Гісторыя культуры Беларусі

Як бачна, у гады перабудовы і незалежнасці ўзрасла сацыяльная

значнасць культуры, ёй належыць усёўзрастаючая роля ў аргані-

зацыі жыцця насельніцтва Беларусі, фармаванні нацыянальнайУ

Н

самасвядомасці ўсіх жыхароў рэспублікі, выхаванні маладога

пакалення. Культура ў гэтыя гады развівалася складанаТі супя-

рэчліва. За прайшоўшыя гады ўзмацнілася ўвага да нацыянальных

праблем развіцця культуры, культура стала

больш

вольнай,

й

адкрытай, пашырыліся яе міжнародныя кантакты. З’явіліся новыя

таленавітыя дзеячы культуры і новыя выдатныяБтворы ў галіне

літаратуры і мастацтва. Культурна-асветніцкія ўстановы ўзмацнілі

ўвагу да нацыянальных твораў, далучэнню шырокіх сацыяльных

лепшымі творамі беларускай дыяспары.

пластоў да лепшых дасягненняў сусветнай культуры. Ствараліся

о

новыя творчыя калектывы, з’явілісяитэатры-студыі, недзяржаўныя

вучэбныя і культурныя

вы. Жыхары Беларусі пазнаёміліся з

ўстан

и

Сур’ёзнай рэформе падверглася сістэма сярэдняй і вышэйшай

адукацыі і выхавання. Пачаўся працэс адраджэння забытых свят,

з

абрадаў, рамёстваў; масава сталі адзначацца дні Рэспублікі, дні

о

пісьменнасці, Дажынкі

і інш.

З другога

Мінска, Дні беларускай

боку, сусветныя кры ісы, складанае фінансава-эканамічнае стано-

вішча рэс ублікі не дазволілі ў поўнай меры за гэты кароткі тэрмін

вырашыць бягучыя праблемы культуры. Шмат чаго яшчэ трэба

е

зрабіць на шляху ўзбагачэння і фармавання якаснай нацыянальнай

культурыпмоцнай і квітнеючай Беларусі.

Х

Х

Х

РУся гісторыя

беларускай культуры сведчыць

аб тым, што з

Адраджэння,

у паслякастрычніцкі перыяд ХХ ст. і інш.

сё гэта

дазволіла ўзняць аўтарытэт беларускага народа, а майстрам мастацУ-

тва – годна прадстаўляць нацыянальную культуру на розных між-

народных форумах, фестывалях, конкурсах і выстаўках. Т

Свой важкі ўклад у развіццё і прапаганду беларускай культуры

ўнеслі і прадстаўнікі беларускай дыяспары, якія з розных прычын, у

розныя часы

апынуліся

за межамі

Н

краіны. Сярод іх лі-

таратары, навукоўцы, мастакі, музыканты: ЯБ. Запруднік, Б. Кіт,

В. Кіпель, М. Вярба, У. Дудзіцкі, Я. Золак, У. Клішэвіч, Р. Кру-

шына, Г. Русак, А. Салавей, Т. Стагановіч, М. Сяднёў і інш. На бе-

роднай

ларускай зямлі нарадзіліся і лаў эаты Нобелеўскіх прэмій С. Куз-

нец, А. Клуг, Ж. Алфёраў, М. Бегіни, Ш. Перэс. Беларуска-яўрэйскія

карані маюць Нобелеўскія лаў эаты Р.

Фейнман, Ш.

Глэшоў,

р

Д. Фрыдман, М. Перле, Ф. Райнес, З. Ваксман, І. Прыгожын, А. Хі-

гер, І. Рабін.

о

На долю беларускай

культуры выпала нямала цяжкіх вып-

т

рабаванняў (войны, пажары, рабаванне культурных каштоўнасцей

рознымі заваёўнікамі), але кожны раз яна з гонарам выходзіла з

и

крызісу. У асабліва цяжкія перыяды культурнае развіццё запаволь-

з

валася, але нік лі не спынялася.

С рыяльныя ўмовы для развіцця і новага этапу адраджэння

о

айчыннай культуры склаліся ў рэспубліцы пасля абвяшчэння

Б ларуссюпсуверэнітэту. Працэс новаадраджэння праходзіць досыць

складана. З аднаго боку, узмацнілася ўвага да нацыянальнай

е

культуры, больш разнастайнымі сталі формы і метады культурна-

масавай працы, будуюцца новыя помнікі і ўстановы культуры,

Рразвіваюцца новыя або аднаўляюцца існаваўшыя ў ранейшыя часы

формы адукацыі, вернікам вяртаюцца культавыя будынкі, вырасла

ганізацый і грамадзян.

У

Літаратура

Т

1.

Арлоў, У. Пад уладаю Перуна і Сварога / У. Арлоў // Родник. –

1992. – № 11, 12.

Н

2.

Арлоў, У. А. Таямніцы Полацкай гісторыіБ/ У. А. Арлоў. –

Мінск : Попурри, 2008. – 607 с.

3.

Асвета і педагагічная думка ў Беларусі. – Мінск : Народная

асвета, 1985. – 464 с.

й

іикультурна-асветніцкая дзейнасць

4.

Багдановіч, А. І.

інтэлігенцыі Беларусі (1861–1900 гг.) / А.І. Багдановіч. – Мінск :

БНТУ, 2012. – 153 с.

р

5.

Багдановіч, М. А. Беларускае адраджэнне : літаратурныя

Навуковая

артыкулы / М. Багдановіч. – Мінск : Універсітэцкае, 1994. – 32 с.

6.

т

Бакуменко, М.Н. Сокровища в огне войны / М. Н. Бакуменко. –

Минск : Беларусь, 1990. – 231 с.

и

з

о

Минск : БГУ, 1971. – 179 с.

ГИУСТБГУ,

истории : курс лекций / П. И. Бригадин. – Минск :

15. Блинова, Т. Б. Иезуиты в Белоруссии / Т. П. Блинова. –

Минск : Беларусь, 1990. – 108 с.

Н

У

16. Бригадин, П. И. История Беларуси в контексте

европейской

2007. – 332 с.

17. Бригадина, О.

В.

История культуры новейшего времени :

й

ригадина. –

комплекс учебно-информационных материалов / О. В.

Минск : Юнипресс, 2003. – 607 с.

Б

18. Вабішчэвіч, А.М. Нацыянальна-культурнае жыццё Заходняй

Беларусі (1921–1939

гг.)

/ А. М. Вабішчэвіч. – Брэст : Брэсцкі

р

дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна, 2008. – 319 с.

о

19. Беларусь у Вялікай Айчыннайивайне, 1941–1945 : энцыкла-

педыя / пад рэд. І. П. Шамякіна. – Мінск : Белар. савецкая энцык-

т

лапедыя, 1990. – 680 с.

и

20. Гарэцкі, М. І. Гісторыя беларускае літаратуры / М. І. Гарэцкі. –

Мінск : Мастацкая лі ара ура, 1992. – 480 с.

з

21. Гісторыя беларускага мастацтва : у 6 т. / рэдкал. : С. У. Ма-

о

рцэлеў [і інш.]. – Мінск : Навука і тэхніка, 1987. – 1994.

22. Грыцкевіч, В. П. Шляхі вялі праз Беларусь : нарыс / В. П. Грыц-

кевіч, А. І. Мальдзіс. – Мінск: Мастацкаялітаратура, 1980. – 271 с.

23. Грыцкевіч, В. П.

Нашы славутыя землякі / В. П. Грыцкевіч. –

е

Мінск : Б. Выдня, 1984. – 63 с.

24.пДадзіёмава, В. У. Гісторыя музычнай культуры Беларусі да

ХХ ст. / В. У. Дадзіёмава. – Мінск : Бел. дзярж. акад. музыкі, 2012. –

230 с.

25.

Дробов, Л. Н. Живопись Белоруссии XIX–начала ХХ в. /

РЛ. Н. Дробов. – Минск : Вышэйшая школа, 1974. – 334 с.

26.

Зотаў, Б. Хто ён – аўтар пра паход Ігаравы? / Б. Зотаў // Род-

1994. – 162 с.

30. Кацэр, М. С. Беларускі арнамент. Ткацтва. Вышыўка / М.УС. Ка-

Н

цэр. – Мінск: Беларускаяэнцыклапедыя, 2013. – 223 с.

31. Кацэр, М. С. Народна-прыкладнае мастацтва БеларусіТ(ад

першабытнага грамадства да 1917 г.) / М. С. Кацэр. – Мінск :

Вышэйшая школа, 1972.

й

32. Кляўчэня, А. Ля вытокаў беларускай культуры / А. Кляўчэня //

Полымя. – 1990. – № 12.

Б

33. Кніга жыцій і хаджэнняў / уклад, прадмова і каментарыі

А. Мельнікава. – Мінск: Мастацкаялітаратура, 1994. – 503 с.

р

34. Коваленя, А. А. Независимая Беларусь : История и современ-

Ковкель

ность европейской интеграции / А.иА. Коваленя // Проблемы управ-

ления. – 2013. – № 2. – С. 40–47.

т

35. Ковкель, И. И. Ис

рия Беларуси с древнейших времён до

нашего времени

и

, Э. С. Ярмусик. – Минск : Аверсэв,

/ И. И.

2000. – 592 с.

з

36. Ковшаров, Н. Д. История культуры Беларуси с древнейших

о

времён до 1917 г. : учебное пособие / Н. Д. Ковшаров. – Минск :

БГПУ, 2003. – 83 с.

37. К н н, В. М. От Ренессанса к классицизму : Становление

эстетическ

й мысли Белоруссии в ХVI–ХVII вв. / В. М. Конон. –

Минск : Наука и техника, 1978. – 158 с.

38.пКонан, У. М. Беларуская мастацкая культура эпохі Сярэд-

н вякоўя і Рэнесанса / У. М. Конан. – Мінск : Навукова-асветніцкі

цэнтр БДПУ імя Максіма Танка, 2006. – 175 с.

39. Карзенка, Г. У. Падрыхтоўка навуковых кадраў у Беларусі.

РПогляд скрозь гады / Г.

У. Карзенка. – Мінск : Бел. выд. т-ва

44. Культурология. Теория и история культуры : учебное пособие /

под общей ред. И. Е. Ширшова. – Минск : Экоперспектива, 2010.У–

543 с.

Н

Ластоўскі, В. Што трэба ведаць кожнаму беларусуТ/ В. Лас-

45.

тоўскі. – Мінск, 1991. – 31 с.

46.

Лабынцаў, Ю. А. У глыбінным Палессі : Турава-Пінская

й

зямля / Ю. А. Лабынцаў. – Мінск : Полымя, 1993. – 144 с.

47.

Лазука, Б. А. Гісторыя мастацтваў / Б.БА. Лазука. – Мінск :

Беларусь, 2003. – 399 с.

48.

Лакотка, А. І. Нацыянальныя рысы беларускай архітэктуры /

р

А. І. Лакотка. – Мінск : Ураджай, 1999. – 366 с.

о

49.

Ламека, Л. А. Сучасная белаиуская літаратура : дапаможнік

для навучэнцаў, абітурыентаў і настаўнікаў / Л. А. Ламека. – Мінск :

т

Сучаснае слова, 1998. – 316 с.

50.

и

Ларыёнаў, У. Камяні на беразе Янава возера / У. Ларыёнаў //

Звязда. – 1994. – 12 снежня.

з

51. Лысенка, З. Тэатр у ўмовах пераходнага перыяду / З. Лысенка //

о

Беларускі гістарычны часопіс. – 1995. – № 3. – С. 108–121.

52.

Лыч, Л. М. Беларуская нацыя і мова : літаратурна-гістарыч-

ныя артыкулы / Л. М. Лыч. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. –

277 с.

е

53.

Лыч, Л. М. Гісторыя культуры Беларусі / Л. М. Лыч, У. І. На-

віцкі.п– Мінск : НКФ «Экаперспектыва», 1996. – 510 с.

54. Ляўкоў, Э. А. Маўклівыя сведкі мінуўшчыны / Э. А. Ляўкоў. –

Мінск: Навукаітэхніка, 1992. – 215 с.

55.

Мальдзіс, А. І. Даўняя Беларусь. З настальгіяй аб мінулым /

РА. І. Мальдзіс, А. С. Сардараў. – Мінск : Літаратура і мастацтва,

2010. – 167 с.

236

59. Марозава, С. В. Уніяцкая царква ў этнакультурным развіцці

Беларусі (1596–1839 гады) / С. В. Марозава. – Гродна : ГродзенскіУ

дзяржаўны ўніверсітэт, 1996. – 352 с.

Н

60. Мдзівані, Т. Г. Кампазітары Беларусі / Т. Г. МдзіваніТ, Р. І. Сер-

гіенка. – Мінск : Беларусь, 1997. – 397 с.

61. Мысліцелі і асветнікі Беларусі. X–XIX стагоддзі : энцыклапе-

й

дычны даведнік. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя, 1995. – 671 с.

62. Народная культура Беларусі : энцыклапедычныБдаведнік / пад

Новик

агульнай рэдакцыяй В. С. Цітова. – Мінск : Беларуская энцыклапе-

дыя, 2002. – 431 с.

р

63. Новик, Е. К. ИсторияБела уси с д евнейших времён до 2012 г. /

о

; под ред. Е. К. Новика. –

Е. К. Новик, И. Л. Качалов, Н. Е.

3-е изд. – Минск : Вышэйшая шк ла, 2012. – 542 с.

т

64. Няфёд, У. І. Гіс

рыя беларускага тэатра : вучэбны дапамож-

и

нік для тэатральна-мас ацкага інстытута / У. І. Няфёд. – Мінск :

Вышэйшая школа, 1982. – 543 с.

з

науки и культуры Беларуси (IХ–начало ХХ в.) /

65. Очерки истор

о

70.

Прокошина, Е. С. Из истории свободомыслия и атеизма в

Белорусии / Е. С. Прокошина, Л. Л. Короткая, В. Е. Яцук. – Минск :

Наука и техника, 1978. – 344 с.

71.

Русецкі, А. У. Мастацкая культура Беларусі : Тэорыя і гіс-

торыя / А. У. Русецкі. – Віцебск : ВДУ імя П. М. Машэрава, 1998. –

360 с.

72. Рэвяко, К. А. Антычная спадчына на Беларусі / К. А. Рэвяко. –

Мінск: ЗАТ«Веды», 1998. – 100 с.

73.

Рэлігія і царква на Беларусі : энцыклапедычны даведнік. –

Мінск : Беларуская энцыклапедыя, 2001. – 368 с.

Н

У

74.

Рябцева, Н. А. История белорусской культуры : пособие /

Н. А. Рябцева. – Гомель : БелГУТ, 2002. – 101 с.

Т

75.

Саверчанка, І. Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура

Беларусі: Адраджэнне і ранняе барока / І. Саверчанка. –

Мінск :

Тэхналогія, 1998. – 319 с.

й

76. Салавей, Л. Пантэон багоў у міфалогіі беларусаўБ/ Л. Салавей //

Спадчына. – 1992. – № 3.

77.

Самусік, А. Ф. Помнікі гісторыі і культуры Беларусі : вучэб-

79.

Саўко, М. П. Кар кі

нарысгісторыі культуры Беларусі /

ны дапаможнік / А. Ф. Самусік. – Мінск : БДЭУ, 2004. – 209 с.

о

78.

Саракавік, І. А. Гісто ыя Белаиусі ў кантэксце сусветнай гіс-

торыі / І. А. Саракавік. – Мінск : С в еменная школа, 2009. – 454 с.

т

и

М. П. Саўко, М. А. Бобер, В. І. Карнацкая. – Минск, 2003.

80.

Сахута, Я. М. Народнае мастацтва Беларусі / Я. М. Сахута. –

з

Мінск : Беларуская энцыклапедыя, 1997. – 287 с.

о

81. Скорабагатаў, В. В. Зайгралі спадчынныя куранты : цыкл нары-

саў з гіст рыі прафесійнай музычнай культуры Беларусі / В. В. Скора-

багатаў. – Мінск: Тэхналогія, 1998. – 154 с.

82.

Славутыя імёны Бацькаўшчыны : зб. / уклад. : У. А. Гілеп

е

[і інш.]. – Мінск : Бел. фонд культуры. – Вып. 1. – 2000. – 384 с.

83.пСмолік, А. І. Культура Беларусі ХI–ХIХ стст. : навуковы давед-

нік/ А. І. Смолік. – Мінск: Белар. дзярж. ун-ткультуры, 1998. – 180 с.

84.

Старонкі гісторыі і культуры Беларусі / навук. рэд. А. Г. Ка-

ханоўскі. – Мінск : Красіка-прынт, 1997. – 103 с.

Р85. Тарасаў, К. І. Памяць пра легенды. Постаці беларускай мінуў-

М. Б. Шчаўлінскі. – Мінск : БДАТУ, 2013. – 124 с.

р

гіна-Патоцкая. – Мінск : Полымя, 1993. – 192 с.

95. Шчакаціхін, М. М. На ысы з гісторыі беларускага мастацтва /

М. М. Шчакаціхін. – Мінск : Навука і тэхніка, 1993. – 330 с.

т

96. Шышыгіна-Па оцкая, К. Я. Скарбы Нясвіжа / К. Я. Шышы-

и

97. Якуніна, Л. І. Слуцкія паясы / Л. І. Якуніна. – Мінск : АН БССР,

1960. – 239 с.

з

о

п

е

Р