Симметриялы емес кернеу

Үш фазалы жүйедегі симметриялы емес кернеудің пайда болу себебі үш фазалы электр желісіндегі кері және нөлдік тізбекті кернеудің болуына байланысты, олардың мәндері тура тізбекті кернеу шамасынан біршама аз.

Симметриялы емес кернеудің пайда болуының негізгі себебі тұтынушылардың фаза бойынша қуатты симметриялы емес пайдалануына байланысты. Оларға жататындар: фазалы немесе фаза аралық кернеуге қосылатын бір фазалы тұтынушылар, фаза бойлық қуатты симметриялы емес тұтынатын үш фазалы тұтынушылар (соның ішінде, доғалық болат қорытатын пештер, дәнекерлеу қондырғылары). Симметриялы емес кернеудің пайда болу себептерінің бірі – фаза бойынша желі кедергілерінің симметриялы еместігі.

Үш фазалы жүйе кернеуінің симметриялы еместігі кері тізбекті симметриялы емес кернеу коэффициентімен , %, және нөлдік тізбекті кернеу коэффициентімен , %, сипатталады яғни кері және нөлдік тізбекті кернеу мәнінің тура тізбекті кернеу мәніне қатынасы (номиналды кернеуге):

мұндағыжәне–негізгі жиілікті үш фазалы жүйе кернеуінің сәйкесінше кері және нөлдік тізбекті кернеу мәндері, ВжәнекВ.

Нормалы және шекті мүмкін мәндер К₂жәнеК₀сәйкесінше о 2және4% аспауы керек.

Электр қондырғысы жұмысына ПКЭ әсері

Электр энергияның әр қабылдағышы номинал кернеуде жұмыс істеу үшін жобаланған және МЕСТ шамаға берілген номиналды кернеуден ауытқу кезінде қалыпты жұмыспен қамту керек. Осы жұмыс диапазоны шегінде кернеудің өзгеруі кезінде электр энергия қабылдағышының шығыс параметрлерінің мәні өзгеруі мүмкін. Мысалы, электр термиялық құрылғыда температура, электр жарықтандырғыш құрылғыда жарықтандыру, электр қозғалтқыш білігіндегі қуат.

Асинхронды қозғалтқыш. Толық жүктемемен жұмыс істейтін электр қозғалтқыш қыспаларында кернеудің күрт төмендеуі байқалса, механизм кедергінің моменті электр қозғалтқыштың максималды айналатын моменттен асып кетуі мүмкін. Осы жағдайда қозғалтқышты сөндіру керек.

Кернеудің төмендеуі қозғалтқыштың іске қосу шарттарын бұзады. Бұл шартты пайдалану кезінде ескеру қажет, өйткені кейбір машиналарда инерция моменттері және іске қосу кезіндегі кедергі моменттері үлкен мәнді.

Кернеудің ауытқуы асинхронды қозғалтқыштың басқа сипаттамаларына да әсер етеді. Кернеудің төмендеуі және механизм кедергінің тұрақты моменті кезінде электр қозғалтқышпен тұтынылатын ток артады, бұл орамның қызуында шығынның артуына әкеледі. Кернеу жоғарылағанда электр қозғалтқышпен тұтынылатын ток артады. Бұл темір мен орам қызуында шығындарды арттырады. Осыдан басқа, электр қозғалтқыштың қуат коэффициенттері cos φ төмендейді. Егер төмендетілген кернеу кезінде қозғалтқыш көп жұмыс істесе, орам оқшауламаларды тозуының жылдамдауынан қозғалтқыштың жұмыс мерзімі қысқарады.

Кернеудің өзгеруіне аса сезімтал болатындар – жарықтандыру қондырғылары. Жұмыс орындарының жарықтануына теріс әсерін тигізетін кернеудің төмендеуі кезінде жарық ағыны түседі. Ол өз кезегінде еңбек өнімділігіне, жұмыскерлердің шаршауына және технологиялық жұмыстарды орындау кезінде қауіпсіздік шараларының бұзылуына әкеледі. Төмен кернеу кезінде қалыпты жарықтану үшін қыздыру шамдар санының немесе қуаттарының артуын талап етеді, бұл электр энергияның шығындалуына әкеледі.

Номиналды кернеуден шамасы асатын жоғары кернеу кезінде шамның жұмыс істеу мерзімі қысқарады. Бұл да электр энергияның шығындалуына әкеледі.

Люминесценттік шамдар кернеуді өзгеруіне онша әсер етпейді, бірақ номиналды кернеуден 93...94% дейін төмендегенде жанбай қалуы мүмкін. 6...7% артық жоғары кернеу кезінде қосалқы аппаратура қызып кетеді. Келтірілген кернеудің артуы кезінде люминесценттік шамдардың реактивті қуатты тұтынуы артады, ол энергияның қосалқы шығындарына әкеледі және cos φ бұзылады. Кернеудің ±10% ауытқуы кезінде люминесцентті шамдардың қызмет ету мерзімі 20...25% төмендейді.

Электрқыздырғыш және термиялық қондырғылар кернеудің ауытқуына өте сезімтал. Электрқыздырғыш қондырғылардың барлық типі үшін ортақ сипаты – тұтынылатын қуат келтірілген қуаттың квадратына тәуелді. Сондықтан кернеудің төмендеуі кезінде электрқыздырғыш қондырғылардың өнімділігі кернеудің квадратына пропорционал төмендейді. Кернеудің жоғарылауы кезінде электрқыздырғыш қондырғының тұтынылатын қуаты артады және қыздырғыш элементтердің қызмет ету мерзімі қысқарады. Кернеуді төмендеуі, артуы электрқыздырғыш қондырғылар үшін тиімсіз.

Вентильді түрлендірігіштерде фаздық басқару жолымен тұрақты токты автоматты реттеу жүйесі бар. Тораптағы кернеудің жоғарылауы кезінде түрлендіргіштің қуатты тұтынуына әкелетін реттеу бұрышы автоматты түрде артады.

Контактілі және доғалық пісіруі айнымалы тогының электрпісіру қондырғыларын қуат коэффициенті төмен біртекті емес және синусоидалды емес бірфазды жүктемені деп қарастыруға болады: доғалық пісіру үшін – 0,3 және контактілі – 0,7. Кернеу 0,9U_ном дейін төмендесе, пісіру уақыты 20%-ға артады, ал U_ном (0,9...1,1 ) шегінен асып кетсе, пісіру тігістерінің рәсуасы пайда болады.

Электрохимиялық және электролизды қондырғылар үшфазалы айнымалы токты түзететін түрлендіргіш станциялардан алатын тұрақты токпен жұмыс істейді. Қондырғылардың қуат коэффициенті 0,8...0,9. төмен кернеу кезіндегі электролизді қондырғылардың жұмысы өнімділіктің төмендеуіне әкеледі, ал кернеудің жоғарылауы – электролизер былауының (ванна) қызып кетуіне әкеледі.

Конденсаторлар. Конденсатордың реактивті қуаты тұрақты кедергінікі сияқты, кернеу квадратына пропорционал. Бұл дегеніміз, тораптағы кернеудің төмендеуі конденсатордың қуаты кернеу квадратына пропорционал төмендейді.

Қоректендіретін кернеудің симметриялық еместігі үшфазалы және бірфазалы қабылдағыштардың жұмыс режимін бұзады. Симметриялы емес кернеу түзу, қисық және нөлдік реттіліктің пайда болуына әкеледі, ол бірфазалы және үшфазалы электр қабылдағыштың кернеу режимінің бұзылуына әкеледі.

Кері реттіліктің кернеуі айналатын электр машиналардың жұмысына кері әсерін тигізеді.

Асинхронды қозғалтқыштарда кернеудің симметриялық еместігі қосымша қызу мен кері әсерлі айналатын момент туғызады. Асинхронды қозғалтқыш кері реттіліктің кедергісі тура реттіліктегі кедергіден 5...7 есе аз болғандықтан, кері реттіліктің шамалы ғана туындысы болса да, едәуір мәнді ток пайда болады. Бұл ток тура реттіліктегі токқа салынады және қозғалтқыштың қызып кетуін туғызады, нәтижесінде орналастырылған қуат төмендейді. Оқшаулама тез ескіреді және т.б. 4% симметрия емес коэффициенті кезінде жұмыс істейтін толық жүктелген қозғалтқыштың жұмыс істеу мерзімі 2 есе азаяды.

Үшфазалы торапта нөлдік реттілікті кернеуі туғанда бірфазалы қабылдағыштар үшін кернеу режимдері бұзылады. Нөлдік реттілік токтары жерлендіргіштер арқылы өтеді және жерлендіргіш құрылғылардың кедергісін арттырып, топырақты кептіреді.

Кернеудің симметриялық еместігі көп фазалы вентильді түзеткіштердің жұмыс режимін бұзады. Кернеудің симметриялық еместігі тиристорлы түрлендіргіштер басқаруының импульсты-фазалық жүйесіне едәуір теріс әсер етеді.

Кернеуді симметриялық еместігі кезінде конденсаторлық қондырғылар фаза бойынша реактивті қуатпен біртекті емес жүктеледі, бұл орнатылған қуаттың толық пайдаланылуына жол бермейді. Бұл жағдайда конденсаторлық қондырғылар бар симметриялық еместікті арттырады, өйткені басқа фазаларға қарағанда кернеуі төмен фазада торапқа реактивті қуаттың берілісі аз болады.

Кернеудің симметриялық еместігі бірфазалы тұтынушыларға әсер етеді. Егер фазалық әр түрлі болса, кернеуі жоғары фазаға қосылған қыздыру шамдарында кернеуі төмен фазаға қосылған қыздыру шамдарынмен салыстырған жарық ағыны көп болады, бірақ жұмыс мерзімі едәуір аз болады. Симметриялық еместік релелік қорғаныстың жұмысын қиындатады, электрэнергия санағышының жұмысы кезінде қателіктерге апарады.

Өндіріс пен тұрмыста сипаттамалары сызықты емес вольт-амперлі электр қабылдағыштар кең қолданыс тапты: тиристорлы түрлендіргіштер, электрпісіру қондырғылары, газразрядты шамдар, феррорезонансты стабилизаторлар және т.б. Олар тораптан синусоидалды емес, кейбірде периодты емес токты тұтынады. Нәтижесінде қорек кернеу қисығының сызықты емес бұрмалануы пайда болады, олар релелік қорғаныс, автоматика, радиоэлектронды аппаратура және күштік электрқондырғының жұмысына кері әсерін тигізеді.

Реттік нөмірі жоғары гармоника тогының пайда болуы кезінде беттік эффект туады, ол жылудың қосымша жоғалуына, электрқондырғы оқшауламасының қызуына және жұмыс мерзімінің қысқаруына әкеледі.

Синусоидалды емес режимдердің симметриялық емес режимдермен кемшіліктері бірдей. Бірақ та, синусоидалды емес токтар айналатын машиналардың үлкен қосымша қызуына, конденсатор және кабельдегі үлкен қосымша қызу мен диэлектриктік шығындардың артуына әкеледі.

№ 3 Дәріс. Электр қондырғы жұмысына қоршаған ортаның әсері

Қоршаған орта – электр қондырғы орналасатын және қолданылатын орта. Энергетикалық қондырғылар мен электр құрылғылардың көбісі үшін бұл ауа; кабельді желілер үшін – жер; электр сорғылы агрегат үшін – су (мұнай); күштік трансформатордың орамы үшін – май.

Факторларды әсерінен қоршаған ортаның әсері туындайды:

• Климаттық;

• Биологиялық;

• Механикалық.

Қоршаған ортаның климаттық факторларын келесідей бөлеміз:

• Табиғи, құрылғы немесе қондырғы ашық ауада орналасқанда;

• Жасанды, құрылғы немесе қондырғы бөлме ішінде орналасқанда;

Электр қондырғы ішкі және сыртқы деп те бөледі.

Қоршаған ортаның негізгі климаттық факторлары:

• Температура;

• Ылғалдылық;

• Шаңтозаңдық;

• Ауаның газдануы.

Қоршаған ортаның климаттық факторлардың әсері:

• Жоғарғы ылғалдылықтың әсерінен оқшаулағыш материалдың электр физико-механикалық және химиялық қасиеттері өзгереді; атмосфералық коррозия тудырады;

• Өндірістік қалдықтардың және көмірқышқыл газдың бар болуы үйкеліс беттеріне, контактті қосуларға әсер етеді;

• Шаңның болуы айналатын бөлшектің тез тозуына әкеледі; ша ауадан ылғалдылықты, газды жұтады, бұл коррозияның ұлғаюына, электр оқшаулағыш қасиеттердің төмендеуіне және тесіп өтуіне әкеліп соқтырады.

Сыртқы ортаның биологиялық факторлары – жәндік, бактерийдің көгеруі, тышқандар. Көгерген саңырауқұлақтар ылғалдылықты жұтып, электр сипаттамалардың төмендеуіне, бөлшек пен түйіннің бұзылуына, қондырғының коррозиясына әкеліп соқтырады.

Резина техникалық бұйымдар көгерсе, серпімділігін жоғалтып, тез сынғыш болып кетеді. Микроағзалар, жәндік пен тышқандар органикалық материалдан жасалған – оқшаулағыш материал, бөлшек пен корпусын бұзады. Электронды құрылғы үшін өрме өте қауіпті, электр оқшаулағыш материалдың тесілуіне, сипаттамалардың бұзылуына, және де токтың ағып кетуіне әкеледі.

Қоршаған ортаның механикалық факторлары – соққы, тебіліс, әсіресе діріл болып келеді.

Діріл құрылымдық бұйымдардың оқшауламаның бұзылуына әкеледі. Өндірістегі электр қондырғы дірілінің себептері:

• Монтаждың төмен сапасы;

• Қоректендіретін кернеудің симметриялық еместігі;

• Мобильді құрылғының бар болуы.

Электр қондырғыны пайдалану шарттарының

оның жұмысына әсері

Оқшауламаны жылулық ескіруі – электр қондырғының жұмыс істеу мерзімі қысқаруының негізгі факторы. Машина ресурсы үлкен болған сайын оқшауламаның тозу мен ескіруіне жылулық әсерлер көп әсер етеді. Оның қызуы көзқарасына қарағанда, номиналды мәннен асатын токтың ағу ұзақтығы және шамасы үлкен мәнге ие.

Орамалардың шамадан тыс қызуы жұмыс механизмнің істемей қалуы, аса жүктелу, бірфазалы режимде және төмендетілген кернеуде жұмыс істегенде, судың төмендеуі, қосу жоғары жиілігінен болуы мүмкін.

Қысқа тұйықталған электр қозғалтқыштың қызуы қосу кезінде іске қосу тогының мәнімен байланысты. Сондықтан, номиналды кернеуде іске қосу кезінде электр қозғалтқыш орамы 10-15с кейін шектік мәнге дейін қызады. Іске қосу тогының әрі өтуі аса қызып кетуге және оқшауламаның жануына әкеледі.

Жұмыс машинасы істемей қалғанда электр қозғалтқыш орамалары арқылы іске қосу токтары өтеді. Бірнеше секундтан кейін орам температурасы оқушаулама үшін қауіпті мәнге жетеді. Мұндай жағдайда қозғалтқышты бірден сөндіріп тастау керек.

Электр жетектің аса жүктелуі түрлендіргіш шығысының артуымен және орам температурасының жоғарлауымен сипатталады. Орам температурасы асып кетуінің орналасқан мәнінің шамасы аса жүктелу шамасына тәуелді.

Электр қозғалтқыштың суының нашарлауы орам температурасының жоғарылауына әкеп соқтыратын ішкі каналдардың шаңмен толуы немесе корпус бетінің ластауынан болады.

Қосудың жоғары жиілігі оқшауламаның термиялық және механикалық интенсивті тозуын, оқшаулама пленкаларда сынықтардың пайда болу жылдамдығын арттырады, бұл газ, шаң, ластанудың болуы кезінде электр беріктіліктің төмендеуіне және оқшауламаның тесілуіне жеткізеді.

3.1 кесте – Кабель бұйымдарының, материалдың және электр қондырғының сақтап қалуына қоршаған ортаны әсері

Қоршаған ортаның шарттары	Әсерлер
Ауаның жоғары температурасы	Оқшаулама материалыны тез ескіруі, кейбір сұйық салмақтың, жағатын майдың, созылуының төмендеуі
Температура тербеліестері	Диэлектриктің электр қасиеттерінің төмендеуі. Электр қондырғының бөлек жерлерінде қауіпті механикалық ақаулар.
Жоғары температура және ауаның шамалы ылғалдылығы	Оқшаулама материалдардан жасалған, көлемнің өзгеруімен және бұйымның деформациясымен болатын материалдың кебуі.
Ауаның жоғары ылғалдылығы	Металдар коррозиясы, оқшаулама материалының электр мен механикалық қасиеттерінің және де оқшаулама лактардың химиялық қасиеттерінің және электр оқшаулама майлардың электр беріктілігінің бұзылуы.
Ауада болатын теңіз тұзы	Қондырғының айналатын бөлігінің тез тозуы.
Өндіріс аудандары атмосферасында темірдің қышқыл-дануы және шаң тәріз-дес көмір бөлшектері	Оқшаулама материалдың беттеріне гигро-скопиялық шаң тәріздес бөлшектердің түсуі әсерінен қасиеттердің нашарлауы
2.2 кестесінің жалғасы
Күн радиациясы (әсіресе ультра күлгін сәулелер)	Сым мен кабельдің резеңке оқшауламаның жұмыс мерзімінің қысқаруы, ток ағуына қарсы эпоксидті смола тұрақтылығының азаюы, пластмасс материалдың сынғыштығы.
Микроағзалар	Материалдың көгеруден, жәндіктен бұзылуы.

№ 4 Дәріс. Электр қондырғыны пайдаланудың және

рационалды таңдаудың негізі

Электр қондырғыны дұрыс таңдау – оның пайдалануының қажетті шарты. Электр қондырғыны электрлік объектіге кеткен аз шығындардың және сапалы жұмыс істеуінің талаптарына сәйкес таңдайды. Бірақ та, кейбір себептерге байланысты таңдалған электр қондырғыны пайдалануының жоғары тиімділігін әрқашан қамтамасыз ете алмайды.

Жобалау барысында электр қондырғы орналасатын қоршаған ортаның шарттарын болжауға келмейді, сондықтан орта берілгендерге сүйенеміз. Олар фактілі шарттардан ауытқуы мүмкін. Мұндай сәйкес келмеу есептік және фактілі жұмыс режимдері арасында, тұтынылатын қуаттар мәндері арасында, кернеудің ауытқулары арасында және басқа да параметрлер арасында болуы мүмкін. Берілген ақпараттың нақты еместігі таңдаудың дұрыстығын табады.

Жобалау кезінде технологиялық объектілерді және электр қондырғының пайдаланбалы қасиеттерінің бұзылуы саналмайды. Бұл техниканың капиталды жөндеуінен кейін байқалады. Сондықтан пайдалану шарттары туралы дәл ақпараттың берілуімен электр қондырғыны дұрыс таңдау сұрағы жиі пайда болады.

Қондырғыны таңдау әдістемесі дегеніміз электрмен жабдықтаудың қасиеті туралы, жұмыс режимі және пайдаланудың басқа шарттары туралы фактілі берілгендерді анықтау. Таңдау туралы шешімді оптимизация немесе ұйымдастыру принципі бойынша қабылдайды.

Шектеу принципінің мәні – егер оның параметрлерінің мәндері пайдалану кезінде сәйкес келетін факторлардың мәндеріне тең немесе одан асса (кейбір параметрлер үшін – аз немесе тең), электр қондырғы жұмысқа жарамды. Мысалы, электр қозғалтқышты Р_н ≥ Рф шарты негізінде қуат бойынша таңдайды, мұндағы Р_н, Р_ф – таңдалған электр қондырғының номиналды қуаты және фактілі жүктемесі.

Оптимизация принципі электрлік объекттің немесе процестің жақсы нәтижесін қамтамасыз ететін, электр қондырғыны таңдау және мүмкін шешімдердің нұсқаларын оқуға негізделген. Осы кезде оптимилдық критерийі техникалық және экономикалық сипаттамалар бола алады.

Техникалық сипаттамалар бойынша таңдау

Электр қондырғыны таңдау кезінде қарастырылатын техникалық сипаттамалар: орналасу санаты және климаттық орындалу; ылғал мен бөтен заттың тиіп кетуінен қорғау дәрежесі; номинал параметрлер (кернеу, ток, қуат, айналу жиілігі); қосымша сипаттамалар (іске қосу қасиеттері, аса жүктелу мүмкіндігі, қорғау сипаттамалары).

Климаттық орындалу және орналасу санаты бойынша таңдау. Өндіріспен шығарылатын электротехникалық бұйымдар нақты бір климаттық ауданда және орналасудың нақты орнында қолдану үшін арналған.

Құрғақ жерде, өзен мен көлде пайдалану үшін арналған бұйымдар макроклиматтық аудандар үшін келесі климаттық орындаулар бар: У – климаты қалыпты; ХЛ – климаты суық; ТВ – ылғал тропиктік климатпен; ТС – құрғақ тропиктік климатпен; О – жалпы климаттық орындалу.

Арнайы өндірістік шарттарда сенімді жұмыспен қамтамасыз ету үшін ауыл шаруашылық (С) және химтұрақты (Х) орындаудың қондырғысын шығарады.

Электр қондырғыны орналастырудың санатты келесі сандармен белгілейді:

1 – ашық ауада жұмыс үшін;

2 – ашық ауада ауа ылғалдылығы мен температура тербелістері тербелістерден ерекшелінбейтін орындауда жұмыс үшін (мысалы, шатыр, шанақ, тіркеме, жылу оқшауламасы жоқ металл орындар);

3 – ашық ауада құмның әсері, ауаның ылғалдылығы мен температура тербелістері аз болған климаттық реттеу шарттарынсыз, табиғи вентиляциясы бар жабық орында жұмыс үшін;

4 – жасанды климаттық шарттармен реттелетін орындарда жұмыс үшін;

5 – ылғалдылығы жоғары орында жұмыс үшін.

Қорғау дәрежесі бойынша таңдау. Электротехникалық бұйым корпусы ішінде орналасқан ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен қызмет адамдарының жанасуынан, корпус астына қатты заттардың және ішіне судың кіріп кетуінен қорғау дәрежесі шартты түрде МЕСТ 14254-69 сәйкес ІР әріптерімен және екі санмен сипатталады (мысалы, ІР23, ІР54). Бұл белгілерді бұйым корпусына немесе паспорттық берілгендері жазылған табличкада жазылады.

ІР-ң бірінші саны ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен қызмет адамдарының жанасуынан, корпус астына қатты заттардың кіріп кетуінен қорғау дәрежесін көрсетеді. Бұл белгілену келесідей түсіндіріледі:

0 - ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен қызмет адамдарының жанасуынан, корпус астына қатты заттардың кіріп кетуінен қорғаныс жоқ;

1 – қабық ішінде дене бетінің үлкен бөлігінің ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен кездейсоқ жанасуынан қорғаныс. Диаметрі 52,5мм ірі қатты денелердің кіріп кетуінен қорғаныс.

2 – корпус ішінде ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен адам саусақтарының жанасуынан қорғаныс. Диаметрі 52,5мм ірі қатты денелердің кіріп кетуінен қорғаныс.

3 – қабық ішінде қалыңдығы 2,5 мм-ден асатын сымның, инструменттердің ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен жанасуынан қорғаныс. Диаметрі 2,5мм ұсақ қатты денелердің кіріп кетуінен қорғаныс.

4 - қабық ішінде қалыңдығы 1 мм-ден асатын сымның, инструменттердің жанасуынан қорғаныс.

5 – корпус ішінде орналасқан ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен қызмет адамдарының жанасуынан толық қорғаныс. Шаңнан қондырғыны қорғау.

6 - корпус ішінде орналасқан ток өткізгіш немесе қозғалатын бөлшектермен қызмет адамдарының жанасуынан толық қорғаныс. Шаңнан қондырғыны қорғау.

Екінші сан корпус ішіне судың кіріп кетуінен қорғау дәрежесі көрсетеді:

0 – корпус ішіне судың кіріп кетуінен қорғаныс жоқ;

1 – шоғырланған су тамшыларынан қорғаныс. Корпусқа тігінен түсетін шоғырланған судың тамшылары қондырғыға зиян келтірмеуі тиіс;

2 – су тамшыларынан қорғаныс. Тігінен 15⁰ бұрыштан аспайтын корпусқа түсетін су тамшылары қондырғыға теріс әсерін тигізбеуі керек;

3 – жаңбырдан қорғаныс. Тігінен 60⁰ бұрыштан аспайтын корпусқа түсетін жаңбыр қондырғыға теріс әсерін тигізбеуі керек;

4 – тамшылар қорғанысы. Корпусқа түсетін тамшылар теріс әсері болмауы керек.

5 – су ағысынан қорғаныс. Стандартта көрсетілген шарттар кезінде электр қондырғының жеке бөліктеріне ұштық арқылы шығарылатын су қондырғыға теріс әсерін тигізбеуі керек;

6 – кеме палубасы үшін сипатты әсерлерден қорғаныс. Теңіз суы корпусқа тимеуі керек.

7 – суға ену кезіндегі қорғаныс. Стандартта көрсетілген уақыт аралығында және қысым кезінде электр қондырғының бөлек түрлерінің корпусына су өтпеуінен қорғаныс.

8 - электр қондырғының бөлек түрлеріне стандартта көрсетілген қысым кезінде суға ұзақ ену кезінде қорғаныс. Су корпус ішіне өтпеуі тиіс.

Кернеу бойынша таңдау. Төменвольтті құрылғыда көбінесе кернеуі 380/220В үшфазалы айнымалы токты қолданады. Барлық электр қабылдағыштарды кернеу теңдігінен таңдайды. Қозғалтқыштың іске қосуын жеңілдету үшін бөлек жағдайда орамдар сұлбасын жұлдыздан үшбұрышқа ауыстырады және бұл мақсаттар үшін кернеуі 660/380В қозғалтқышты таңдайды.

Қуат немесе ток бойынша таңдау. Жұмыс машинасымен немесе жұмыс машинасының органымен тұтынылатын қуаттың және номинал қуаттың теңдігі шартынан электр қозғалтқышты таңдайды.

Көп уақыт бойы өзгермейтін жүктеме кезінде қозғалтқышты фактілі түрде өзгеретін қуат бойынша таңдайды; вариация коэффициенті 20% кем, уақыт бойынша аз өзгеретін жүктеме кезінде қозғалтқышты таңдайды; айнымалы жүктеме кезінде – есептік эквивалентті қуат бойынша, яғни қозғалтқыш қызуы бойынша айнымалығы эквивалент болатын қуат бойынша.

Машинаның есептік қуатын (Р_рм) (фактілі, орташа немесе орташаквадратты) біле отырып, каталог бойынша есептік қуатпен салыстырғанда, мәні үлкендеу стандартты қуатты (Р_нд) электр қозғалтқышты таңдайды. Жалпы түрде таңдау мына түрде болады: Р_нд ≥ Р_рм. Таңдалған қозғалтқышты іске қосатын операциялардың жиілігі бойынша жүктемелік қасиетке, іске қосу мүмкіндігіне тексереді.

Электрлік аппараттарды (айырғыш, автоматты ажыратқыш, магнит қосқыш) келесі шарттан басты контактілердің токтары бойынша таңдайды.

I_н.і. ≥ І_раб (4.1)

Мұндағы І_н.і. – і-нші аппараттың номинал тогы; І_раб – коммутацияла-натын тізбектің жұмыс тогы. Аппараттарды құрылғылардың токтары бойынша таңдайды, I_н.з.і. ≥ k_i І_раб, мұндағы k_i – уставка немесе балқу вставкасы номинал тогының қорғалатын желінің жұмыс тогына қатынасы.

Электрқыздыру қондырғыларын Р_н.эну ≥ Р_р.эну шартынан қуат бойынша таңдайды. Мұндағы Р_н.эну – ЭНУ-дың номинал қуаты; Р_р.эну – ЭНУ-дың есептік қуаты. Технологиялық процестің немесе бөлменің жылулық балансы теңдеуінен анықтайды.

Экономикалық критерий бойынша таңдау

Электротехникалық өндіріс электр қондырғының өзара алмасатын түрлері типөлшемдерінің және орындаудың көп санын шығарады. Оның технологиялық сипаттамалар бойынша таңдағанда, берілгендерге сәйкес келетін бұйымның бірнеше нұсқасын табуға болады. Техникалық сипаттамалар бойынша есептің бірнеше шешімі бар. Техникалық мүмкіндіктері бойынша тиімді нұсқаны экономикалық критерий бойынша қалдырады.

Таңдаудың оң немесе теріс жақтары таңдалған қондырғының жұмысы мен экономикалық көрсеткіштерінде ғана емес, технологиялық объект пен электрмен жабдықтау жүйесімен байланысты элементтерде көрінуі мүмкін. Сондықтан экономикалық критерий бойынша таңдағанда жүйе элементтерінің жиынтығын қарастыру керек.

Жүйенің барлық элементтерін сипаттайтын берілгендерді 4 топқа бөледі: 1 – электрмен жабдықтау шарттары (тұтынатын қосалқы станцияның қуаты. Төменвольтты желі сымының маркасы мен ұзындығы); 2 – пайдалану шарттары (жетектің белгіленуі, эквивалентті қуат және машинаның жұмыс бөлшегінің айналу жиілігі, жыл мен тәулік ішінде ұстамдылық, істен шыққандықтан бос тұрудың жіберілетін ұзақтығы, технологиялық зиянның өлшемі); 3 – дестабилизациялайтын әсерлер (климаттық шарттар, қоршаған орта сипаттамасы, авариялық режимдердің құрылымы); 4 – техникалық пайдаланудың көрсеткіштері (қызмет етуге шығындар, істен шығудың интенсивтілігі, істен шығуды жоюдың ұзақтығы).

Экономикалық критерий көмегімен электр қондырғының әр типөлшемі үшін жүктеме аумағын дәл көрсетуге болады, бұл диапазондарды жүктеменің экономикалық интервалдары деп атайды.

Электрмен жабдықтауды жобалауға қажетті материалдарда ТМД елдерінің 5 аумағы үшін трансформатордың экономикалық жүктемесінің интервалдар шектері келтірілген: Орта, Солтүстік Қазақстан, Орта Азия, Сібір және Қиыр Шығыс.

Экономикалық жүктемелердің интервалдары арқасында ауа желілері үшін сымдардың маркасын таңдайды. Төртсымды 0,38кВ ауа желілері үшін интервалдар: А16 сым – интервал 3,7... 10кВ·А; А25 – 10...15.