыч-ных тэрмінаў» А. Л. Юрэвіча (1962), «Руска-беларускі слоўнік грамадска-палітычнай тэр-міналогіі»(1970), «Марфемны слоўнік бела-рускай мовы» А. М. Бардовіча і Л. М. Шакуна (1975), «Слоўнік беларускай народнай фразеа-логіі» Е. С. Мяцельскай і Я. М. Камароўскага (1972), «Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў» М. К. Клышкі (1976), «Частотны слоўнік беларускай мовы» Н. С. Мажэйкі і А. Я. Супруна (в. 1-3, 1976-82), «Арфаграфічны слоўнік” М. П. Лобана і М. Р. Судніка (5 выд., 1982) і інш. Асаблівае месца належыць мовы пісьменніка слоўнікам. Бел. вучоныя-лексікографы працуюць над «Слоўнікам мовы Я. Купалы» і «Слоўнікам мовы Я. Коласа». У. Анічэнка выдаў «Слоўнік мовы Скарыны» (т. 12, 1977-84). Развіццё бел. літ. мовы абудзіла цікавасць да жывой нар. мовы. Склалася дыя-лектная Л., якая адлюстроўвае лексічныя багацці розных рэгіёнаў Беларусі. Выдадзены «Віцебскі краёвы слоўнік» М.I.Каспяровіча (1927), «Краёвы слоўнік Чэрвеныпчыны» М.В.ПІатэрніка (1929), «Дыялектны слоўнік» Ф.М.Янкоўскага (в.1-3, 1959-70), «Народная сінаніміка» Г.Ф.Юрчанкі (1969), «Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча» (т, 1-4, 1979-84), «Тураўскі слоўнік» Крывіцкага, Цыхуна, Яшкіна і інш. Інстытутам мовазнаўства ім.Коласа выдадзена 5 тамоў дыялектычных лексічных матэрыялаў: ”З народнага слоўніка” (1975), ”Народнае слова” (1976), ”Народная лексіка”(1977), «Жывое слова» (1978), «Народная словатворчасць» (1979).

Прыярытэтная праблематыка CMI у залежнасці ад тыпу выдання.

От того, каким аудиторным признакам будет уделяться данным СМИ наибольшее внимание, зависит: проблемно-тематическая направленность, обращение к определенным пластам информации; при этом СМИ может быть по этому признаку универсальным, политематическим и монотематическим. Тыпалогія выданняў: 1.По типу собственника:частное СМИ, государственное, смешанное.2. По языку СМИ: на одном языке, на нескольких языках.3. По территории распространения продукции: региональное (республиканское, областное, районное).Межрегиональное (два и более регионов). Национальное (территория какой-либо страны) Международное (несколько стран, например, журнал «Космо»).4. По целевому назначению: публицистические; литературные, культурно-просветительские, развлекательные;учебно-образовательные; методические; научные, рекламные, информационные, спортивные, деловые, финасовые, общественно-политические и пр.5. По характеру аудитории:для этнических общностей (наций, народностей), для территориальных общностей (краевые, областные, районные СМИ). для профессиональных групп (военные, сельскохозяйственные и т.д.), для социальных групп (среднего класса, интеллигенции и т.д.), для возрастных групп (детей, подростков, молодежи, пожилых и т.д.),для женщин и мужчин, для малых групп (семья, клуб и т.д.), для групп верующих (православных, католиков и т.д.).6. По характеру политической ориентации: правящие (ведущую агитацию и пропаганду политической и экономической линии властных структур), оппозиционные (критикующую существующий режим и выдвигающую собственные альтернативные проекты развития общества) 7. По характеру обращения к тематическим пластам: универсальные, многопрофильные, специализированные. по объему издания четырехполосные, восьмиполосные, шестнадцатиполосные; печатный лист, половина печатного листа, четверть печатного листа; по оформлению: иллюстрированные издания, черно-белые, цветные; по периодичности: ежедневные, еженедельные, ежемесячные; по способу выхода: печатные, электронные, телевизионные; по тиражу: количеству экземпляров каждого номера издания; по цене: платные, бесплатные; по виду издания: основной, дополнительный, приложение.

Творчы характар рэдактарскай дзейнаці. Асоба рэдактара, яго прафесійныя якасці.

Работа ред-ра и автора связана со многими этическими и психологическими проблемами. В связи с этим от ред-ра требуется: профессионализм (знание языка), чутье текста (иногда срабатывает интуиция), тактичность, корректность, сдержанность, объективность, непредвзятость, мотивированность исправлений, внимательность, проявлять гибкость (иногда нужно допускать асистемные, но творческие вещи), уважать аудиторию (этические нормы публичного общения). Труд ред-ра – творческий, но это творчество своеобразно и проявляется как в анализе, так и в правке текста. В отличие от автора, ред-р для работы имеет уже готовый материал. Литературное ред-е – область деятельности, в кот. общая и профессиональная эрудиция, высокий интеллект – необходимое технологическое требование. Чем больше знает ред-р, тем активнее он может применить свои знания при анализе текста.

Аўдыторыя CMI як аб'ект сацыялапчнага даследавання. АСМИ – устойчивая совокупность индивидов, возникшая на основе общности их информационных интересов и потребностей, а также форм, способов и каналов удовлетворения этих потребностей. АСМИ имеет двойственную природу: 1. выступает как субъект, который потребляет инф-цию и 2. как объект информационного воздействия. А. с позиции СЖ (социологии журналистики) рассматривается как интерактивная по своей природе. Она изменяется под воздействием потребляемой инф-ции, но при этом заставляет меняться и систему СМИ. В СЖ выделяют характеристика А: 1. социально-демографическая (структура по полу, возрасту, образованию итд) 2. социально-профессиональная (по роду занятий, характеру и содержанию труда) 3. социально-психологическая (по жизненным интересам и ценностям). В СЖ выделяют несколько типов АСМИ: 1. потенциальная (все взрослое население от 5 лет) 2. реальная (та часть потенциальной, которая вступает в контакт со СМИ) 3. не-аудитория (разность между потенциальной и реальной) 4. регулярная (постоянно взаимодействует со СМИ, подписчики) 5. нерегулярная 6. целевая (на которую рассчитан источник инф-ции, детская, молодежная). 7. нецелевая. 8. массовая. 9. элитарная (отличается специфическими информационными интересами). 10 институализированная (потребители инф-ции – государственные, политические, социальные институты). Структура и величина аудитории обусловлены доступностью (физиологической, временной, финансовой и тд).

Праблема марфалагічнай нарматыўнасці мовы ў сітуацыі беларуска-рускага білінгвізму

Марфалогія – раздзел граматыкі, які вывучае часціны мовы, іх граматычныя катэгорыі і формы змянення, марфемную будову слова.

У Беларусі 10 млн насельніцтва, беларусаў амаль 80%. З-за ідэалогіі, урбанізацыі (людзі ехалі ў горад) - стыхійны пераход на рускую мову (ненарматыўную) ў гарадскога насельніцтва = трасянка. Бо для вяскоўцаў, якія сталі гарадскімі жыхарамі, яна больш прэстыжная, чым мова вёскі. Калькаванне.

У палітыцы – працэс выроўнівання беларускіх і рускіх моў. Не нацыянальнай, а рускай літаратурнай мовы і бел.дыялектаў ў адзіную мову = розныя варынты гарадской мовы. Арыентавалася на рускую літаратурную кадыфікаваную мову з беларускай рэгіянальнай афарбоўкай.

Білінгвізм з тэндэнцыяй да пашырэння рускай мовы = складваецца другі від гарадскога маўлення – недыферынцаванае, ненарматыўнае, змешанае бел.-руск. прастамоўе (характэрна для гарадскога насельніцтва з нізкім сац. і адукац.узроўнем).

Адметнасць: - фанетыка-грамат.арганізацыя яго беларуская, - лекс.напаўненне рускае.

Блізкая структура бел. і руск.моў = трасянка. Міжмоўная інтэрферэнцыя – уплыў рускай мовы на беларускую і наадварот. Вынік білінгвізму = разбурэнне моўных сістэм. Пераадоленне інтэрфереэнтных уплываў патрабуе ведання і захоўвання імператыўных нормаў бел.і рус.моў. Са з’яўленнем двухмоўных газет (“Народная газета”, “Рэспубліка”) – складанасць успрымання інфамацыі.

Двухмоўе – камунікатыўная несбалансаванасць. Няма структурнага адзінства, сваіх маўленчых законаў.Прыклады: собака (ж.р.) – сабака (м.р.), медаль (ж.р.) – медаль (м.р.), боль (ж.р.) – боль (м.р.), яблоко (с.р.) – яблык (м.р.), копыто (с.р.) – капыт (м.р.), полынь (ж.р.) – палын (м.р.), надпись (ж.р.) – надпіс (м.р.), тень (ж.р.) – цень (м.р.), гусь (м.р.) – гус (ж.р.), тополь (м.р.) – таполя (ж.р.), дверь (ед.ч.) – дзверы (толькі мн.л.).

Публіцыстычны і эсэісцкі метады ў мастацкай творчасці

Метад – слова мае грэчаскае паходжанне - «спосаб адлюстравання рэчаіснасці». Метад – першааснова любога віда дзейнасці. Прафесар Стральцоў выдзяляе ў журналістыцы 2 асноўных метады: метад канстатацыі і метад інтэрпрэтацыі. Інтэрпрэтацыя (паясненне, аналіз, супастаўленне, ацэнка) падзяляецца на катэгорыі: Метад пераканання (публіцыстычны), эсэісцкі метад (метад развагі), метад дзелавой аналітыкі.

Метад публіцыстыкі – гэта метад актыўнага пераканання. Перакананне, як правіла, абумоўліваецца пазіцыяй аўтара і яго імкненнем да аб’ектыўнага раскрыцця сутнасці аб’екта адлюстравання. У рускай журналістыцы 19 стагоддзя была распаўсюджаным відам літаратуры. У савецкія часы неабходнасць у адкрытым перакананні былі як ніколі неабходна.

Публіцыстыка – найвышэйшы від грамадска-палітычнай літаратуры. Галоўнае яе прызначэнне ў палітычным асэнсаванні рэчаіснасці шляхам спалучэння рацыянальна-аналітычнага і эмацыянальна-вобразнага спосабаў распрацоўкі тэмы. Галоўная функцыя публіцыстыкі – фарміраванне грамадскай думкі. Да не менш значных функцый адносяць выпраўленне негатыўнай сітуацыі і папулярызацыя перадавога вопыту.

Адметныя рысы публіцыстыкі: 1.Паслядоўная сістэма аргументацыі, 2.Грунтоўная сістэма аргументацыі, 3. Аналітычная напоўненасць і эмацыянальнае гучанне аўтарскага маналогу, 4. Пэўная адназначнасць вывадаў і абагульненняў, 5. Адкрытая тэндэнцыйная катэгарычнасць.

Калі ў журналіста сфарміравалася выразная, асэнсаваная аўтарская пазіцыя.

Жанры: каментрый (аснова – растлумачэнне), карэспандэнцыя (распрацоўка актуальных тэм, якія датычаць усіх сфер жыццядзейнасці грамадства), артыкул (факт, аб’емнасць сітауацыі), агляд.

Эсэісцкі метад. Недаследаваны. Нават дэфініцыя не ўведзена ў навуковы абарот і журналістскі абыходак.Разважанні для журналістаў, умудроных вопытам:

- свабоднае аўтарскае самавыяўленне шляхам адкрытай развагі (глыбокія веды, шырокая эрудыцыя, высокая агульная і творчая культура)

- не строгая паслядоўная распрацоўка тэмы, а разважанне над галоўнымі праблемамі жыцця, нацыянальнымі праблемамі, творчай падчынай знакамітых людей

- імкненне да філасоўскіх абагульненняў шляхам супастаўлення і развагі

Жанры: журналісцкаке расследванне, рэцэнзія, дыскусія, карэспандэнцыя.

Норма і тыповыя парушэнні ў тэкстах рознай жанрава-стылёвая прыналежнасці

Літаратурная норма – найбольш распаўсюджаныя з ліку суіснуючых, замацаваныя ў практыцы ўзорнага карыстання (ў класікаў літаратуры) варыянты мовы або маўлення, якія найлепшым чынам выконваюць свае функцыі. Віды норм: фанетычныя, арфаэпічныя, лексічныя, марфалагічныя, сінтаксічныя, стылістычная. Норма мае адносна ўстойлівы характар, але і зменлівы (развіццё, удасканаленне мовы) = варыянты норм. Даследчыкі гавораць пра дынамічную мову.Варыянтныя формы:Назоўнік - род) зал-зала (ўстар.), клавіш-клавіша (ўстар.), салат-салата (гутарк.), ціш-ціша (маст, паэт.маўл.) Арфаграфічныя варыянты (ў асноўным тэрміны): дзяіграма-дыяграма (больш распаўс.), дзіэлектрык-дыэлектрык (больш распаўс.).Нормы лексічная спалучальнасці. У маст.маўленні дапускаецца свабода спалучальнасці, але павінна быць абгрунтавана стылем, сферай маўлення.

Праяўляе сабе ў зыходным значэнні, калі слова ўжываецца ў зыходным значэнні. Прамое больш семантычна ўстойліва.

Асноўныя групы памылак ва словаўжыванні:

Памылкі, звязаныя з няправільным выбарам слова:1.значэнне.2. алагізм(спалучэнне неспалучальных паняццяў);3.падмена паняццяў( выпускаем найменш тавараў). 4.неапраўданае змяшэнне паронімаў, паранамазія(рынак-ранак);5.анахранізм(ўжыванне слова без уліку гіст. кантэксту);6. Парушэнне лекс. спалучаемасці, недакладнае размежаванне слоў з больш канкрэтным і больш абстрактным значэннем.

Памылкі, што адлюстроўваюць 2 процілеглые зявы: моўная збыткоўнасць(таўталогія) і моўная недастатковасць( плеаналізм).

Эвалюцыя інфармацыйных жанраў. Жанр – від мастацкага твора, які характэрызуецца тымі ці іншымі сюжэтнымі і стылістычнымі прыметамі. (змест журналісцкага твору). Жанры інфармацыйныя: заметка, рэпартаж, замалёўка, інтэрв’ю, карэспандэнцыя, артыкул…

Заметка (фіксацыя канткрэтнага жыццёвага факту – Што? Дзе? Калі?

Рэпартаж (дынамічнае адлюстраванне здарэнняў з элементамі каментарыя, аналіза

Замалёўка – вобразная інфармацыя (мінівобраз)

Эвалюцыя: заметка – перадалі на радыё, праз дзень у газету, але патрэбна новая інфармацыя = рэпартаж

Інтэрв’ю, справаздача + каментарый = аналітыка

1. Хроника - факт без подробностей. Небольшие (порой из одной – двух фраз) сообщения, не имеющие заголовка. Чаще публикуются подборками.

2. Заметка (информация). Содержит сам факт и некоторые подробности. Состоит из десяти–тридцати строк, имеет собственный заголовок. Чаще публикуется в подборке. Расширенная информация предполагает более широкое и подробное изложение событий. Возможны: историческая справка, сравнение, характеристика героев и т.д. Включает в себя вступление и концовку. Содержит 40-150 строк, заголовок.

• Событийная заметка (информация) – фактологическое описание.

• Анонс - заметки, представляющие собой превентивные сообщения о будущих все­возможных культурных мероприятиях, выставках, концертах

• Аннотация - предметом отображе­ния в котором выступает определенное, уже состоявшееся инфор­мационное явление (прежде всего — это книги, статьи). Цель пуб­ликации данного типа заключается не столько в том, чтобы известить аудиторию о появлении, существовании какого-либо но­вого издания, сколько в том, чтобы описать кратко его качества. В аннотации сообщается об основных, «узловых» моментах возникшего феномена (его названии, авторе или авторах, издателе или постановщике, теме, содержании, времени появления, цели со­здания).

• Мини-рецензия - представляет собой оценочную заметку, предметом которой выступает какое-то информационное явление (книга, кинофильм, пьеса и т.д.). Цель публикации данного типа заключается в том, чтобы сообщить читателю о впечатлении, по­лученном ее автором в ходе знакомства с отображаемым предме­том.

• Блиц-портрет - содержит краткие сведения о человеке с целью дать аудитории первичное представление о его личности.

• Мини-обозрение – это фактологическая заметка, только предметом отображения выступает не одно какое-то событие, действие, явление, а их совокупность.

• Мини-история - предмет отображения - какая-то семейная, любовная, профессиональная или иная жизненная интрига, построенная на взаимоотношениях людей. Такого типа заметки ориентиро­ваны на небольшой объем информации, сопровождающей, как правило, цветные фотографии.

• Мини-совет - обычно предстает в виде какого-то короткого совета, рекомендации.

3. Информационное интервью - изложение фактов от имени того, с кем ведется беседа. В полной мере информационным интервью получается тогда, когда акцент сделан на вопросах «что?», «где?», «когда?». Цель – проинформировать читателя о предмете авторского интереса, но отнюдь не проанализировать этот предмет. Предполагает совместное творчество: журналист предвосхищает вопросы читателей, тщательно готовится к интервью, непременно владеет ситуацией. Необходимо указать, с кем ведется беседа (фамилия, имя, отчество, служебное или общественное положение), тему разговора, каким образом получено интервью (в личной беседе, по телефону, по факсу и т.д.).

4. Информационный отчет - по заданию редакции журналист рассказывает о том, что видел и слышал. Размер материала зависит от значимости события. Общий отчет содержит изложение фактов в хронологическом порядке, тематический – освещает 1-2 наиболее важных вопроса, отчет с комментариями – изложение основных событий и высказывание совей точки зрения.

5. Зарисовка - обобщение фактов и описание обстановки. Короткий, живой и образный рассказ о своих впечатлениях.

6. Информационное обозрение - важнейшие события жизни города, завода, школы и т.п. за определенный период (сводки, итоги).

7. Информационный репортаж - наглядное представление о том или ином событии через непосредственное восприятие журналиста-очевидца или действующего лица. Дать аудитории возможность увидеть описываемое событие гла­зами очевидца (репортера), т.е. создать «эффект присутствия». Репортаж сочетает в себе элементы всех информационных жанров (повествование, прямая речь, красочное отступление, характеристика персонажей, историческое отступление и т.д.). Репортаж желательно иллюстрировать фотоснимками. Репортаж бывает: событийный, тематический, постановочный.

8. Блиц-опрос - симбиоз журналистики и социологии. Представление коллективного мнения по одному или нескольким специально выбранным проблемам, темам, вопросам.

9. Некролог - не путать с извещением о кончине. Некролог - это рассказ о этапах жизни умершего со словами прощания и скорби.

10. Информационная корреспонденция - отличается от заметки бо­лее детальным и более широким освещением предмета. Таким пред­метом обычно выступает какое-то единичное событие, явление, действие. Причем публикация такого жанра может включать в себя не только фактологическое описание предмета, но и некоторые элементы оценки, предписания, прогноза и пр. Вместе с тем автор информационной корреспонденции не ставит перед собой задачу выявить взаимосвязи описываемого предмета, проникнуть в суть его. Основное для него — сообщить некоторые лежащие на повер­хности параметры отображаемого явления.

Станаўленне і развіццё стылістыкі на Беларусі

Стылістыка – лінгвіст.навука аб сродках моўнай выразнасці і заканамернасцях функцыянавання сродкаў маўлення, абумоўленых найбольш мэтазгодным, мэтанакіраваным іх ўжываннем у залежнасці ад зместу, мэты выказвання, сітуацыі, сац.сферы зносін. Лінгв.дысцыпліна, якая вывучае стлістычн.спецыялізаваныя моўныя сродкі, якія выкарыстоўваюцц ў вусным або пісьм.маўленні.

Вытокі стылістыкі – ў рыторыцы (Грэцыя, Рым)

Кірыла Тураўскі, А.Смаленскі, Іларыён – развіццё старабел.мовы, фарміраванне стыл.сродкаў і палем.прыёмаў.

Фр.Скарына, С.Будны, В.Цяпінскі

Старажытныя граматыкі: Зізаній, Сматрыцкі. – вытокі ўласнабеларускай стылістыкі.

Ламаносаў – тэорыя пра існаванне 3 стыляў маўлення (высокі, сярэдні, нізкі)

Ф.Пракаповіч – 2 навук.працы “Паэтыка”, “Рыторыка” – адрозненні паміж рознымі стылямі маўлення, прырода моўных стыляў, жанраў.

Да к.18 стаг.былі закладзены асновы суч.усх.-слав.мовазнаўства і стылістыкі.

20-30-я гг. – першыя публікацыі па бел.стылістыцы. Навук.абгрунт., вывучэнне – пасля вайны. Ф.Янкоўскі – “Бел.літ.вымаўленне”, “Бел.фразеалогія”, “Пытанні культуры мовы”.

Культура маўлення, пытанні стылістыкі маст.і публ.твораў, культуры мовы, стыляў: Я.Колас, М.Лужанін, К.Крапіва, К.Чорны “Небеларуская мова ў бел.літаратуры” – пытанні некрытычнага падыходу да небел.слоў у бел.літ., “Публіцыст.нататкі”, “Заўвага да перакладу маст.літ-ры”, “Заўвага да стылёвых тэндэнцый у мове Сяргея Знаёмага”.

Ул.Дубоўка – развіццё слоўніка суч.бел.літ.мовы. Прапанаваў больш шырока выкарыстоўваць дыялекты “Некаторыя прыватныя выпадкі мілагучнасці нашай мовы”, “Пра нашу літ.мову”.

М.Гарэцкі – “Колькі слоў аб творах і мове Міхася Лынькова” – ацэнка зместу і моўна-стылёвыя асаблівасці, прапанаваў уласныя варыянты праўкі.

7.2. Рэклама ў смі: практыка, традыцыі, новыя формы

Расцвет рэкламы пачаўся ў эпоху тэлебачання.

Рэкламны плакат – развіваецца з канца мінулага стагоддзя. Шматлікія мастакі ўнеслі свой уклад у яго развіццё. Тэхналагічная рэвалюцыя. Развіццё сродкаў камунікацыі на мяжы 19-20 стст.прывяло да таго, што камунікацыя (якая ў аснове СМІ ляжыць) стала масавай. Магчымасць вырабляць прадметы серыйна – 1833 – масавыя газеты. Толькі са з’яўленнем масавай камунікацыі (мас.газеты) з’явілася рэклама ў яе сучасным выглядзе. Склалася сістэма СМІ. Расцвет рэкламы наступіў калі да сістэмы СМІ далучылася тэлебачанне.

Неаднароднасць аўдыторыі – асноўная прычына агульнадаступных сімвалаў, знакаў.

Сучасныя СМІ – шырокія магчымасці для рэкламы. Трыдыцыйна – газетныя, часопісныя публікацыі – шырокі ахват аўдыторыі. Газетная – больш аператыўная і магчымасць пранікнення ва ўсе сац.групы насельніцтва. Часопісная – большая працягласць функцыянавання, больш высокія тэхнічныя магчымасці, больш часу і труда на падрухтоўку яе.

Радыёрэклама – выкарыстанне маўлення. Тэкст кароткі павінен быць, цікавая форма, фразы кароткія, каб завалодаць увагай слухачоў. Музыка.

Тэлерэклама – вялікае псіхал.уздзеянне: выяўленне, гук, цвет, тэатральнае дзеянне. Але нізкая аператыўнасць пры вялікім кошце.

Р.у даведніках – новае.

Рэклама ў інтэрнэце – новае. Асабліва ў параўнанні з Еўропай і Амерыкай.

Новае – на транспарце, бігборды, лістоўкі ў паштовую скрыню, на шарах, ручках…

Віды: газетн, тэле, радыё, вонкавыя, на транспарце…

Жанры: заклік, інфармацыя, паведамленне, заметка, інтэрв’ю…

Мадэлі: перагорнутай піраміды (важная – у пачатку), параўнальная, загадка (пачынаецца з ?), з удзелам “зорак” (імідж, асацыяцыя іх з сабой, аўтарытэт), ролікі, дзе выкарыстоўваюцца сведчанні іншых людзей.

Новыя формы – жарты, выкарыстанне стэрэатыпаў (пра жанчыну за рулём), ілюстрацыі, лагатып, серыйная рэклама (пра аднаго персанажа), мультыплікацыйная рэклама, цвет (чорны на жоўтым, ж.на ч., чорны на белым, б.на ч., зялены на чырвоным, ч.на з. – самыя лепшыя камбінацыі)

Вобраз аўтара і вобраз апавядальніка як праблема стылю мастацкага і публіцыстычнага твораў

Цэнтральныя праблемы: 1-праблема ўзаемасувязі слова і вобраза, 2-праблема моўнага вобраза аўтара і апавядальшчыка.

Вобраз аўтара і апавядальшчыка мае сваю спецыфіку. Ён уключае ўсе асноўныя моўна-стылёвыя асаблівасці мастацкага твора (апісанне, хар-ка персанажаў, іх моўная хар-ка, моўны партрэт, знашнасць, узаемааднос.з інш.персан. і г.д.)

Вобраз аўтара і апавядальшчыка – пэўная пазіцыя, пункт гледжання, з якога аўтар ацэньвае і асэнсоўвае маст.рэчаіснасць.

Асноўнае прызначэнне вобраза аўтара – выражэнне аўтарскага пункту гледжання, ацэнкі, асабліва калі не хоча адкрыта выражаць сваю пазіцыю.

2 манеры выкладу: суб’ектыўная (хар-на для мовы публіц.) – адкрытае выражэнне грамадскай пазіцыі аўтара, яго пункт гледжання, апавяданне ад першай асобы ці апавядальніка; аб’ектыўная (хар-на для мастацк.літ-ры) – аўтар прама не гаворыць як ставіцца да герояў, з’яў. Маўленне ад трэцяй асобы з устаноўкай на нормы літаратурнай мовы. Аўтар дае магчымасць чытачу даведацца, як ставіцца да нечага (сродкі, пріёмы).

М.Кусянкоў “Явар з калінаю” – ад імя апавядальніка, але персанажы выказваюць розн.пункт гледжання, адна і тая ж падзея апісваецца з розных бакоў.

У творы няма нічога лішняга, выпадковага.

Тыпізацыя і канфлікт, сюжэт і кампазіцыя публіцыстычнага твора/тэлерадыёпраграмы

Тыпізацыя (грэч. Typos - узор) – спосаб мастацкага абагульнення рэчаіснасці, які прадапускае індывідуалізацыю, непаўторнасць і ўнікальнасць створаных мастаком эстэтычных каштоўнасцей. Яна ажыццяўляецца з дапамогай спецыфічных для кожнага віда мастацтва і жанра выяўленча-выразных сродкаў

Канфлікт (лац. Conflictus – сутыкненне) – супярэчлівасць паміж выяўленых у творы дзеяючых асоб – характарам і абставінамі. Тэрмін прымяняецца ў відах і жанрах мастацтва, літаратуры, публіцыстыкі. Канфлікт непасрэдна раскрываецца ў сюжэце, а таксама дэталях, кампазіцыі і мове твора.

Вытокі канфлікта – у сац.-гіст.супярэчнасцях рэальнага міру. У публіцыстыцы яго асвойваюць непасрэдна.

Сюжэт – адлюстраванне дынамікі рэчаснасці ў форме разгортвання ў творы дзеяння, сітуацый. Сюжэт – стрыжань кампазіцыі. У сітуацыі ўключаюцца канфлікты. Сувязь падзей, абставін, характараў.

Кампазіцыя – (лац.compositio – стварэнне, будова) – у прозе гэта расстаноўка персанажаў у прасторы і часе. Аднапланавая, шматпланавая. Пабудова твора, абумоўленая яго зместам і характарам.

Правілы пабудовы тэксту: паслядоўнасць частак, матываванасць частак, суразмернась частак.

Пабудова залежыць ад жанру, ад газетнай паласы, рубрык.

Кампазіцыя інф.нататкаі: эмацыянальныя сродкі ўздзеяння абмежаваны. Дакладныя факты, паведамленне дакладнай інфармацыі.

У публ.творы/тэлерадыёпраграме ўсе героі тыпічны, часцей за ўсё – зборны персанаж з тыповымі праблемамі, часцей за ўсё імкнуцца знайсці тое, што знаёма, што з’яўляецца праблемай для кожнага, гэта ўспрымаецца, адсюль жаданне тыпізацыі, бо цэпляе тое, што падобна на мяне.

Тыпічныя канфлікты (паміж м.і ж., бацькамі, сямейныя…).

Сюжет – тое, што ў рэчаіснасці, тое павінна быць і на экране/ў газеце, каб сюжэт не быў надуманы. Функцыя СМІ – адлюстроўваць рэчаіснасць.

Кампазіцыя – уступ, развіццё, заключэнне. Спачатку – гісторыя нейкая, расказ аб праблеме і г.д. затым развіццё дзеяння. Але добра і эксперыменты з кампазіцыяй.

Творчы і вытворчы працессы у выдав. дзейнасці- Творчы працесс- гэта

а) Тэматычнае планаванне ( дазваляе забяспечыць дакладнасць і арганізаванасць працэссу Выд. Есць тры віды тэм. плана- Перпектыўны ( на 3-5 гадоў), і на яго аснове складаецца план рэдыкцыйна-падрыхтоўчых работ ( на бліжайшы год) і план выпуска літаратуры ( на календарны год).

Тем. планы складаюцца на падставе аўтарскіх заявак, і заявак мін. інфармацыі і мін культуры.

б) Папярэдняя праца выдавецтва з аўтарам. Яшчэ да закючэння дагавору-Размова з аўтарам, высвятляюць жанрі тып выдання, вывучэнне плану, ці асобнай главы кнігі.

в) Рэдакцыйны этап- 1)Прыём рукапісу ад аўтара, 2)ацэнка рукапісу - выбраннай тэмы, яе распрацоўкі, і літаратурнай формы, потым выносіцца закл.чэнне, у якім рэдактар высновы - прызнаць рукапісь прыгодным да выдання ці не,, направіць рукапіс на рэцэнзаванне ( запрашэнне спецыялістаў у той ці ііншай вобласці дзейнасці дя ацэнкі рукапісу.) 3) рэдакцыйная работа над рукапісам, прынятым да выдання- рэдактарскі аналіз, папраўкі ў тэксту, аналіз структуры, фактычнага матэ рыялу, праўкі табліц, іллюстрацый, графікаў і інш., і слічэнне перадрукаванага матэрыялу с адрэдагаваным.