4. Беларусь на міжнароднай арэне 1944-1985 гг.

4. Знешнепалітычная дзейнасць i міжнародныя сувязі БССР у 1944—1990 гг. развіваліся ў рэчышчы скаардынаванай знешняй палітыкі СССР, пазней i сацыялістычных краін — членаў Варшаўскага Дагавора i Савета Эканамічнай Узаемадапамогі (СЭУ). Перыяд 1944—1990 гг. можна падзялщь на тры этапы:

1) 1944—1953 гг. — выхад БССР на міжнародную арэну як суб'екта міжнароднага права, уваход у склад краін—заснавальніц ААН, фарміраванне асноўных кірункаў дыпламатычнай актыўнасці, станаўленне дыпламатычнай школы савецкай Беларусі;

2) 1953—1985 гг. — пашырэнне ўдзелу Беларусі ў знешнепалітычнай, знешнеэканамічнай дзейнасці, пабраціскім руху i гуманітарным супрацоўніцтве ў рэчышчы агульна-дзяржаўнай палітыкі СССР, галоўным чынам па лініі ААН;

3) 1985—1990 гг. — дэмакратызацыя грамадскага жыцця i міждзяржаўных адносін, пашырэнне нефармальных чалавечых кантактаў, стварэнне сумесных прадпрыемстваў.

У апошнія гады Другой сусветнай вайны i ў першыя гады пасля яе, нягледзячы на палітычны рэжым сталінскай дыктатуры, знешнепалатычная дзейнасць БССР была даволі актыўнай. Дэлегацыя БССР удзельнічала ў працы Падрыхтоўчай камісіі ААН у Лондане (лістапад—снежань 1945 г.), се­сіях Генеральнай Асамблеі ААН, у 1946 г. была абрана ў члены Эканамічнага i Сацыяльнага савета ААН. Па ініцыятыве беларускай дэлегацыі ў лютым 1946 г. была прынята адна з першых рэзалюцый Генеральнай Асамблеі — аб выдачы i пакаранні ваенных злачынцаў. Дэлегацыя БССР таксама прыняла ўдзел у рабоце ўcix 10 камісій Парыжскай мірнай канферэнцыі 1946 г., дзе выпрацоўваліся тэксты мірных дагавораў з былымі саюзнікамі нацысцкай Германіі — Італіяй, Румыніяй, Фінляндыяй, Бал-гарыяй, Венгрыяй. 10 лютага 1947 г. міністр замежных спраў К. Кісялёў падпісаў ад імя БССР мірныя дагаворы з названымі краінамі. Дзякуючы заслугам у барацьбе з фашызмам i палітычным кампрамісам паміж вялікімі дзяржавамі, БССР стала суб'ектам міжнародных адносін. Яна атрымала, хоць у многім i фармальна, права выхаду на міжнародную арэну. Важным фактарам для аднаўлення i наступнага эканамічнага развіцця рэспублікі стала выкарыстанне германскіх рэпарацый. Беларусь — адна з краін — заснавальніц ААН. I. Сталін на Ялцінскай канферэнцыі дамогся ад прэзідэнта ЗША Ф. Рузвельта і прэм'ер-міністра Вялікабрытаніі У. Чэрчыля згоды на падтрымку дзвюх савецкіх рэспублік — Беларусі i Украіны — для ўключэння ў склад заснавальніц ААН. Саюзніцамі быў улічаны ўклад гэтых рэспублік у перамогу над фашызмам, а таксама ix велізарныя чалавечыя i матэрыяльныя страты ў вайне. Канчаткова рашэнне аб членстве Беларусі i Украіны ў ААН прыняла міжнародная канферэнцыя ў Сан-Францыска. 27 красавіка 1945 г. Беларусь i Украіна разам з СССР увайшлі ў лік краін—заснавальніц ААН. 6 мая 1945 г. урадавыя дэлегацыі Беларусі (у склад беларускай дэлегацыі ўваходзілі К. Кісялёў, А. Жэбрак, У. Перцаў, Г. Байдукоў, Ф. Шмыгаў) i Украіны ўключыліся ў працу канферэнцыі. Так Беларусь заняла дастойнае месца сярод 51 краіны—заснавальніцы ААН. Рэспубліка атрымала права выбірацца ў кіруючыя органы ААН, даводзіць сваю пазіцыю да міжнароднай супольнасці, уносіць на яе разгляд свае прапановы i заўвагі. Дапамога Беларусі з боку ААН. У жніўні 1945 г. Бела­русь стала членам адной са спецыялізаваных арганізацый ААН — Адміністрацыі дапамогі i аднаўлення Аб'яднаных Нацый (ЮНРРА). ЮНРРА была створана з мэтаю дапамогі краінам, якія найбольш пацярпелі ад акупацыі. Пастаукі харчавання, вопраткі, медыкаментаў, насення, сельскагаспадарчага i прамысловага абсталявання былі бясплатнымі i ў асноўным ажыццяўляліся тымі краінамі, якія не пацярпелі ад акупацыі, — ЗША, Канадай, Аўстраліяй, лацінаамерыканскімі дзяржавамі. У 1946 г. Беларусь была прынята ў такія спецыялізаваныя ўстановы ААН, як Міжнародны саюз электрасувязі (МСЭ) i Сусветны паштовы саюз (СПС), у 1948 г. — у Сусветную метэаралагічную арганізацыю (СМА) i Сусветную арганізацыю аховы здароўя (СААЗ). Аднак у 1949 г. БССР разам з СССР i УССР, краінамі Ўсходняй Еўропы выйшла з СААЗ з-за неабгрунтаванага рашэння савецкага кipaўніцтва i працягвала да пачатку 1950-х гг. удзельнічаць толькі ў трох з 11 спецыялізаваных устаноў ААН. У 1954 г. БССР уступіла ў Міжнародную арганізацыю працы (МАП) i Арганізацыю Аб'яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі i культуры (ЮНЕСКА), у 1957 г. — у Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі (МАГАТЭ). 3 1960 г. БССР стала членам Міжнароднага бюро выстаў, з 1962 г. - Пастаяннай палаты трацейскага суда. У 1958 г. пачало працаваць пастаяннае прадстаўніцтва БССР у Нью-Йорку. У 1960-я гг. адкрыліся пастаянныя прадстаўніцтвы Беларусі пры Аддзяленні ААН (1962) i іншых міжнародных арганізацыях у Жэневе, у 1962 г. — пры ЮНЕС­КА у Парыжы, у 1982 г. — пры міжнародных арганізацыях у Вене. У 1970 г. БССР уступіла ў сусветную арганізацыю інтэлектуальнай уласнасці (САІУ), у 1979 г. — у Міжнародную арганізацыю марской спадарожнікавай сувязі (МАМСС), у 1985 г. — у Арганізацыю Аб'яднаных Нацый па прамысловым развіцці (ЮШДО). Да сярэдзіны 1980-х гг. БССР даволі актыўна праяўляла сябе ў дзейнасці амаль 70 міжнародных арганізацый i ix органаў, галоўным чынам ААН, далучылася да шэрагу міжнародных дагавораў. У 1974—1975 гг. Бела­русь з'яўлялася непастаянным членам Савета Бяспекі. Рэспубліка пяць разоў выбіралася членам Эканамічнага i Сацыяльнага Савета ААН. Міжнародная правасуб'ектнасць БССР была замацавана у Канстытуцыі рэспублікі 1978 г. Калі ў канцы 1950-х гг. Беларусь была ўдзельніцай 54 міжнародных дагавораў, канвенцый i пагадненняў, то ў сярэдзіне 1980-х гг. — 168, сярод якіх дагаворы аб забароне выпрабаванняў ядзернай зброі ў атмасферы, касмічнай прасторы i пад вадой (1963), аб прынцыпах дзейнасці дзяржаў па даследаванні i выкарыстанні касмічнай прасторы (1967), аб нераспаўсюджанні ядзернай зброі (1968), аб забароне размяшчэння на дне мораў i акіянаў, у яго нетрах ядзернай зброі i іншых сродкаў масавага знішчэння людзей (1971), канвенцыі аб забароне распрацоўкі, вытвор-часці i назапашвання бактэрыялагічнай i таксічнай зброі (1972), аб забароне ваеннага або ўсялякага іншага варожага выкарыстання сродкаў уздзеяння на прыроднае асяроддзе (1977), аб забароне або абмежаванні прымянення канкрэт-ных відаў звычайнай збpoi, якія наносяць празмерныя пашкоджанні або маюць невыбіральнае дзеянне (1981) i інш. Па ініцыятыве беларускай дэлегацыі была прынята дэкларацыя аб выкарыстанні навукова-тэхнічнага прагрэсу ў інтарэсах міру i на карысць чалавецтва (1975). БССР падтрымала шэраг дакументау ААН у галіне правоў чалавека i народаў: дэкларацыю аб наданні незалежнасці каланіяльным краінам i народам (1960), міжнародныя пакты аб эканамічных, сацыяльных i культурных правах (1966), аб грамадзянскіх i палітычных правах (1968), міжнародную канвенцыю аб ліквідацыі ўcix форм расавай дыскрымінацыі (1966), стала сааўтарам дэкларацыі сацыяльнага развіцця (1969). Па прапанове Беларусі Генеральная Асамблея ААН прыняла рэзалюцыю аб абароне асоб, якія затрыманы ці пазбаўлены волі за барацьбу супраць апартэіду, расізму, расавай дыскрымінацьй, каланіялізму, arpэcii i замежнай акупацыі (1977). Такім чынам, БССР — адна з краін — заснавальніц ААН ажыццяўляла знешнепалітычную дзейнасць у асноўным праз яе структуры. У 1946—1947 гг. Беларусь атрымала значную дапамогу ў пасляваенным аднаўленні па лініі ААН ЮНРРА. У рэчышчы знешнепалітычнага курсу СССР БССР курыравала у ААН пытанні адшукання i пакарання ваенных злачынцаў, падтрымлівала ініцыятывы, якія датычылі пы-танняў раззбраення, абароны сацыяльных правоў, падтрымкі нацыянальна-вызваленчага руху i г.д. Вопыт міжнароднай дзейнасці, набыты рэспублікай падчас дзейнасці ў ААН i яе спецыялізаваных арганізацыях, стаў асновай для наступнай працы па фарміраванню ўласнай знешняй палітыкі.

Пашырэнню м1ждзяржаунага супрацоун!цтва i грамадск!х су-вязяу БССР спрыяла стварэнне пастаяннай