- •Мазмұны
- •Микроэкономика пәні және методологиясы
- •1. Микроэкономика теориясының пәні
- •2. Микроэкономика методологиясы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •2. Сұраныс пен ұсыныс моделі (үлгісі)
- •3. Нарықтың тепе-теңдігі
- •4. Бағалардың мемлекеттік реттеуі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •6. Графикте нарық моделі (үлгісі) берілген:
- •7. Ұсыныс артығы әдетте:
- •2. Табыс бойынша сұраныстың икемділігі
- •3. Ұсыныс икемділігі
- •4. Салықты тұтынушылар мен өндірушілерге үлестірудегі икемділіктің рөлі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •2. Икемді тауардың бағасы өсті. Сатушының түсімімен не болады?
- •3. Сұраныстың бағалық икемділігі (-0,5) тең. Ол деген:
- •4. Икемді сұраныс:
- •6. Фотопленка мен фотоаппарат бағалары бойынша сұраныстың айқас икемділігі 2,5 тең. Егер фотоаппараттың бағасы 10% өссе
- •3 Тақырып. Тұтынушының мінез-құлқы теориясы
- •1. Пайдалылықты анықтаудың кардиналистік және ординалистік жолдары (тәсілдері)
- •2. Тұтынушының ұнатулары және талғаусыздық қисық сызықтары
- •3. Тұтынушының бюджеттік шектеуі
- •4. Тұтынушының тепе-теңдігі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •10. Бюджеттік сызық енкіштігінің экономикалық мәні неде?
- •4 Тақырып. Салыстырмалы статика және сұраныс талдауы
- •1. «Табыс – тұтыну» қисық сызығы және Энгельдің қисық сызығы. «Баға – тұтыну» қисық сызығы
- •2. Табыс әсері және ауысу әсері. Слуцкойдың теңдеуі
- •3. Игілікті тұрмыстың, әл-ауқаттың өзгеруі. Нақты табыс индекстері
- •Сұрақтар мен тапсырмалар. Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Егер бір игілікке баға өссе, онда
- •2. Барлық табысыңызды Сіз 2 тауарды сатып алуға жұмсайсыз. Талғаусыздық қисық сызықтарын талдау арқылы 2 тауардың сапасыз еместігін көрсетіңіз.
- •3. Сапалы тауарлар көбірек тұтынады (сатып алынады), егер:
- •5. Егер а тауардың бағасы азайса, ал в тауардың бағасы өзгермесе, тұтынушының бюджеттік сызығы қалай салынады (сызылады)?
- •5 Тақырып. Үй шаруашылықтарының еңбек пен капитал ұсынысы
- •1. Өндіріс факторлар нарығындағы үй шаруашылықтары. Еңбек ұсынысы
- •Ресурстар (қорлар) нарығы
- •Тауарлар мен қызметтер нарығы
- •2. «Табыс – демалыс» моделі (үлгісі)
- •3. Капитал ұсынысы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •6 Тақырып. Өндіріс теориясы өндіріс шығындар
- •1. Өндіріс пен технология. Өндірістік функция
- •2. Изокванта. Технологиялық ауысу нормасы
- •3. Қайтарымның кемушілік заңы. Ауқым әсері.
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Графиктегі орташа және шекті өнімдердің мағыналары араларындағы тәуелділік білдіреді: олардың қисық сызықтар қиылысу нүктесінде
- •2. Тапсырылған технология бойынша шығарудың ең жоғары көлеміне жету білдіреді:
- •Өндіріс шығындары
- •1. Шығындар. Шығындарды жіктеу
- •Сыртқы Ішкі Шығындар
- •2. Қысқа мерзімді кезеңдегі өндіріс шығындары
- •3. Ұзақ мерзімді кезеңдегі шығындар
- •4. Өндірушінің тепе-теңдігі. Изокоста
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Фирма қызметінің ұзақ мерзімді кезеңіндегі шығындар саналады:
- •7 Тақырып. Бәсекелес фирма пайдасының көбеюі
- •1. «Табыс» және «пайда» экономикалық категориялардың мәні
- •2. Нарық құрылымдардың түрлері (тұрпаттары)
- •3. Қысқа мерзімді кезеңдегі жетілген бәсекелес фирма. Бәсекелес фирманың пайдасын көбейту ережесі
- •4. Бәсекелес фирманың ұзақ мерзімді тепе-теңдігі.
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •5. Бәсекелес фирманың нарық тепе-теңдік нүктесінде:
- •7. Бәсекелес фирманың шығындары 30 долларға тең. Оның өніміне нарық бағасы 50 доллар деңгейінде. Енді фирманың іс-қимылдары қандай болу керек?
- •11. Бәсекелес салада қандай сұраныс ең икемді – жеке фирма өніміне деген сұраныс немесе нарық сұранысы?
- •9 Тақырып. Монополия және монопсония. Нарық билігі
- •1. Монополияға тән сипаттар
- •2. Монополист (алпауыт) пайдасының көбеюі. Қысқа мерзімді тепе-теңдік
- •Монополистің ұзақ мерзімді тепе-теңдігі
- •Монополияның қоғамдық шығындары. Монополия билігінің көрсеткіштері
- •Монополиялардың мемлекеттік реттеуі.
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •9. Ең жоғары пайда алғысы келген монополист өз өніміне бағаны төмендетеді, егер ...
- •10 Тақырып. Монополия бәсекелестігі
- •Монополия бәсекелестік нарығының сипаттамасы
- •Монополия бәсекелестігіндегі тепе-теңдік
- •Монополия бәсекелестігінің салдары
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Олигополия
- •Олигополия нарығы. Фирманың стратегиялық іс-әрекеті (мінез-құлқы)
- •2. Олигополия үлгілері
- •3. Бәсекелестіктің бағалық кемсітуі және бағадан тыс факторлары
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •11 Тақырып. Өндіріс факторларының нарықтары
- •1. Қысқа мерзімді кезеңдегі өндіріс факторларына деген сұраныс
- •2. Ұзақ мерзімді кезеңдегі өндіріс факторларына сұраныс. Тепе-теңдік
- •3. Монопсониялық билігі бар өндіріс факторлар нарықтары
- •4. Монополиялық билігі бар өндіріс факторлар нарықтары
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •1. Өндіріс факторларына сұраныс анықталады:
- •2 «Фактордың шекті табыстылығы» көрсеткіші анықтайды:
- •4. Дайын өнім нарығында монополиялық билікке ие, бірақ өндіріс факторлар нарығында монопсонист емес фирма жалдайды...
- •7. Бәсекелес нарықта өнімнің бірлігін 10 доллар бағамен өткізетін фирманың өндірістік функциясы:
- •12 Тақырып. Жалпы тепе-теңдік
- •1. Жалпы тепе-теңдікті талдау. Бір адам экономикасының үлгісі
- •2. «Таза» айырбас экономикасының үлгісі. Эджворт диаграммасы
- •3. Өндіріс нәтижелілігінің үлгісі. Парето – нәтижелілік
- •4. Игілік, әл-ауқат экономикасының негізгі теоремасы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •2. Коуз теоремасы. Мемлекеттің рөлі: түзету салықтары мен жәрдемақылар
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •2. Қоғамдық игіліктер сұранысы мен ұсынысының қисық сызықтары. Тепе-теңдік
- •3. Қоғамдық игіліктерді пайдалануға беру тәсілдері
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •2. Нарық белгілері. Кепілдіктер мен міндеттемелер рөлі
- •3. Моральдік тәукел. «Тапсырыс беруші – агент» мәселесі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар Талқылауға арналған сұрақтар
- •Есептер, жаттығулар, тестілер
- •Ұсынылған әдебиеттер тізімі
- •Орыс тілінен аударған Уристемова н.К. Компьютерде терген: Омарбаева Гауһар Тиштыққызы
Микроэкономика пәні және методологиясы
1. Микроэкономика теориясының пәні
Экономика теориясы кейнсиандықтан бұрын микроэкономика теориясы болған. Осы кезеңде макроэкономикалық ретінде жіктеуге болатын теориялар пайда болып, дамыған, барлық сол кездің зерттеулері жеке экономикалық субъктілердің қызметін зерделеуіне негізделген. Сонымен бірге, микроэкономика өзінің шын дамуына неоклассикалық экономикалық теориясының, ең алдымен, маржинализмнің үстемдігі кезеңінде жетті.
Неоклассиктердің экономикалық көзқарастар негізін тиімді (оңтайлы) ойлау мен экономикалық агенттердің (субъектілердің) мінез-құлқы, олардың әл-ауқатын жоғарылату, еркін бәсекелістік, өзін-өзі реттейтін нарық, мемлекеттің экономикаға кіріспеу қағидалары құрады. Әуелі ол баға теориясы, сонан соң – фирма теориясы, кейінірек – «микроэкономика» деп аталды. 1937 жылы шыққан Дж.М.Кейнстің «Жұмыспен қамтудың, пайыздың және ақшаның жалпы теориясы» деп аталатын кітабы макроэкономикалық мәселелерді зерттеуге шақырды. Макро- және микроэкономиканы бір-біріне қарсы қоюға болмайды, өйткені экономика теориясы бөлімдерінің пәні бірдей: игіліктерді өндіру, үлестіру, тұтыну бойынша заңдылықтар мен адамдардың қызметімен байланысты қатынастарды зерделеу, шексіз қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатымен шектелген қорларды тиімді пайдалану жолдарын іздеу. Бұл жағдайда бөлімдердің әр қайсысы осы мәселеге өз тұрғысынан келеді. «Экономикс» авторлары К.Р. Макконелл мен С.Л. Брю айтқандарын сәл өзгертсек; «Егер микроэкономика ағашты зерттесе, макроэкономика – орманды зерттейді», – деп айтуға болады.
Микроэкономиканың зерделеу пәні – жеке экономикалық субъектілердің қызметі болып табылады. Нарық экономикасы жағдайларында олар, бір жағынан, сатып алушылар (тауарлар мен қызмет етуге ие болатын тұтынушылар; өндіріс факторларын еңбек пен капиталды сатып алушы фирмалар), екінші жағынан – сатушылар (тауарлар мен қызметтерін сататын фирмалар, жалданатын қызметкерлер мен ресурстар (қорлар) иелері). Олар өндіріс факторлар нарығында қорларды сатады. Сонымен, сол субъектілер бірдей (бір мезгілде) сатушы да, сатып алушы да болады. Олардың өзара қатынастар барысында (үдерісінде) нарық пайда болады – айырбас, ауыстыруды іске асыратын сатушылар мен сатып алушылар жиынтығы. Әр айырбас қатысушы өз әл-ауқатын жақсартуға тырысады: сатушы – табысты көбейтуге, сатып алушы – пайдалылықты өсіруге.
Экономикалық агенттердің қызметі 2 алғышарттарға байланысты: қажеттіліктердің шексіздігі мен ресурстардың (қорлардың) шектеулігіне. Экономика теориясындағы талдаудың басқа да маңызды алғышарты ретінде ресурстарды (қорларды) пайдаланудың балама түрінің бары болып келеді, ол шешімдерді қабылдау барысында агеттердің оңтайлы тәртібінің (мінез-құлқының) қажеттілігін үйғарады.
2. Микроэкономика методологиясы
Микродеңгейдегі (солай макродеңгейдегі де) экономикалық талдау оң немесе нормативті тәсілді үйғарады. Оң талдаудың мәні мынада: ол сипаттайтын болып келеді, яғни нақты болып жатқан экономикалық құбылыстардың зерделеуін, олардың себеп-салдар байланыстарын жобалайды.
Нормативті талдау – бұл үдерістер мен құбылыстар қандай болу керек екені жөніндегі бағалау пікірлер, ол мақсаттық нұсқамаларды дамытуға бағдар береді. Тұтастай алғанда, микроэкономика үшін экономика теориясына сияқты бірдей тану әдістері қолданады: формальды логика, диалектикалық логика, математикалық модельдеу. Осылармен бірге микроэкономикада келесі әдістер кең қолданады: шекті талдау, функционалды талдау, графикалық сызу әдісі, экономикалық-математикалық модельдеу.
Шекті талдау – маржиналистік теориясының негізгі әдісі. Бұл шекті (маржиналды) шамаларды және олардың динамикасын (өзгеріп, дамуын) зерделеу. «Шекті» деген терминді экономика теориясына маржинализм мектебінің өкілдері еңгізді. Олардың түсінігі бойынша «шекті» – «қосымша», «келесі» деген ұғымдарды білдіреді.
Функционалды талдаудың мақсаты – бір шамалардың екінші (басқа) шамалардан математикалық функциялар арқылы тәуелдігін тауып, зерттеу. Функциялардың графикалық бейнелеуі графикалық сызу әдісі болып табылады. Шамалардың бір бағытта өзгеруін көрсететін тура (оң) тәуелді графикта ұлғаймалы қисық сызық түрінде суреттеледі. Кері (теріс) – сәйкес төмен түсетін сызық бойынша.
Экономикалық-математикалық модельдеу әдісі нақты, шын объектінің сипаттарына ие жасанды объектінің модельдеуі мен талдауына негізделген. Экономикалық модельдеу мысалдары: сұраныс және ұсыныс моделі, кіріс (табыс) пен шығыс айналымының моделі, мультипликатор моделі, олигополия моделі және т.б. Осылардың біреуі де шын экономикалық өмірде болып жатқан процестер (үдерістер) жиынтығын бейнелемейді, бірақ осы нақты мәселенің зерттеушісін қызықтыратын дәл сол өзара байланыстар мен өзара тәуекелдіктерді табуға мүмкіндік береді. Осыған байланысты модель (үлгі) ғылыми абстракция әдісін қолдануын үйғарады. Бұл әдіс – экономикалық құбылыстарда және үдерістерде негізгі, ең маңызды үрдістер мен ерекшеліктерді табу.