Сурврмудт хәрү өгтн:

Рис. Мальчики бегут за женщиной

1. Көвүдин нерн кемб?

2. Көвүд юуһар наадв?

3. Эднә өөр кен ирҗ суув?

4. Суусн күн ю мартв?

5. Көвүд яһҗ дөң болв?

164

2. ҮГМҮДИН БОЛН ГРАММАТИКИН ДААЛҺВРМУД

Дора өггдсн үгмүд хойр багд хуватн.

Көвүн, саатулв, нилх, наадв, орв, туңгрцг, хур, суув, меечг, мартв.

Юм медүлҗәх үгмүд: _____________________________________

Үүлдвр медүлҗәх үгмүд: _____________________________________

Эн үгмүдәс зәңг тогтатн.

1. Бембә, Бадма, наадв, хойр, меечг.

2. Сундл, суув, деер.

3. суув, Өөрнь, күүкд күн.

4. орв, Генткн, хур.

5. мартв, туңгрцган, Күүкд күн.

КҮҮНДВР

1. Көвүдин нерн кемб?

2. Көвүд ю кеҗәҗ?

3. Өөрнь кен ирҗ суув?

4. Эн ю мартв?

5. Хойр көвүн ямаран улс?

Багш: Тавн тө сахлта нег тө өвгн маднд нег соньн тууль илгәҗ. Умшхм.

Шинҗлтн: Меклә Шорһлҗн хойрин бәрц ямаран?

Рис. Иллюстрация к сказке лягушка и муровей

(схожа с «Стрекоза и муровей»)

165

МЕКЛӘ ШОРҺЛҖН ХОЙР

Кезәнә Меклә Шорһлҗн хойр бәәҗ. Меклә зуни дуусн нәр-наад кеһәд бәәнә.Шорһлҗн зуни дуусн көдлнә. Хотан зөөҗ авна.

Генткн үвл болна. Меклән геснь өлснә, бийнь даарна. Идн гихлә, иддг хот уга. Меклә нәәҗүрн ирнә.

- Нәәҗ, нәәҗ, менд, - гинә.

- Менд…Цаг биш цагла чи яһҗ йовнач? - гиҗ Шорһлҗн алң болна.

- Арһ чамд, нәәҗ. Нәр-наадн ик болад, хотан белдҗ чадсн угав. Тегәд чамур ирв, - гиҗ Меклә келнә.

- Хөөткән санл уга, нәр-наадна ард яһад бәәдви? Иигҗ чи бидн хойр нәәҗ болҗ чадш угавидн, - гиҗ Шорһлҗн Мекләг шоодна. Болв үүрән гиһәд, Шорһлҗн Мекләд царцахан һуй өгнә. Царцахан һуй Шорһлҗнд темәнә көл болҗ медгднә. Мекләд царцахан һуй бичкн болна. Меклә өөлнә.

Тер цагас авн Меклә Шорһлҗн хойр нәәҗ болдган уурна.

1. Келврин учр-утхинь шинҗллһн

Чик эс гиҗ буруһинь келтн:

1. Меклә зуна дуусн көдлнә. ____

2. Шорһлҗн зунар хотан белднә. ____

3. Шорһлҗн Мекләһәс хот сурна. ____

4. Шорһлҗн Мекләд царцахан һуй өгнә. ____

5. Шорһлҗн Мекләг шоодна. ____

Зургуд дараһарнь чикәр тәвтн:

Рис. Лягушка и муровей Муровей дает лягушке Лягушка обиделась Лягушка пришла к

ножку стрекозы муравью

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Меклә Шорһлҗн хойр кен бәәҗ?

2. Меклән бәрц ямаран бәәҗ?

3. Шорһлҗна бәрц ямаран бәәҗ?

4. Кен танд таасгдв? Юңгад?

5. Ямаран зәңгәр ашлт кеҗ болх?

166

2. Үгмүдин болн грамматикин даалһврмуд

Туульд ямаран үгмүд олзлгдсн уга:

Хойр, нүкн, темәнә һуй, намрин, зуна

Хойр баг үгмүдәс текстлә ирлцүлҗ үгин ниицлһс тогтатн:

хойр өлснә

һуй үр

гесн царцахан

зуни шоодна

шорһлҗн дуусн

меклә көдлнә

нәәрлнә

цецн

залху

Зәңгс чикәр умштн:

1. Кезәнә рис. лягушка и муровей хойр бәәҗ.

2. Зуни дуусн лягушка танцует кенә.

3. грустная лягушка бредет по дороге үүрдән одна.

4. муровей лягушке ножку стрекозы өгнә.

5. лягушка обиделась шорһлҗнд өөлнә.

АШЛТ

Меклә Шорһлҗн хойрин тускар ю келҗ болх? Эн хойрас юн танд таасгдв? Юңгад?

ХАЛЬМГ АВЪЯС

Хальмг улс эврә сән өдрмүдтә: Зул, Цаһан сар, Үрс сар. Хаврин сүл сард Үрс сар темдглнә. Эн өдр цуг әмтн ном умшна, зальврна.

Ом – теңгрин орнд насн бидн ут болтха,

Ма – әср орна өвчн, ад, му, зүүдн, му йорнь даргдтха,

Ни – күмни орна, өдр-сөөһин му даргдтха,

Пад – азд-аля улсин хамг мунь даргдтха,

Мэ – бирдмүд әмтнә барчдар даргдтха,

Хум – зовлңгта әмтнд сән болтха!

167

ҖАҢҺРАС

Хоңһр үстә шар-улан көвүн

Арслңгин Арг Улан Хоңһрин көвүн. рис. мальчика -богатыря

Хар Җилһн

Эзн богд Җаңһрин көвүн. рис. второго мальчика-богатыря

Аля Шоңхр

Күңкән Алтн Цееҗин көвүн. рис. третьего мальчика богатыря

...Арслңгин Арг Улан Хоңһр босад:

- Хәәмнь, Хошун минь! – гин

Барун һараснь татад, авад һарн гисн бийднь,

Көвүн тавган хуулл уга зогсад бәәв.

Хоңһр хәрү хәләһәд ууляд,

Толһалгсн үүл биший!

Эзн Җаңһрин

Хаар Җилһн көвүг дахулҗ йов!

Бәәхичн медҗ зарлулгсн

Күңкән Алтн Цееҗин Аля Шоңхриг

Дахулҗ йов! – гиҗ келәд, уульн һарв.

Эзн богд Җәңһрнь

Һунн наста көвүг

Наар гиҗ өөрән авад,

Барун өвдг деерән тәвәд,

Барун халхинь үмсәд,

Зүн өвдг деерән тәвәд,

Зүн халхинь үмсәд:

– Эн һурвн көвүг мордулхинь бедртн! – гив.

168

9-гч әңг Əәлд агчм – кергт цаг