- •Гісторыя беларусі
- •Уводзіны.
- •Перыядызацыя і асноўныя праблемы гісторыі Беларусі.
- •2. Крыніцы па гісторыі Беларусі.
- •3. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі.
- •Тэма 2: Старажытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі.
- •1. Старажытнае грамадства ў эпоху каменнага і бронзавага вякоў.
- •2.Насельніцтва Беларусі ў жалезным веку. Пачатак рассялення славян на тэрыторыі Беларусі.
- •3.Фарміраванне этнічных супольнасцей. Канцэпцыі беларускага этнагенезу.
- •Тэма 3.Беларускія землі ў іх – першай палове хііі ст.
- •1.Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) – агульная феадальная дзяржава.
- •Першыя дзяржавы-княствы на тэрыторыі Беларусі (Полацкае, Тураўскае і інш.)
- •Сацыяльна-эканамічнае развіцце беларускіх зямель іх – хііі стст. Зараджэнне феадальных адносін.
- •4. Увядзенне хрысціанства на беларускіх землях. Культура.
- •Тэма 4: Вялікае княства Літоўскае і роля беларускіх зямель у яго палітычным, сацыяльна-эканамічным і культурным развіцці ( другая палова хііі – першая палова хvі ст.)
- •Беларускія землі ў перыяд феадальнай раздробленнасці. Пачатак барацьбы супраць крыжакоў і мангола-татар.
- •2. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага.
- •3. Грамацка-палітычнае становішча ў вкл у хіv – хvі стст.
- •4. Сацыяльна-эканамічнае і прававое развіццё беларускіх зямель у складзе вкл.
- •5. Рэнесанс, Рэфармацыя і Контррэфармацыя ў Беларусі. Выдатныя дзеячы Адраджэння.
- •6. Паходжанне назваў “Белая Русь”, “Чорная Русь”.
- •Тэма 5. Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай.
- •1. Люблінская унія.Утварэнне Рэчы Паспалітай і статус вкл у яе складзе.
- •2. Знешняя палітыка Рэчы Паспалітай. Войны другой паловы хvі – хvііі ст.
- •3. Грамацка-палітычнае і сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў хvііі ст. Падзелы Рэчы Паспалітай.
- •4. Уплыў эпохі Асветніцтва на айчынную культуру хvіі – хvііі стст.
- •Тэма 6 : Беларусь у складзе Расійскай Імперыі канец хvііі - пачатак хіх ст. Беларусь у перыяд станаўлення і развіцця буржуазнага грамадства другая палова хіх ст. – люты 1917 г.
- •1. Палітыка царызму ў Беларусі ў канцы хvііі – пачатку хіх стст.
- •2. Беларусь у вайне 1812 г.
- •3. Эканамічнае развіццё Беларусі ў перыяд крызісу феадальна-прыгонніцкай сістэмы.
- •4. Зараджэнне грамацка-палітычнага руха на Беларусі. Паўстанне 1830-1831гг.
- •5. Адмена прыгоннага права. Асаблівасці буржуазных рэформаў у Беларусі.
- •6. Паўстанне 1863 г. І яго сацыяльна-палітычныя вынікі.
- •7. Культура Беларусі хіх ст.
- •8. Развіццё капітальзму ў прамысловасці і сельскай гаспадарцы Беларусі ў пачатку хх ст. Сталыпінская аграрная рэформа.
- •9. Беларусь у часы рэвалюцыі 1905-1907 гг. Першыя палітычныя арганізацыі.
- •10. Беларусь у Першай сусветнай вайне. Нямецкая акупацыя.
- •Тэма: 7. Пачатак навейшага часу ў Айчыннай гісторыі (1917 -1920).
- •1. Становішча ў Беларусі пасля перамогі Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г.
- •2. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Беларусі. Першыя рэвалюцыйныя пераўтварэння.
- •3. Нацыянальна - дзяржаунае будаўніцтва. Усебеларускі з’езд. Абвяшчэнне бнр.
- •4. Утварэнне Беларускай сср. Аб’яднанне Беларускай сср і Літоўскай сср.
- •Тэма: 8. Беларусь у міжваенны перыяд (1921-1939 гг).
- •1. Новая эканамічная палітыка ў Беларусі.
- •2. Ажыццяўленне індустрыялізацыі і калектывізацыі сельскай гаспадаркі ў Беларусі.
- •3. Заходняя Беларусь у складзе Польшчы.
- •4. Палітыка беларусізацыі і развіццё культуры ў бсср у 1920-30-я гг.
- •Тэма: 9. Беларусь у перыяд спаборніцтва і канфрантацыі дзвюх сацыяльна-палітычных сістэм ( другая палова 1940-х – 1980-я гг.)
- •1. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў 1945-1985 гг.
- •2.Грамацка-палітычнае жыццё ў 1945-1985 гг.
- •3. Асноўныя дасягненніў развіцці навукі, адукацыі і культуры Беларусі ў 1945-1985 гг.
- •4. Беларусь на міжнароднай арэне 1944-1985 гг.
- •Тэма: 10. Шлях да суверэнітэту і дзяржаўнай незалежнасці Беларусі ( 1985 – 2005 гг.)
- •1. Абвяшчэнне суверэнітэту і эвалюцыя палітычнай сістэмы Рэспублікі Беларусь.
- •2. Трансфармацыя эканамічнай сістэмы Беларусі, крызіс і стабілізацыя.
- •3. Знешнепалітычная дзейнасць Беларусі.
- •4. Беларуская дыяспара.
- •5. Развіццё культуры ў Рэспубліцы Беларусь 1991 – 2005 гг.
3.Фарміраванне этнічных супольнасцей. Канцэпцыі беларускага этнагенезу.
Этнас, этнічная супольнасць (ад грэч. ethnos – народ) – устойлівая супольнасць людзей, якая склалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру, побыт, псіхалагічныя рысы і самасвядомасць. Асноўныя гістарычныя формы этнасу – род, племя, народнасць, нацыя – характарызуюцца і пэўнымі сацыяльна-эканамічнымі асаблівасцямі. Галоўныя прыкметы этнасу – мова, самасвядомасць, культура, побыт, псіхіка і інш. – змяняюцца з цягам часу не так істотна, як сацыяльна-эканамічныя адносіны, якія адпавядаюць пэўнай гістарычнай ступені развіцця. Адной з галоўных прыкмет этнасу з’яўляецца этнічная тэрыторыя – тэрыторыя кампактнага рассялення пэўнага народа. Этнічная тэрыторыя – гэта не толькі сфера пражывання, але і жыццевая аснова, што абумоўлівае спецыфіку гаспадарчых заняткаў і вытворчай культуры, жывіць канктэтнымі вобразамі духоўныя скарбы народа, яго мову і фальклор. Мова народа з’яўляецца спецыфічным сродкам захавання і перадачы яго сацыяльнага вопыту, культурных традыцый. Праз мову рэалізуецца пераемнасць розных пакаленняў і гістарычных эпох. Гісторыя фарміравання беларускага этнасу вывучаецца на падставе звестак з розных навук – лінгвістыкі, археалогіі, этнаграфіі, антрапалогіі, тапанімікі і інш. Даследванне праблемы этнагенезу беларусаў з’явілася вынікам выкарыстання спецыфічных крыніц, правядзення складаных і доўгіх пошукаў, параўнання высноў розных навук. Этнічную гісторыю Беларусі ўмоўна можна падзяліць на чатыры перыяды. Першы – даіндаеўрапейскі перыяд. Яго храналагічныя рамкі: 40 тыс. гадоў да н.э. – 3-2 тыс. гадоў да н.э.; характарызуецца панаваннем такіх форм гаспадаркі, як палаванне, рыбалоўства, збіральніцтва. Ен супадае з каменным векам, калі адбылося засяленне чалавекам тэрыторыі сучаснай Беларусі. Некаторыя даследчыкі лічаць, што да прыходу індаеўрапейцаў на тэрыторыі Беларусі жылі фіна-угры. Другі – індаеўрапейскі, адбываўся на мяжы 3-2 тысячагоддзяў да н.э., калі шматлікія плямены жывелаводаў-вандроўнікаў рассяляліся на вялікай тэрыторыі Еўропы і Азіі ад Ніжняй Волгі да Рэйна. Лічаць, што індаеўрапейцы былі вынаходнікамі кола, таму што вялі качавы спосаб жыцця. Для вырабу колаў з суцэльнага кавалка дрэва яны выкарыстоўвалі медныя і бронзавыя прылады працы, якія былі больш зручныя ў параўнанні з каменнымі. Існуе некалькі тэорый прарадзімы індаеўрапейцаў: паўночна-германская, балканская, пярэднеазіяцкая. Гэтае вялікае перасяленне народаў паклала пачатак утварэнню многіх еўрапейскіх і азіяцкіх народаў. Падчас змяшэння з мясцовым насельніцтвам утвараліся новыя этнічныя субстраты ( народы) – прыкладна 40 народаў: балты, славяне, германцы, фракійцы, італікі, ілірыйцы, галы, грэкі, кельты, індаіранцы і інш. Трэці перыяд – балцкі, адбываўся ў часы бронзавага і ранняга жалезнага веку. Яны знаходзіліся на больш высокім узроўні сацыяльна-эканамічнага развіцця і прынеслі на тэрыторыю Беларусі жывелагадоўлю і земляробства. Вылучаюцца дняпроўская і вісла-неманская групы. Адбываецца працэс асіміляцыі аўтахтонаў ( мясцовага насельніцтва). Славянскі перыяд адбываўся ў час ранняга сярэднявечча і звязваецца з пранікненнем на тэрыторыю Беларусі славян у VІ – VІІІ стст. і славянізацыяй балцкага насельніцтва.
Магчыма вылучыць фінскую, балцкую, крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкую, старажытнарускую канцэпцыі беларускага этнагенезу. Згодна з фінскай канцэпцыяй ( яе аўтар І. Ласкоў), продкамі беларускага народа былі славяне і фіны. Ен спасылаецца на тое, што некаторыя назвы беларускіх рэчак і азер, напрыклад Дзвіка, Мардва, Свір, фінскага паходжання. Прыхільнікі балцкай канцэпцыі ( В.Сядоў, Г. Штыхаў і інш.) лічаць, што продкамі беларусаў з’яўляюцца славяне і балты. Аргументы – назвы беларускіх рэчак і азер балцкага паходжання ( Арэса, Клева, Рэста і інш.); пра балтаў як продкаў беларусаў сведчаць некаторыя элементы традыцыйнай беларускай культуры і мовы ( культ вужа, жаночы галаўны ўбор намітка, цверды гук ”р” і інш.) Аўтары крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкай канцэпцыі (Я.Карскі, М.Доўнар-Запольскі, М.Грынблат, У. Пічэта і інш.) мяркуюць, што асноўнымі продкамі беларускага этнасу з’яўляюцца крывічы, дрыгавічы і радзімічы. М. Грынблат звяртае ўвагу на традыцыйныя земляробчыя прылады і асаблівасці гаворак у розных рэгіенах Беларусі. На яго думку, саха з перакладной паліцай і “аканне” першапачаткова былі характэрныя для крывічоў, а палеская саха і дыфтонгі “ўо”, “іе” на поўдні з’яўляліся элементамі культуры і мовы дрыгавічоў. Тыя, хто прытрымліваецца старажытнарускай канцэпцыі паходжання беларускага народа (Я.Карнейчык, Маўродзін і інш.), сцвяржаюць, што продкамі беларусаў была адна з частак так званай старажытнарускай народнасці. Вялікае значэнне яны надаюць існаванню ў мінулым старажытнай дзяржавы Русі, а потым яе распаду, а таксама назве старажытнарускай усходнеславянскай мовы (рускай) і элементам старажытнай культуры (напрыклад, былінам). Заходнеруская канцэпцыя распрацавана гісторыкам ХІХ ст. М.В.Каяловічам. Беларуская народнасць, на яго погляд, склалася ў Х-ХІ стст. з плямен крывічоў, дрыгавічоў і радніліся па веры, мове і этнічных традыцыях з рускімі і украінцамі. М.В.Каяловіч адзначыў пэўную розніцу паміж усходнімі і заходнімі беларусамі, што тлумачыў паланізацыяй. Далучэнне Беларусі і Украіны да Расіі ў канцы ХVІІІ ст., на думку Каяловіча, адрадзіла старарускае адзінства. Існуюць і такія канцэпцыі (яны ўзніклі яшчэ ў ХІХ ст., але маюць прыхільнікаў і сення), якія наогул адмаўляюць факт афармлення і існавання самастойнага беларускага этнасу на той падставе, што ў насельніцтва Беларусі нібыта не было самастойнай славянскай мовы. Прыхільнікі польскай канцэпцыі (Л.Гамблеўскі, А.Рыпіньскі) лічылі беларусаў часткай польскага этнасу, Беларусь – часткай этнічнай Польшчы, а беларускую мову – дыялектам мовы польскай. Велікаруская канцэпцыя (А.І.Сабалеўскі, І.І.Сразнеўскі) заснавана на ўяўленні, што беларусы есць часка велікарускага этнасу, Беларусь – частка велікарускай тэрыторыі. Яе прыхільнікі не прызнаюць беларускую мову самастойнай усходнеславянскай мовай, а разглядаюць яе як дыялект мовы велікарускай.