Заманауи нарықтық шарттарда құрылыс бұйымдары мен конструкциялары өнеркәсібінде құрылымдық өзгерулерді анықтаушы факторлар және сала дамуын тездету жолдары
Сала құрылымындағы өзгерістер құрылыс индустриаландыру талаптарына сай болулары тиісті.
Сала ішіндегі құрылымдағы өзгерулерді анықтайтын өте маңызды фактор, ғылыми-техникалық алға басу болып табылады. Ол контрукциялардың және бөл-шектердің, еңбек құрал-саймандарының, технологиялық процестердің, материал-дардың және қуаттардың жаңа түрлері пайда болуын болжайды.
Құрылыс және, ол үшін бұйымдар шығаратын, кәсіпорын арасында функ-цияларды жүйелі қайта бөлу пайда болады.
Мысалы соңғы 50-55 жылда құрылыс бұйымдары мен конструкциялары өн-дірісінің озу коэффициенті құрылыс-монтаждау жұмыстарының көлемімен салыс-тырғанда 1,3 құрастырады.
Құрылыс бұйымдары мен контрукциялары өндірісін механикаландыру және автоматтандыру, прогресшіл технологияларды игеруге жағдай жасайтын, негізгі қорлардың қарқынды жаңаруына әкеледі.
Негізгі қорлардың жаңаруы: жаңарту мақсаттары және қорлану мақсаттары бойынша екі бағытта жүреді. Жаңарту мақсаттарына рухани ескірген контрукция-лар мен бөлшектерді ауыстыруды, ал қорлану мақсаттарына жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды кеңейтуге және жаңа кәсіпорын құрылысына байланысты оқиға-ларды жатқызуға болады.
Бұл жағдайларда күрделі қаражаттарды негізгі қорлардың белсенді бөлімі: машиналар, агрегаттар және автоматтандырылған жүйелерге салу маңызды.
Өндіріс қорларының белсенді бөлімдері артқан сайын, қорлар қайтарылуы және еңбек электрмен қаруланғандылық өседі. Сондықтан соңғы он жылдықтарда және қазіргі уақытқа дейін негізгі қорлардың белсенді бөліміне салу 1970 ж. 48% және 1985 ж. 65% құрастырды.
Бірақ, егер құрама темірбетон кәсіпорындарының сала бойынша негізгі қорлар жасын талдасақ, онда 5 жылға дейін - 33-35%, 10 жылға дейін - 50%, 20 жылға дейін 20% және 20 жылдан жоғары - 6% құрастырады.
Қорлардың жаңаруы жылына 20% кем болмауы тиісті.
Неғұрлым жоғарырақ болса, соғұрлым еңбек өнімділігі жоғарырақ болады.
Өндіріс
еңбек сіңіргіштігі деңгейіне қор
қаруландыру көрсеткішінің ықпалын
бағалау үшін Кфт
салыстыру
коэффициенті қолданылады.
Ол (
уақытта
қор
қаруландыруды қамтамасыз етуші) негізгі
өндіріс қорлардың бөлімдер өсуінің,
осы уақыт ішінде еңбектің қор қаруландыру
өсу есебінен қол жеткізетін, еңбек
қорлары шартты үнемділігіне қатынасын
анықтайды:
Егер
бұл
мөлшерді мың теңгемен, ал
адам
өлшемімен өлшесе, онда, мысалы, сала
кәсіпорындарының 10 жыл жұмысы мың
теңге/адам өлшемімен келе-сі мөлшерлерге
тең болады:
- бүтін құрылыс бұйымдары мен контрукциялары саласы бойынша -12-14
- құрама темірбетон өндірісі бойынша-16-17
- ағаш контрукциялар өндірісі бойынша -17-18
- монтаждау түйіндері мен дайындаулар өндірісі бойынша 14-16
- метал конструкциялары өндірісі бойынша -6-8
- құрылыс машиналарын жөндеу бойынша -4-5
Келтірілген мәліметтер, құрама темірбетон кәсіпорындарында өндіріс қорлардың 16-17 мың теңгеге өсуі 1 жұмыс істеушіні босата алады, ал метал конструкциялар өндірісі үшін бұндай әрекетке бар болғаны тек 6-8 мың теңге қажет және т.б.
Сала ішіндегі құрылым жылжуларына сонымен қатар әлеуметтік және эко-логиялық факторлар тобы әсер етеді.
Әлеуметтік факторларға еңбеккерлердің әл-ауқаты, мәдениеті және кәсіпшілік деңгейді өсуін жатқызуға болады. Әлеуметтік факторларға құрылысты мұнай газ кешендер аудандарына ауыстыру жатады. Бұл жағдай жаңа қалалар құруды, құрылыс заттық-техникалық базаларын талап етеді.
Сала құрылымына сонымен қатар өнеркәсіп қалдықтарын пайдалану ықпал етеді.
Сала дамуының жылдамдауы келесі бағыттар:
- өндіріске алдыңғы қатардағы техника және технологияны енгізу
- прогресшіл құрылыс материалдары мен контрукцияларды енгізу, зауыт-тық даярлықтың дәрежесін жоғарылату, кәсіпорындарда әртүрлі тағайындалған ғимараттар мен биналар кешендерін құру
- техникалық қайта қаруландыру және жұмыс істейтін кәсіпорындарды ре-конструкциялау, прогресшіл технологиялық процестерді енгізу бойынша өтетін бо-лады.
Қоршаушы және жүктеу көтеруші контрукциялар үшін жұмысшы арматураны алдын ала кернеу кеңірек қолданылады, ол 30% метал үнемдеуге мүм-кіндік береді.
Ұсақ саңылаулы және ұялы толтырғыштар негізінде алынған жеңіл бетон-дарды негізу ғимараттар қабырғаларының массасын және бетон шығынын 25% азайтуға рұқсат етеді.
Желімденген ағаш контрукцияларын енгізу ғимарат массасын 3 есе кеміте-ді және т.б.