12. Административно-территориальное деление Великого Княжества Литовского (вторая половина хiii – середина хvi вв.)

Первоначальный - Дамен вялікага князя иУдзельныя княствы, Пры Альгердзе і Кейстуце - Віленская частка и Трокская частка, Пры Вітаўце Дамен вялі-кага князя;княствы, воласци; намесництвы, воласци., Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел (XV ст.) – намесництвы, паветы, воласци, старосты ци дзяржавы. 1413 г. – утвараюцца Віленскае і Трокскае ваяводствы, Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел (пасля 1440 г.) Адміністрацыйна-тэрытарыяльная і судовая аўтаномія Віцебскай, Жамой-цкай, Кіеўскай і Полацкай зямельСтатус ваяводстваў атрымалі: 1471 г. – Кіеўскае княства 1504 г. – Полацкае намесніцтва 1507 г. – Новагародскае намесніцтва 1508 г. – Віцебскае і Смаленскае намесніцтвы, Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа 1565 – 1566 гг. Ваяводствы : Берасцейскае, Брацлаўскае, Віленскае, Валынскае, Віцебскае, Кіеўскае, Менскае, Трокскае, Мсціслаўскае, Жамойцкая зямля, Новагародскае, Падляшскае, Полацкае; паветы.

13. Правовое и социальное положение шляхты вкл в хv – середина XVI вв.

Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае было феадальнай манархіяй, дзе феадалам было забяспечана права валодання залежным насельніцтвам – сялянамі. Насельніцтва княства падзялялася на дзве вялікія групы – феадалаў-землеўласнікаў і феадальна-залежнае насельніцтва. Насельніцтва падзялялася на саслоўі – шляхту, мяшчан, духавенства і сялян. Феадалы (шляхта) – гэта найбольш прывілеяваная частка насельніцтва, яе моц апіралася на выключнае права валодання зямлёй. Гэтае саслоўе не было аднародным. Вялікімі багаццямі валодалі былые ўдзельныя князі (Рурыкавічы, Рагвалодавічы, Альгердавічы) і некаторыя баяры, што ўзвысіліся пры папярэдніх вялікіх князях. Гэтыя феадалы стварылі праслойку магнатаў – найбольш уплывовых асоб ў княстве, што займалі галоўныя дзяржаўныя пасады ў княстве. Астатнія феадалы – нашчадкі баяр – на працягу XVI ст. сталі звацца шляхтай. Кансалідацыі гэтага саслоўя паспрыяла ўзвышэнне ролі сейма ў дзяржаўным кіраванні, у паседжаннях якога прымалі ўдзел выбранцы з шляхты кожнага павета і ваяводства.

14. Правовое и социальное положение крестьян вкл в XIV – середина XVI вв.

Саслоўе сялян да сярэдзіны XVI ст. так сама было неаднародным. Асабіста свабодные заможные сяляне, што выконвалі ваенную службу (зваліся баярамі, баярамі путнымі, баярамі панцырнымі ці баярамі слугамі) па статусу былі найбольш набліжаны да дробнай шляхты. Але разам з імі існавалі шматлікія катэгорыі феадальна-залежнага сялянства. Прававое становішча сялян – гэта поўная палітычная бяспраўнасць, абмежаваная грамадзянская праваздольнасць, павышаная крымінальная адказнасць. Па сутнасці, сяляне існавалі для забеспячэння патрэб феадалаў і дзяржавы. Дыференцыацыя: На чыёй зямлі жылі і на каго працавалі сяляне – гаспадарския, прыватнауласницкия, духовные; Па спосабу іх набыцця: Спадкавыя – дзедзіч-ныя, атчызныя, атрыманыя ў спадчыну, людзи даныя, выслужаныя, купленыя, Закупныя – атрыманыя як заклад за пазыку, Па ступені феадальнай залежнасці – пахожие, непохожие, челядь невольная. Па выкананню сялянамі павіннасцей і забяспечанасці зямлёй: Даннікі – плата даніны натурай і грашыма, Валяне асваенне цаліны, вызвален-не ад па-віннасцей на пэўны час, Асадныя – плата асады – віда зямельнай рэнты грашыма, Чынша-выя – грашовыя плацяжы за карыстан-не зямлёй, Цяглыя – павіннасць – паншчына, дармавая праца на феадала