Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Гісторыя культуры Беларусі

.pdf
Скачиваний:
62
Добавлен:
26.03.2016
Размер:
6.36 Mб
Скачать

Беларусі праводзіліся гістарычныя і этнаграфічныя даследаванні, што праявілася, як ужо адзначалася, яшчэ ў першай палове ХIХ ст.

У 1860–1890-я гг. цікавасць да беларускай гісторыі, фальклору, этнаграфіі, мовы атрымала новы імпульс. У гэты час і пазней разгарнуліся маштабныя даследаванні матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускага народа. Гэтаму ў пэўнай меры садзейнічала адкрыццё ў 1867 г. у Вільні Паўночна-Заходняга аддзела Рускага

геаграфічнага таварыства. Перад ім была пастаўлена задача

даказаць, што беларусы з’яўляюцца часткай рускага народа. Але

аналіз сабраных даследчыкамі багатых матэрыялаў сведчыўУпра

супрацьлеглае.

Актыўнымі

супрацоўнікамі аддзела

з’яўляліся

П. Шэйн, Е. Раманаў, Ю. Крачкоўскі. Праблемы беларусазнаўстваТ

вывучалі таксама А. Багдановіч, А. Сержпутоўскі, М.

ікіфароўскі,

М. Доўнар-Запольскі, В. Ластоўскі, Я.

Карскі, А. Сапуноў,

 

 

 

 

 

 

 

Н

А. Кіркор, В. Вярыга і інш. Польскі даследчык М. Федароўскі

сабраў каля 5 тыс. беларускіх народных песеньБ, 10 тыс. прымавак,

сотні загадак і другіх твораў традыцы

беларускай культуры.

Сабраныя

ім

матэрыялы былі

надрукаваны ў рабоце «Люд

беларускі» ў васьмі тамах.

 

най

 

На ніве культуры доб а быўивядомы і выдатны гісторык,

тэарэтык мастацтва, педаг г, д

мастацтвазнаўства,

ураджэнец

Мсціслаўшчыны А.В. Прахаў

ктар(1846–1916), які даследаваў мастацтва

старажытнага Егіпта, Грэцыі, Кіеўскай Русі.

 

 

 

 

 

 

о

 

 

 

Набыла значны маш аб праца многіх філолагаў, літаратараў па

 

 

 

т

 

 

 

 

вывучэнню і аднаўленню беларускай мовы. У гэтым сэнсе вельмі

актуальным і

эфектыўным было навуковае даследаванне Івана

 

 

и

 

 

 

 

 

Насовіча, які на працягу 16 гадоў збіраў матэрыялы для «Словаря

белорусск

з

 

 

 

 

 

 

наречия» (1870), у які ўвайшло больш за 30 тыс. слоў

з падрабязныміпгокаментарыямі. Слоўнік пераканаўча сведчыў аб самастойнасціАле беларускай мовы. За сваю працу І. Насовіч быў

Рудасто ны Дзямідаўскай прэміі (1865).

самым значным укладам у вывучэнне беларускай мовы стала трохтомнае (у сямі кнігах) даследаванне Я. Карскага «Белорусы», надрукаванае ў 1903–1922 гг. Вядомы вучоны навукова абгрунтаваў самастойнасць і нацыянальную самадастатковасць мовы беларусаў у сям’і іншых славянскіх моў, паказаў этапы яе станаўлення, вызначыў тэрытарыяльныя межы распаўсюджвання і склаў геалінгвістычную карту беларускага этнасу.

110

На тэрыторыі Беларусі актыўна вяліся і прыродна-геаграфічныя і кліматычныя даследаванні. У 1873–1898 гг. на Палессі працавала навуковая экспедыцыя, якая вывучала праблемы меліярацыі. У мэтах вывучэння праблем балот і выпрацоўкі метадаў іх асушэння ў 1911 г. у Мінску была адкрыта балотная даследчая станцыя – першая ў Расійскай імперыі навуковая ўстанова гэтага накірунку.

У разглядаемы перыяд ураджэнцы Беларусі ўнеслі вельмі важны

ўклад у вывучэнне Сібіры і Далёкага Усходу. Таленавітымі

даследчыкамі прыроды і фальклору народаў гэтага рэгіёна сталі

І. Чэрскі, А. Кавалеўскі, В. Дыбоўскі, І. Гашкевіч і

Уіншыя

Н

 

навукоўцы-вандроўнікі. І. Гашкевіч (1815–1875), напрыклад, стаў

першым консулам Расіі ў Японіі. Ён валодаў некалькіміТзамежнымі

мовамі, у тым ліку японскай і кітайскай; склаў першы руска-японскі

слоўнік, за што быў удастоены Дзямідаўскай

прэміі і

залатога

 

 

 

 

 

й

 

 

медаля Расійскай акадэміі навук. Жыхары Японіі і сёння шануюць

нашага суайчынніка: у гарадах Хакадатэ і БХода створаны музеі

І. Гашкевіча, дзейнічае таварыства «Памяць аб І. Гашкевічу» (яго

прадстаўнікі ў 1986 г. прыязджалі ў Мінск). У жніўні 1994 г.

жыхары Астраўца ўстанавілі знакамітаму земляку помнік-бюст.

На другім краю зямлі, у Чыліи, як ужо адзначалася, вельмі

паспяхова працаваў нацыянальны ге ой гэтай краіны, сусветна

вядомы педагог, геолаг, с

варальнік геаграфічнай карты Рэчы

Паспалітай беларус І. Дамейка (1802–1889). Як удзельнік падзей

 

 

 

 

о

 

 

1830–1831 гг., ён вымушаны быў эмігрыраваць спачатку ва Фран-

 

 

 

т

 

 

цыю, а потым у Чылі, дзе эфектыўна працаваў як геолаг, выкладчык

і арганізатар навукі і адукацыі. Удзячныя чылійцы паставілі яму

 

 

и

 

 

гару. Таксама яго

помнік, назвалі ў яго гонар універсітэт, горад,

 

з

 

 

 

 

 

прозвішчам названы адзін з відаў дыназаўраў, фіялка, малюск.

У галіне фізіка-матэматычных і прыродазнаўчых навук

о

 

 

 

 

 

 

пас яхова

рацавалі ўраджэнцы Беларусі астраномы В. Карчэўскі і

С. Блажкоп, фізікі К. Чаховіч, І. Яркоўскі, А. Садоўскі, З. Урублеўскі

і Ю. Міцк віч, матэматык В. Ермакоў, хімік Э. Урублеўскі.

 

е

 

 

 

 

 

 

 

Выдатных вынікаў у галіне навукова-практычнай дзейнасці

дасягнуў Якуб Наркевіч-Ёдка (1847–1905), які ў сваім маёнтку ў

РУздзенскім

раёне стварыў

метэаралагічную

станцыю,

электра-

графічную, хімічную, электрабіялагічную і астранамічную лабараторыі. Найбольшых поспехаў ён дасягнуў у вывучэнні ўздзеяння электрычнасці, у тым ліку і атмасфернага, на жывыя арганізмы і

111

расліны. Адкрытая вучоным у 1891 г. электраграфія (фатаграфіраванне без аб’ектыву) – яго важнейшае навуковае адкрыццё. Работы Я. Наркевіча-Ёдкі па значнасці параўноўваліся з адкрыццём В.К. Рэнтгена. З 1890-х гг. вучонага сталі называць электролагам, электратэрапеўтам, «электрычным чалавекам». У 1891 г. газеты паведамлялі аб адкрыцці ім спосабу «бяздротавай сувязі», а гэта сведчыла аб тым, штоёнадзінзпершых, хто падышоўдавынаходніцтварадыё.

Развіццю спецыялізаваных навуковых даследаванняў спрыяла

адкрыццё буйной хімічнай лабараторыі ў Горках, метэаралагічных

станцый у Магілёве, Віцебску, Брэсце, Мінску, Горках.

У

 

 

 

 

 

Н

 

У другой палове ХIХ–пачатку ХХ ст. друкаваліся гісторыка-

культурныя, сацыяльна-філасофскія і эканамічныя працыТ, склад-

валіся мастацтвазнаўства, літаратуразнаўства і іншыя галіны

гуманітарных ведаў.

 

 

 

й

 

Такім чынам, развіццё адукацыі, навукі і тэхнікі на тэрыторыі

Беларусі ў разглядаемы перыяд праходзіла ўБскладаных умовах, у

параўнанні з Расіяй больш запаволена. Тым не менш агульная і

шматпрофільная адукацыя насельніцтва расла. Найбольш здольныя

 

 

 

 

р

 

 

даследчыкі шукалі сваё месца ў навуцы, уносілі свой уклад у

 

 

 

о

 

 

сусветны навукова-тэхнічны п ацэси. Прагрэсіўныя віды адукацыі,

асветы, навуковых даследаванняў п аходзілі на фоне развіцця

 

 

т

 

 

 

капіталістычных адносін, нацыянальна-дэмакратычнага руху,

 

и

 

 

 

 

спрыялі фарміраванню нацыянальнай інтэлігенцыі, беларускай

нацыі, лепшыя прадс аўнікі якой узбагацілі айчынную культуру і

з

 

 

 

 

 

ўздзейнічалі на культурнае развіццё памежных і далёкіх краін.

о

 

 

 

 

 

 

5.2. Вусная народная творчасць і ўздым літаратуры

 

Разглядаемы перыяд характарызуецца далейшым развіццём

новай б ларускай літаратуры, якая абапіралася на дасягненні

папярэднікаўпі вусную народную творчасць. Як і раней, выклікалі

цікавасць старажытная абрадавая паэзія, паданні, казкі, міфы, песні.

Першыя

прадстаўнікі адраджэнскай літаратуры свае творы

друкавалі, як правіла, лацініцай. Па-ранейшаму папулярнымі былі

Рананімныя «гутаркі», тэмай якіх былі праблемы, звязаныя з адменай

прыгоннага права, цяжкім становішчам сялян, здзекамі царскіх чыноўнікаў над простымі людзьмі.

112

Працягваў сваю плённую літаратурную дзейнасць пісьменнік,

паэт, драматург, кампазітар і акцёр В. Дунін-Марцінкевіч – актыўны барацьбіт за айчынную літаратуру на роднай мове. У сваіх творах ён злучаў рысы розных мастацкіх стыляў: класіцызму, сентыменталізму, рамантызму і рэалізму. Асаблівую ўвагу ён звяртаў на маральна-бытавыя і нацыянальна-дэмакратычныя праблемы. Адзін за другім з’яўляліся яго творы: кніга «ГапонУ» (1855), п’есы «Пінская шляхта» (1866), «Залёты» (1870) і шэраг іншых, у тым ліку і песень. У 1859 г. В. Дунін-МарцінкевічТпачаў перакладаць на беларускую мову паэму А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш», але друкаванне гэтай паэмы ўлады забаранілі.

Таленавітым публіцыстам, чалавекам прагрэсіўных поглядаў быў Кастусь Каліноўскі (1838–1964) – аўтар «Лістоў з-пад

шыбеніцы» і верша «Марыська чарнаброва, галубка мая». У газеце

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Н

 

«Мужыцкая праўда» і лістоўках ён папулярна тлумачыў дра-

пежніцкі сэнс рэформы 1861 г., заклікаў сялянБда барацьбы за свае

правы, за зямлю і волю.

 

 

 

 

 

 

 

 

Заступнікам сялян і ўсіх працоўных, сапраўдным гуманістам-

 

 

 

 

 

 

 

 

й

 

 

дэмакратам быў і Францішак Багушэвіч (1840–1900) – пісьменнік,

паэт, публіцыст, перакладчык,

удзельнікипаўстання 1863–1864 гг.

Ён мужна абараняў

 

св й на

 

д,

одны

край, беларускую мову.

 

 

 

 

 

р

 

 

 

 

У прадмове да першага зб рніка «Дудка беларуская» (Кракаў, 1891)

Багушэвіч пісаў аб годнасці беларускай мовы, яе роўнасці з другімі

 

 

 

 

о

 

 

 

 

 

мовамі і заклікаў беларусаў берагчы сваё нацыянальна-культурнае

 

 

 

т

 

 

 

 

 

 

 

багацце. Спадчына Ф. Багушэвіча вельмі разнастайная. Ён плённа

працаваў у

ных жанрах і ў кожным дасягнуў добрых вынікаў.

Сведчаннем

и

 

 

паэма

«Кепска

будзе»,

публі-

таму

 

’яўляюцца

 

з

 

 

 

 

басня

«Воўк

і авечка»,

верш

цыстычны манал г

«Мая дудка»,

«У астр зе». Ва ўмовах жорсткай цэнзуры пісьменнік не мог

 

ро

друкавацца на радзіме, таму выпускаў свае кнігі ў Польшчы. Яго другі

зборнікп«Смык беларускі» выйшаў у Познані (1894), зборнік

«Скрыпачкабеларуская», нажаль, быў згублены. ТворыФ. Багушэвіча

е

 

заклікалі да працы па набліжэнню незалежнай будучыні беларускага

народа, абуджалі нацыянальныя пачуцці, прымушалі задумацца аб

Рлёсе Радзімы. Па сутнасці, ён стаў першым у Беларусі літаратарам,

які цалкам перайшоў на пазіцыі крытычнага рэалізму. Паслядоўнікамі Ф. Багушэвіча сталі паэты-дэмакраты Янка

Лучына (1851–1897) і Адам Гурыновіч (1869–1894). Янка Лучына

113

(Іван Неслухоўскі) пісаў на беларускай, рускай, польскай мовах. Між тым толькі пасля смерці паэта быў выдадзены зборнік яго беларускіх вершаў «Вязанка» (Санкт-Пецярбург, 1903). Асабліва ўражвае яго верш «Роднай старонцы», які прасякнуты любоўю да Радзімы, свайго народа, верай у яго нацыянальна-культурнае адраджэнне. Адам Гурыновіч лічыў, што літаратура павінна абуджаць у людзей думкі аб лепшай долі. Ён верыў у шчаслівую

будучыню Беларусі, сцвярджаў, што абавязкова прыйдзе лепшы

час. Услед за Багушэвічам і Янкам Лучынай паэт умацоўваў у

беларускай літаратуры пазіцыі рэалізму і народнасці.

 

У

Праславіў айчынную культуру выдатны беларускі паэт, крытык і

гісторык

літаратуры Максім

Багдановіч (1891–1917) –

Таўтар паэм

«Максім і Магдалена», «Страцім-лебедзь», зборніка «Вянок», лірыка-

патрыятычных вершаў «Слуцкія ткачыхі», «Пагоня», «Вераніка»,

 

 

 

 

 

 

Н

 

«Зорка Венера», а таксама яскравых філасофска-публіцыстычных

работ, шэрагу перакладаўкласікаўсусветнайпаэзііБ.

 

 

Творчасць М. Багдановіча прасякнута пафасам сацыяльнага

вызвалення і нацыянальнага самавызначэння беларусаў, ідэямі

 

 

 

 

 

 

й

 

 

роўнасці, брацтва, дэмакратыі і гуманізма. Ён прадэманстраваў

глыбокае веданне гісторыі бела усаўиі беларускай дзяржаўнасці,

развіў і

ўзбагаціў прынцыпы на однасці і гістарызму ў новай

беларускай літаратуры.

 

р

 

 

 

 

заслуга ёсць і ў тым, што ён даў

сістэматызаваны і комплексны агляд гісторыі айчыннай літаратуры

ад ХII да пачатку ХХ

Яго

 

 

 

. ва ўзаемасувязі з агульнаславянскім і

 

 

 

ст

 

 

 

 

агульнаеўрапейскім гісторыка-культурным працэсам. Багдановіч

паставіў і вы начыў рашэнне шэрагу метадалагічных пытанняў

 

 

и

 

 

 

 

навуковай гіст рыяграфіі, выказаў ідэю аб заканамернасці дыфе-

 

з

 

 

 

 

 

 

рэнцыяцыі нацыянальных культур і дзяржаў. Маючы шырокі

гуманітарны кругагляд,

паэт цікавіўся праблемамі этнічнай

 

о

 

 

 

 

 

 

 

кансалідацыі і нацыянальнага самавызначэння беларускага народа,

уза маадносінаміп

каталіцкай, праваслаўнай і ўніяцкай царквы ў

гісторыі Беларусі. У кніжцы «Беларускае адраджэнне» (1915) ён

е

 

 

 

 

 

 

 

 

аб’ектыўна адлюстраваў тэндэнцыі і этапы нацыянальна-куль-

турнага Адраджэння ў Беларусі ў ХIХ–пачатку ХХ ст. Усё гэта

Рсведчыць аб асобай ролі М. Багдановіча ў гісторыі беларускай і

сусветнай літаратуры, перадавой грамадска-гуманітарнай думкі.

У пачатку ХХ ст. пачаў друкаваць свае творы геніяльны паэт, выдатны дзеяч беларускай літаратуры Янка Купала (Іван Луцэвіч,

114

1882–1942). Да ранняга перыяду яго творчасці адносяцца зборнікі «Жалейка» (1908), «Гусляр» (1910), «Шляхам жыцця» (1913). Адна за другой з’яўляліся паэмы «Курган», «Бандароўна», «Яна і я», «Магіла льва», «Сон на кургане»; п’есы «Паўлінка», «Прымакі», «Раскіданае гняздо» і іншыя творы.

Прыкладна ў той жа час прыйшоў у літаратуру яго паплечнік Якуб Колас (Канстанцін Міцкевіч, 1882–1956) – таленавіты паэт,

драматург, крытык, публіцыст, вучоны, педагог, адзін з

заснавальнікаў сучаснай беларускай літаратуры і беларускай

літаратурнай мовы. У дакастрычніцкі перыяд ім напісаны і выданыУ

зборнікі «Песні жальбы», «Апавяданні», «Родныя вобразы», пачата

праца над паэмамі «Сымон-музыка» і «Новая зямля».

Т

Сярод тых, хто моцна звязаў народную па вытокам і нацыянальна-

дэмакратычную па сутнасці беларускую літаратуру з патрыятычнай

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Н

 

літаратурнай публіцыстыкай, былі Цётка (А. Пашкевіч, 1876–1916,

«Скрыпка беларуская», «Крыж на свабоду»), КарусьБКаганец (К. Кас-

травіцкі, 1868–1918, «Модны шляхціч»), А. Верыга-Дарэўскі (1816–

1884), АлесьГарун (А.

Прушынскі,

 

1887–1920),

Змітрок Бядуля

 

 

 

 

 

 

 

 

й

 

 

 

(С. Плаўнік, 1866–1941), Цішка Га тны (З. Жылуновіч, 1887–1937),

Ядвігін Ш. (А. Лявіцкі, 1868–1922),иСяргей Палуян (1890–1910),

В. Каратынскі (1831–1891), К. Сваяк (1890–1926), К. Буйло (1893–

 

 

 

 

 

 

р

 

 

 

 

1986). Частка з гэтых лі ара араў пражыла мала, іх талент цалкам не

раскрыўся, замыслы

напісання новых твораў,

на

жаль,

не

ажыццявіліся.

 

 

 

о

 

 

 

 

 

 

 

т

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5.3. Архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное

 

 

 

 

и

мастацтва

 

 

 

 

 

з

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Архітэктура гэтага

перыяду

працягвала

развівацца

пад

 

о

 

 

 

 

 

 

 

 

 

уздз янн м расійскіх архітэктараў. Яна характарызавалася частко-

вым пмастацкім эклектызмам. Некаторыя дойліды спрабавалі

адрадзіць неаготыку, неакласіцызм, неарускі стыль, спалучыць іх

е

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

паміж сабой і з новым стылем – мадэрнам, які выкарыстоўваўся пры

праектаванні арыгінальных будынкаў. У разглядаемы перыяд у

Рархітэктурным абліччы гарадоў адбыліся прыкметныя перамены,

звязаныя з будаўніцтвам заводаў, фабрык, рабочых пасяленняў,

чыгуначных дэпо і вакзалаў (Мінскага ў 1874 г., Брэсцкага ў 1896 г.,

Магілёўскага ў 1902

г.). У буйных гарадах з’явіліся вадаправод,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

115

каналізацыя, электрычнасць, тэлефонная сувязь. У Мінску з’явілася конка (1892), а ў Віцебску – трамвай (1898). Высаджваліся паркі і сады. Больш буйнымі станавіліся прыватныя дамы, гасцініцы, магазіны. У Мінску ў пачатку ХХ ст. дзейнічалі гасцініцы «Еўропа», «Еўрапейская», «Гарні», «Парыж», «Швейцарыя».

Тэхнічны прагрэс у будаўніцтве быў звязаны з выкарыстаннем новых для таго часу матэрыялаў (бетон, жалеза, пракат, чыгун), а таксама шматпралётных канструкцый.

Сярод беларускіх дойлідаў у пачатку ХХ ст. быў добра вядомы

ўраджэнец г. Пінска І.У. Жаўтоўскі (1867–1957) – педагог, тэарэтыкУ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Н

 

архітэктуры, заслужаны дзеяч навукі і мастацтва РСФСР,

заслужаны дзеяч мастацтва БССР, лаўрэат ДзяржаўнайТпрэміі

СССР. Ён прымаў удзел у забудове Масквы, з’яўляецца аўтарам

праектаў дамоў па

праспектам Міру, Ленінскаму,

Смаленскай

 

 

 

 

 

 

 

й

 

 

 

плошчы і інш. У 1941 г. ён спраектаваў галоўную плошчу і будынак

драматычнага тэатру ў Гомелі. Ужо ў 1909 гБ. за заслугі ў развіцці

горадабудаўніцтва І. Жалтоўскі стаў акадэмікам архітэктуры. Яго

творчасць спалучала

новыя кампазіцы ныя прыёмы

і формы

са

 

 

 

 

 

 

р

 

стылю. І.

Жаўтоўскі вык-

змененымі элементамі посткласічнага

 

 

 

 

о

 

 

 

 

 

ладаў у вышэйшых навучальныхиустановах Масквы і стварыў

цэлую школу архітэктараў-навата аў.

 

 

 

 

 

 

 

 

т

 

 

 

 

 

 

Беларускае выяўленчае мастацтва другой паловы ХIХ–пачатку

 

 

и

 

 

 

 

 

 

 

 

ХХ ст. вызначалася багаццем стыляў, жанраў, высокай тэхнікай.

Таленавітыя майстры пас аянна вялі творчы пошук. Мастакі

з

 

 

 

 

 

 

 

 

 

засвойвалі такія напрамкі жывапісу, як нацюрморт, гарадскі пейзаж,

о

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

літаграфію, ра вівалі гістарычны жанр. Значнае ўздзеянне на

айчынных мастак ў аказаў рускі жывапіс новага часу.

пейзажыст

і

Апалінарый

Гараўскі

 

(1833–1900)

вядомы

як

У гэты час галоўным напрамкам у выяўленчым мастацтве

Беларусі стаў рэалізм, у жанры якога паспяхова працавалі

губерніі», «На

радзіме»,

«Рака Беразіна», «Свіслач», «Пінскія

А. Гараўскі, Н. Сілівановіч, К. Альхімовіч, Н. Орда і іншыя мастакі.

партрэтыст. Да ліку лепшых яго карцін адносяцца «Вечар у Мінскай

балоты», «Восень», «Жаночы партрэт», партрэт М. Глінкі.

РВыкарыстоўваючы арыгінальныя мастацкія прыёмы, мастак добра

адлюстроўваў сацыяльнае становішча сваіх герояў, іх індыві- дуальна-псіхалагічныя рысы, характар.

116

Нікадзім Сілівановіч (1834–1919) стварыў шэраг мазаічных кампазіцый для галоўнага іканастаса Ісакіеўскага сабора ў Пецярбургу на біблейска-евангелістычныя сюжэты, напісаў некалькі карцін, прысвечаных роднай Вілейшчыне («Стары пастух», «У школу», «Дзеці ў двары»).

Казімір Альхімовіч (1840–1916) пісаў карціны на гістарычныя тэмы («Пахаванне Гедыміна», «Смерць Глінскага ў турме», «Пасля

бітвы»). Адбыўшы ссылку ў Сібіры, як удзельнік паўстання 1863–

1864, ён пасяліўся ў Варшаве, дзе стварыў шэраг палотнаў,

прысвечаных гэтаму перыяду свайго жыцця («На этапе», «СмерцьУу

выгнанні»). У сваёй творчасці ён таксама адлюстроўваў цяжкае

жыццё сялян («Жніво»), пісаў ілюстрацыі да твораў А.

ТМіцкевіча,

паспяхова працаваў як графік.

 

 

 

Свой

уклад у адлюстраванне

гісторыі еларусі і

сумежных

 

 

 

 

 

 

Н

тэрыторый унёс Напалеон Орда (1807–1883) – мастак, музыкант,

літаратар. У спадчыну нашчадкам ён пакінуўБкаля 1 тыс. малюнкаў

замкаў, культавых пабудоў, палацаў і іншых памятных мясцін

Беларусі,

Літвы,

Польшчы,

 

. Многіх намаляваных ім

помнікаў архітэктуры ўжо няма,

й

 

таму яго карціны з’яўляюцца

своеасаблівымі дакументамі гістаиычных мясцін і аб’ектаў

дойлідства далёкай мінуўшчыны.

 

 

 

 

 

 

 

Украіны

 

У разглядаемы час ак ыўную творчую дзейнасць вялі таксама

мастакі Ю. Пэн,

В. Бялыніцкі-Біруля, Ф. Рушчыц, Я. Кругер,

 

 

 

 

о

 

 

Л. Альпяровіч, Карусь Каганец, С. Жукоўскі, якія ўдала выкарыс-

 

 

 

т

 

 

 

тоўвалі сумежныя нацыянальныя мастацкія традыцыі і стылявыя

формы.

 

и

 

 

 

 

На тэрыт рыі

 

 

 

 

Беларусі паспяхова развівалася і графіка, дзе

 

з

 

 

 

 

 

панаваў рэалізм. У гэтым стылі пладавіта працавалі М. Падалінскі,

Ю. Главацкі і інш.

 

 

 

 

 

 

о

 

 

 

 

 

 

У скуль туры плённа працягвалі працаваць Ян і Казімір Ельскія,

Я. Астроўскіп, Р. Слізень, якія стваралі розныя віды скульптуры, у

тым ліку і сакральнай. У далейшым іх творчасць, як і іншых

е

 

 

 

 

 

 

 

майстроў культавага мастацтва, знайшла адлюстраванне ў экспанатах

царкоўна-археалагічнага музея, які ў 1908 г. быў адкрыты ў Мінску.

РУ Беларусі ў

розныя гады жылі і стваралі многія вядомыя

мастакі з Расіі. Сярод іх І. Рэпін, І. Шышкін, К. Савіцкі, Г. Кандраценка, А. Мяшчэрскі. Яны стымулявалі творчы абмен, мастацкія камунікацыі паміж суседнімі культурамі і стылёвымі сістэмамі.

117

Актывізацыі культурнага жыцця садзейнічалі розныя выстаўкі выяўленчага мастацтва. З 1890 па 1917 гг. у Мінску адбылося 10 выставак, у якіх удзельнічалі беларускія, рускія і польскія мастакі.

Найбольш распаўсюджанымі відамі народнай творчасці і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ў разглядаемы перыяд былі мастацкае ткацтва, разьба па дрэву, кераміка, вытворчасць вырабаў са шкла. У пачатку ХХ ст. на беларускіх землях працавалі каляУ30 прадпрыемстваў па вырабу шкла. Беларускія заводы па аб’ёму вытворчасці шкла і шкляных вырабаў займалі трэцяе месцаТў Расіі. У 1910 г. на міжнароднай выставе ў Парыжы вырабы хрустальнай фабрыкі «Барысаў» былі ўдастоены залатога медаля. Папаўнялі свае калекцыі рознымі мастацкімі вырабамі магнаты Радзівілы, Тышкевічы, Храптовічы, Сапегі і інш.

Атрымала распаўсюджванне і фотамастацтва (фатаграфія была

 

 

Н

вынайдзена ў 1839 г. К. Б.), якое паспяхова развівалася. З’явіліся

фотастудыі, фотамайстры, вынаходнікі. СяродБіх С.А. Юркоўскі

(Віцебск, 1833–1901), П.І. Шумаў (Гродна–Парыж, 1872–1936),

гісторык, этнограф і фатограф І.А. Сербаў (1871–1941, зрабіў каля

 

 

й

5 тыс. фотаздымкаў) і інш. С. Ю коўскі, напрыклад, вынайшоў

імгненны фатаграфічны

, а таксамаишторна-шчылінны затвор,

пакінуў шмат памятных фатаг афій. Фотамастак і грамадскі дзеяч

 

р

 

П.І. Шумаў – аўтар фо аздымкаў такіх вядомых асоб, як А. Радэн,

М. Шагал, А. Франс, А. Эйнш эйн, І. Стравінскі, М. Цвятаева і інш.

 

 

 

затвор

У красавіку 2013 г. беларускае тэлебачанне паказала фільм аб

 

 

 

т

знакамітым ураджэнцы Беларусі. У 2013 г. выйшаў з друку

ўнікальны этнаграфічны альбом «Беларусы ў фотаздымках Ісака

 

 

и

Сербава. 1911–1912».

 

 

з

 

 

У ачатку ХХ ст. жыхары Беларусі змаглі пазнаёміцца і з такім

маладым відам мастацтва, як кіно, якое ўзнікла ў 1895 г. ва Францыі

на

о

 

 

фатаграфіі. Аб яго папулярнасці на Беларусі пераканаўча

св дчыцьптой факт, што ў стотысячным Мінску ў гэты час

Рдзбазейнічалі кінатэатры «Мадэрн», «Эдэм», «Гігант», «Люкс», «Ілюзіён». Усяго на тэрыторыі Беларусі працавала 58 кінатэатраў. У дакастрычніцкі перыяд кіно ўнесла свой уклад у выхаванне і асвету насельніцтва Беларусі. У будучым яно дасягнула сапраўднага тэхнічна-мастацкага росквіту.

Такім чынам, у другой палове ХIХ–пачатку ХХ ст. шоў працэс бурнага развіцця выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мас-

118

тацтва. Хаця непасрэдна на тэрыторыі Беларусі ў гэты перыяд не было навучальных устаноў мастацкага профілю, дзесяткі самабытных, таленавітых майстроў працавалі ў розных жанрах і накірунках. Яны з дэмакратычных пазіцый адлюстроўвалі беларускую гісторыю, карціны прыватнага жыцця прадстаўнікоў розных саслоўяў, сацыяльныя характары, цяжкую працу і долю простых людзей. Мастакі пакінулі нам партрэты і фатаграфіі вядомых

людзей,

аўтапартрэты,

шматлікія карціны

роднай

прыроды. Іх

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Т

творы і сёння не страцілі сваёй каштоўнасці і з’яўляюцца важнай

часткай гістарычнай спадчыны айчыннага мастацтва, зберагаюццаУў

музеях Беларусі, Расіі, Украіны, Польшчы, Літвы.

 

 

 

 

5.4. Тэатральна-музычнае мастацтва

 

 

 

Нягледзячы на намаганні перадавой інтэлігенцыі, прафесійныН

тэатр

 

 

 

 

 

 

 

й

 

 

 

на тэрыторыі Беларусі не з’яўляецца і ў 1860–1880-я гг. На

тэатральных сцэнах у гэты час выступаліБгалоўным чынам

прадстаўнікі расійскіх і украінскіх труп. Папулярнымі ў Мінску былі

такія вядомыя акцёры,

 

 

р

 

Яблачкіна,

Л.

Собінаў,

як М. Савіна, А.

К. Варламаў і інш. У гарадах і мястэчках расла колькасць аматарскіх

 

 

 

 

 

о

 

 

 

 

 

 

калектываў. У гадыпершайрускай иэвалюцыі многіяаматарскіягурткі

праводзілі «беларускія вечарыны» з выступленнямі хораў, танцораў,

 

 

 

т

 

 

 

 

 

 

 

дэкламацыяй беларускіх вершаў. З гэтага пачалася і дзейнасць

«Першай

 

и

 

 

 

у

Дзісненскім

павеце

беларускай

 

рупы», створанай

артыстам-рэжысёрам Ігна ам Буйніцкім (1861–1917). З 1910 г. яго

 

з

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

трупа пераўтварылася ў нацыянальны прафесійны тэатр, які ўключаў у

 

о

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

сябе тры групы (харавая, танцавальная, драматычная). На працягу

1910–1913 гг. тэатр пабываў з гастролямі амаль ва ўсіх гарадах і

шматлікіхмястэчкахБеларусі. У1913 г. ёнспыніўсваю дзейнасць.

е

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

З 1911 г. у Вільні на грамадскіх пачатках дзейнічаў Беларускі

музычна-драматычны гурток (кіраўнік А. Бурбіс). 27 студзеня 1912 г.

Р

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

гурткомпупершыню была пастаўлена купалаўская «Паўлінка». Ролю галоўнай гераіні выдатна выканала актрыса Паўліна Мядзёлка.

азвіццю тэатральнага мастацтва садзейнічала адкрыццё ў 1890 г. у Мінску стацыянарнага будынка гарадскога тэатра, які стаў часткай культурнага жыцця мінчан. У 2013 г. пасля капітальнага рамонту гэтаму будынку быў вернуты першапачатковы выгляд. Пры гэтым тэатр пашырыў свае плошчы і атрымаў сучаснае сцэнічнае абсталяванне.

119

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]