- •Мазмұны
- •Микроэкономика пәні және методологиясы
- •1. Микроэкономика теориясының пәні
- •2. Микроэкономика методологиясы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •2. Сұраныс пен ұсыныс моделі (үлгісі)
- •3. Нарықтың тепе-теңдігі
- •4. Бағалардың мемлекеттік реттеуі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •6. Графикте нарық моделі (үлгісі) берілген:
- •7. Ұсыныс артығы әдетте:
- •2. Табыс бойынша сұраныстың икемділігі
- •3. Ұсыныс икемділігі
- •4. Салықты тұтынушылар мен өндірушілерге үлестірудегі икемділіктің рөлі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •2. Икемді тауардың бағасы өсті. Сатушының түсімімен не болады?
- •3. Сұраныстың бағалық икемділігі (-0,5) тең. Ол деген:
- •4. Икемді сұраныс:
- •6. Фотопленка мен фотоаппарат бағалары бойынша сұраныстың айқас икемділігі 2,5 тең. Егер фотоаппараттың бағасы 10% өссе
- •3 Тақырып. Тұтынушының мінез-құлқы теориясы
- •1. Пайдалылықты анықтаудың кардиналистік және ординалистік жолдары (тәсілдері)
- •2. Тұтынушының ұнатулары және талғаусыздық қисық сызықтары
- •3. Тұтынушының бюджеттік шектеуі
- •4. Тұтынушының тепе-теңдігі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •10. Бюджеттік сызық енкіштігінің экономикалық мәні неде?
- •4 Тақырып. Салыстырмалы статика және сұраныс талдауы
- •1. «Табыс – тұтыну» қисық сызығы және Энгельдің қисық сызығы. «Баға – тұтыну» қисық сызығы
- •2. Табыс әсері және ауысу әсері. Слуцкойдың теңдеуі
- •3. Игілікті тұрмыстың, әл-ауқаттың өзгеруі. Нақты табыс индекстері
- •Сұрақтар мен тапсырмалар. Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Егер бір игілікке баға өссе, онда
- •2. Барлық табысыңызды Сіз 2 тауарды сатып алуға жұмсайсыз. Талғаусыздық қисық сызықтарын талдау арқылы 2 тауардың сапасыз еместігін көрсетіңіз.
- •3. Сапалы тауарлар көбірек тұтынады (сатып алынады), егер:
- •5. Егер а тауардың бағасы азайса, ал в тауардың бағасы өзгермесе, тұтынушының бюджеттік сызығы қалай салынады (сызылады)?
- •5 Тақырып. Үй шаруашылықтарының еңбек пен капитал ұсынысы
- •1. Өндіріс факторлар нарығындағы үй шаруашылықтары. Еңбек ұсынысы
- •Ресурстар (қорлар) нарығы
- •Тауарлар мен қызметтер нарығы
- •2. «Табыс – демалыс» моделі (үлгісі)
- •3. Капитал ұсынысы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •6 Тақырып. Өндіріс теориясы өндіріс шығындар
- •1. Өндіріс пен технология. Өндірістік функция
- •2. Изокванта. Технологиялық ауысу нормасы
- •3. Қайтарымның кемушілік заңы. Ауқым әсері.
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Графиктегі орташа және шекті өнімдердің мағыналары араларындағы тәуелділік білдіреді: олардың қисық сызықтар қиылысу нүктесінде
- •2. Тапсырылған технология бойынша шығарудың ең жоғары көлеміне жету білдіреді:
- •Өндіріс шығындары
- •1. Шығындар. Шығындарды жіктеу
- •Сыртқы Ішкі Шығындар
- •2. Қысқа мерзімді кезеңдегі өндіріс шығындары
- •3. Ұзақ мерзімді кезеңдегі шығындар
- •4. Өндірушінің тепе-теңдігі. Изокоста
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Фирма қызметінің ұзақ мерзімді кезеңіндегі шығындар саналады:
- •7 Тақырып. Бәсекелес фирма пайдасының көбеюі
- •1. «Табыс» және «пайда» экономикалық категориялардың мәні
- •2. Нарық құрылымдардың түрлері (тұрпаттары)
- •3. Қысқа мерзімді кезеңдегі жетілген бәсекелес фирма. Бәсекелес фирманың пайдасын көбейту ережесі
- •4. Бәсекелес фирманың ұзақ мерзімді тепе-теңдігі.
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •5. Бәсекелес фирманың нарық тепе-теңдік нүктесінде:
- •7. Бәсекелес фирманың шығындары 30 долларға тең. Оның өніміне нарық бағасы 50 доллар деңгейінде. Енді фирманың іс-қимылдары қандай болу керек?
- •11. Бәсекелес салада қандай сұраныс ең икемді – жеке фирма өніміне деген сұраныс немесе нарық сұранысы?
- •9 Тақырып. Монополия және монопсония. Нарық билігі
- •1. Монополияға тән сипаттар
- •2. Монополист (алпауыт) пайдасының көбеюі. Қысқа мерзімді тепе-теңдік
- •Монополистің ұзақ мерзімді тепе-теңдігі
- •Монополияның қоғамдық шығындары. Монополия билігінің көрсеткіштері
- •Монополиялардың мемлекеттік реттеуі.
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •9. Ең жоғары пайда алғысы келген монополист өз өніміне бағаны төмендетеді, егер ...
- •10 Тақырып. Монополия бәсекелестігі
- •Монополия бәсекелестік нарығының сипаттамасы
- •Монополия бәсекелестігіндегі тепе-теңдік
- •Монополия бәсекелестігінің салдары
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Олигополия
- •Олигополия нарығы. Фирманың стратегиялық іс-әрекеті (мінез-құлқы)
- •2. Олигополия үлгілері
- •3. Бәсекелестіктің бағалық кемсітуі және бағадан тыс факторлары
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •11 Тақырып. Өндіріс факторларының нарықтары
- •1. Қысқа мерзімді кезеңдегі өндіріс факторларына деген сұраныс
- •2. Ұзақ мерзімді кезеңдегі өндіріс факторларына сұраныс. Тепе-теңдік
- •3. Монопсониялық билігі бар өндіріс факторлар нарықтары
- •4. Монополиялық билігі бар өндіріс факторлар нарықтары
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Өндіріс факторларына сұраныс анықталады:
- •2 «Фактордың шекті табыстылығы» көрсеткіші анықтайды:
- •4. Дайын өнім нарығында монополиялық билікке ие, бірақ өндіріс факторлар нарығында монопсонист емес фирма жалдайды...
- •7. Бәсекелес нарықта өнімнің бірлігін 10 доллар бағамен өткізетін фирманың өндірістік функциясы:
- •12 Тақырып. Жалпы тепе-теңдік
- •1. Жалпы тепе-теңдікті талдау. Бір адам экономикасының үлгісі
- •2. «Таза» айырбас экономикасының үлгісі. Эджворт диаграммасы
- •3. Өндіріс нәтижелілігінің үлгісі. Парето – нәтижелілік
- •4. Игілік, әл-ауқат экономикасының негізгі теоремасы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •2. Коуз теоремасы. Мемлекеттің рөлі: түзету салықтары мен жәрдемақылар
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •2. Қоғамдық игіліктер сұранысы мен ұсынысының қисық сызықтары. Тепе-теңдік
- •3. Қоғамдық игіліктерді пайдалануға беру тәсілдері
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •2. Нарық белгілері. Кепілдіктер мен міндеттемелер рөлі
- •3. Моральдік тәукел. «Тапсырыс беруші – агент» мәселесі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •Ұсынылған әдебиеттер тізімі
- •Орыс тілінен аударған Уристемова н.К. Компьютерде терген: Омарбаева Гауһар Тиштыққызы
Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
Жалпы тепе-теңдік деген не? Жалпы тепе-теңдікті анықтаудың күрделілігі қандай?
Робинзон Крузо экономикасының үлгісін көрсетіңіз. Робинзон Крузо экономикасындағы тепе-теңдік қалай анықталады?
«Таза» ауыстыру экономика үлгісін және Эджворт диаграммасын сипаттаңыз.
Шарттар қисық сызықтары деген не?
Өндіріс нәтижелілігінің үлгісін сипаттаңыз.
Парето – нәтижеліліктің мәнін көрсетіңіз. Пайдалылық шегі деген не?
Әл-ауқат экономикасының негізгі теоремасының мәнін ашыңыз.
Әлеуметтік әділдік табиғатына деген қандай көзқарастар сізге мәлім?
Есептер, жаттығулар, тестілер
1. Қаралатын саламен тік байланыстағы салада ұсыныстың қысқаруы болды. Ол неге әкелді?
а) қаралатын салада бағалардың төмендеуіне
б) қаралатын салада бағалардың өсуіне
в) қаралатын салада сұраныстың төмендеуіне (азаюына)
г) қаралатын салада ұсыныстың жоғарылауына
2. Парето – нәтижелілік ұйғарады:
а) экономикалық нәтижелі үлестіруді
б) әділ үлестіруді
в) тең үлестіруді
г) өндіріс факторларына иелік бойынша үлестіруді
3. Игіліктерді ең алғашқы үлестіру нүктесінде А тұтынушы үшін Х тауарды Yтауармен ауыстырудың шекті нормасы = 3, ал В тұтынушы үшін =1. Бұндай үлестіру Парето – нәтижелі болады және қай себептен? Бұл ахуалда Сіз не ұсынасыз?
4. Өндірістік мүмкіндіктердің қисық сызықтары:
а) ресурстардың тапсырылған мағынасында бір игілік өндірісінің екінші өндірісінен тәуелділігін көрсетеді
б) игілік өндірісінің игілік – субтитут өндірісінен тәуелділігін көрсетеді
в) игілік өндірісінің өндіріс факторларынан тәуелділігін көрсетеді
г) барлық жауаптар дұрыс
5. Парето бойынша нәтижелі экономика өндірістік мүмкіндіктер графигінде көрсетілген:
а) график ішіндегі нүктемен
б) график сыртындағы нүктемен
в) өндірістік мүмкіндіктер қисық сызығындағы нүктемен
г) Парето – нәтижелілік өндірістік мүмкіндіктер қисық сызығында көрсетілмеген
13 тақырып. СЫРТҚЫ ӘСЕРЛЕР – ЭКСТЕРНАЛИЯЛАР
1. Жиынтық және шекті сыртқы шығындар. Жағымды және жағымсыз сыртқы әсерлер
Кез келген нарық операциялар шығындар мен пайдалармен қосақталады. Олар нарық қызметімен тікелей байланысты немесе байланысты емес. Экономикалық қызмет нәтижесінде алынған пайда (олар экономикалық қызметтің мақсаты) жеке пайда – РВ (private benefit) деп аталады. Экономикалық агенттер өздерінің қызмет нәтижесінде шығындарға тап болады. Олар жеке шығындар (private costs) деп аталады.
Тура пайдалар мен шығындардан басқа кез келген экономикалық қызмет қосымша (жанама) әсерлермен байланысты. Нарық мәмілелер оған мүлде қатыспаған адамдарға әсер етеді – қоршаған ортаны ластайтын кәсіпорын сол аймақтың тұрғындарына зиян келтіреді. Бұл әр түрлі ауруларға әкеліп, жүрт емдеуге көп шығынданады. Бұндай қосымша әсерлер сыртқы әсерлер немесе экстерналиялар деп аталады. Сыртқы әсерлер (экстерналиялар) – баға түрінде есептелмеген, нарық операциялар үдерісінде пайда болатын, шығындар мен пайдалар түріндегі қосымша (жанама) әсерлер. Сыртқы шығындар ЕС (external costs) деп белгіленеді. Сыртқы пайдалар – ЕВ (external benefit). Жоғарыда келтірілген экологияны ластау мысалы сыртқы шығындар мысалы болып келеді. Сыртқы пайда мысалы – тұмаудан егу – оны жасаған адам да, оның қоршауы да ұтады, яғни жұгу тәуекелі азаяды. Мұнда игілік бағасына сыртқы әсерлер кірмейді. Жеке және сыртқы шығындар сомасы – қоғамдық (әлеуметтік) шығындар – нарық мәмілелерге тікелей қатысушылардың және осы қызмет әсер еткен үшінші тұлғалардың жиынтық шығындары: SC = PC + EC (social costs). Осыған сәйкес, қоғамдық пайда – ол нарық қызметіне қатысты барлық тұлғалардың жиынтық пайдалары:
SB = PB + EB (social benefit).
Қосымша игілік бірлігінің өндірісімен немесе өткізуімен, тұтынуымен байланысты шығындардың өсуі (жеке, сыртқы немесе қоғамдық) – ол шекті (жеке, сыртқы немесе қоғамдық) шығындар. Сәйкес, игіліктің қосымша өсуімен байланысты пайданың өсуі – шекті пайда.
Шығындар мен пайдалардың қисық сызықтары 99 суретте көрсетілген.
С SC B
PC MSB SB
MSC MPB PB
MPC
EC EB
MEC MEB
Q Q
99 сурет. Шығындар мен пайдалар қисық сызықтары
Нарық агенттерінің қызметі үшінші тұлғаларға зиян келтірген жағдайда осымен байланысты қосымша шығындар пайда болғанда, жағымсыз сыртқы әсер туралы айтады. Жағымсыз сыртқы әсерлер болғанда қоғамдық шекті шығындар әрқашан жеке шекті шығындардан асады. MC + t
Р MSC
MPC
Р1
Р*
Пигу салығы
MPB=MSB
Q1 Q* Q
100 сурет. Жағымсыз сыртқы әсер әрекетінің салдары
100 суреттегі графикте жағымсыз сыртқы әрекетінің салдары көрсетілген. Р* мен Q* – жағымсыз сыртқы әсерсіз игілік өндірісінің тепе-теңдік бағасы мен тепе-теңдік көлемі. Осындай игілікке сұраныстың қисық сызығы игіліктің шекті қоғамдық пайдалылығына сәйкес, өйткені сұраныс игілікті тұтынудан алынатын (пайдалылықпен) пайдамен анықталады. Сұраныс қисық сызығы оның жеке шекті шығындарының қисық сызығына сәйкес келеді (МРС). Егер игілік өндірісінде жағымсыз сыртқы әсер орын алса, онда өндірістің шекті шығындарына жеке шекті шығындармен бірге жеке сыртқы шығындар да кіреді, яғни олар МРС + МЕС = МSC.
Нәтижесінде шекті қоғамдық шығындар шекті қоғамдық пайдалардан асып кетеді, тепе-тең баға Р1 дейін өсіп, өндірістің тепе-теңдік көлемі Q дейін азаяды. Сыртқы шығындар өнімнің бағасында көрсетілмегендіктен, өнім бағасы соңында төмен болып шығады (тепе-тең бағадан төмен), ал өндіріс көлемі – өте жоғары. Сонымен, жағымсыз сыртқы әсердің салдары – игілікті артық шығару және оны төмен бағамен сату. Осында жағымсыз сыртқы әсердің нәтижесіздігі білінеді. Егер нарық агенттерінің қызметі үшінші тұлғалар үшін сыртқы пайдаларымен білінсе, онда жағымды сыртқы әсер орын алады. Жағымды сыртқы әсер – игіліктің бағасында көрсетілмеген қосымша пайда. Жағымды сыртқы әсерде жеке шекті пайдалылық қоғамдық шекті пайдалылықтан төмен. Жағымды сыртқы әсердің салдары жағымсыз әсерлеріне сәйкес анықталады.
Р MPC=MSC
Р1 МС+s
Р* Пигу жәрдемақысы
MSB
MPB
Q* Q1 Q
101 сурет. Жағымды сыртқы әсер әрекетінің салдары
Жағымды сыртқы әсер орын алғандықтан MSB>MPB, демек, оңтайлы шығару мен баға – Q мен Р1 нүктелерінде. Сонымен, жағымды сыртқы әсердің салдары – өндірістің аздығы мен игіліктің жоғары бағасы. Шынында, егер жағымды сыртқы әсер игіліктің бағасына еніп, оны тұтынушы төлесе, баға жоғары, өндіріс көлемі көптеу болушы еді, себебі: жағымды сыртқы әсер жағымсыз сияқты нәтижесіздікке әкеледі.