- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Даленга-хадакоўскі
Зарыян Якаўлевіч
(сапр. Ч а р н о ц к i Адам;
24.12.1784—17.11.1825)
Славяназнавец, пачынальнік беларус-кай, польскай, рускай i ўкраінскай археа-логіі, фалькларыстыкі, этнаграфіі і дыялек-талогіі. Нарадзіўся ля в. Гайна Лагойскага раёна ў сям'і збяднелага шляхціца Якуба Чарноцкага. Пачатковае навучанне прахо-дзіў у хатняга настаўніка ў маёнтку Леця-шын на Случчыне ў бацькавага сваяка К. Чарноцкага. Потым на працягу двух га-доў вучыўся ў Слуцкім каталіцкім вучылі-шчы. 3 усіх навук, што выкладаліся ў ву-чылішчы, найбольш любіў гісторыю i геа-графію, захапляўся кнігамі па старажытнай гісторыі. У 1801 ён закончыў Слуцкае па-вятовае вучылішча i пераехаў у Мінск, дзе да 1802 працаваў хатнім настаўнікам i ca-мастойна вывучаў прававыя навукі. У 1802—04 праходзіў юрыдычную практику ў Навагрудку. У канцы 1805 здаў экзамен па юрыспрудэнцыі i працаваў прыватным ад-вакатам у Мінску. У 1807 Д.-Х. паступіў на службу да графа Ю.Несялоўскага спачатку намеснікам упраўляючага, потым упраўля-ючым маёнтка Варонча на Навагрудчыне. Карыстаючыся багатай бібліятэкай i архі-вам графа, ён многа чытаў i ўдасканальваў свае веды. Моцны ўплыў на фарміраванне яго антыфеадальных поглядаў зрабілі працы французскіх асветнікаў, асабліва
Валь
133
тэра, Ж.Ж.Русо i П.Гольбаха. Навуковыя i перыядычныя выданні, што паступалі ў бібліятэку Несялоўскага, дазвалялі дапытлі-ваму маладому чалавеку знаёміцца з наві-намі i быць у курсе навуковага жыцця Вільні, Варшавы, Пецярбурга. Ён даволі грунтоўна ведаў асноўныя працы славян-скіх i заходнееўрапейскіх вучоных па стара-жытнай i заходнееўрапейскай гісторыі, на-родазнаўстве, вывучаў старажытныя бела-рускія акты i граматы. Блізкае сяброўства з пляменнікам Несялоўскага, які быў гара-чым прыхільнікам Напалеона, ледзь не стала для Д.-Х. фатальным: яго ліст да сяб-ра, дзе выказваліся сімпатыі Банапарту i намер далучыцца да яго войска, быў пера-хоплены ўладамі, у выніку чаго 24.3.1809 ён быў арыштаваны i заключаны ў Петра-паўлаўскую крэпасць. Праз 7 месяцаў Д.-Х. пазбавілі шляхецтва i накіравалі радавым салдатам у расійскае войска з праходжан-нем службы ў Омску. Свой шлях у Сібір і час знаходжання там Д.-Х. выкарыстоўваў для збору звестак пра насельніцтва гэтага краю, яго побыт, вусную народную твор-часць, абрады, звычаі, добра авалодаў рус-кай мовай. Зробленыя ім выпіскі ў запіс-ной кніжцы пазней былі часткова апублі-каваны ў віленскім штогодніку «Teka Wileńska» («Віленскі зборнік») за 1858. У чэрвені 1811 часць, дзе служыў Д.-Х., была пераведзена ў Бабруйск, адкуль ён уцёк, імітаваўшы быццам утапіўся. Апынуўшыся ў Варшаве, ён перайшоў на бок напалео-наўскіх войск. Пасля паражэння Напалеона Д.-Х. мусіў нейкі час хавацца і, каб не быць выкрытым, узяў сабе псеўданім Да-ленга-Хадакоўскі i да канца жыцця высту-паў пад гэтым прозвішчам.
Падарожнічаў па Польшчы, Галіцыі, Палессі. 14.12.1818 упершыню на Беларусі атрымаў ад Віленскага універсітэта адкры-ты ліст (дазвол) на права раскопак. Дасле-даваў гарадзішчы ў Полацку, Віцебску, Ту-раве, Бабруйскім пав., каля Брэста, Гомеля, Магілёва, в. Старое Сяло (Віцебскі ра-ён) i інш., рабіў запісы фальклору, абрадаў, мясцовых дыялектаў. У найбольш значнай працы «Пра славяншчыну да хрысціянства» (1818) упершыню зрабіў спробу даць малю-нак старажытнаславянскага побыту, культуры i народнай творчасці ў дахрысціянскі перыяд, намеціў праграму комплексных даследаванняў славянскіх i суседніх наро-даў. У «Даследаваннях адносна рускай гіс-торыі» (1819) крытыкаваў некаторыя палажэнні «Гісторыі дзяржавы Расійскай» М.Карамзіна, удакладніў многія факты, звязаныя з гісторыяй Беларусі (у наступ-ных вьшаннях Карамзін многія з ix улі-чыў). Ён абгрунтаваў археалагічную тэо-рыю гарадзішчаў, прынцыпы збору фальклору i дыялектнай лексікі; вызначыў тэры-торыю пашырэння беларускай мовы, упершыню ў славістыцы паказаў ролю тапані-мікі для гістарычных даследаванняў, склаў рэестр агульнаславянскіх тапонімаў, у т.л. беларускіх. Большасць яго прац засталася неапублікаванай: збор беларускіх (каля 500) i рускіх песень, запісы замоў. загадак, слоўнікі, матэрыялы па славянскай этна-фафіі, дыялекталогіі, тапаніміцы, археало-гіі. Яго навуковая i збіральніцкая дзей-насць стшіа ўзорам i праграмай для шэрагу навукова-літаратурных аб'яднанняў на Беларусь Многія вылучаныя ім славяназнаў-чыя праблемы (этнагенез i прарадзіма славян) актуальныя i ў наш час.
Высокі на той час узровень даследаван-няў Д.-Х. выклікаў вялікую цікавасць да яго навуковых прац у Расіі 1820—30-х г. Яго працамі захапляліся члены маскоўскага Таварыства гісторыі i старажытнасцей ра-сійскіх, пісьменнікі, фамадскія дзеячы. Фактычна ён упершыню адкрыў для рускай навукі, што беларуская мова мае даў-нюю гісторыю, што ею карыстаўся не толькі просты народ, але i арыстакратыч-ныя вярхі.
Д.-Х. з'яўляўся членам-карэспандэнтам варшаўскага Таварыства сяброў навук (1819), членам пецярбургскага Вольнага таварыства аматараў расійскай славеснасці (1819), маскоўскага Таварыства гісторыі i старажытнасцей расійскіх (1820).
Апошнія гады жыцця Д.-Х. правёў у Цвярской губ., куды ён, апынуўшыся ў складаным матэрыяльным становішчы, пе-раехаў па рэкамендацыі сяброў і ўладкаваў-ся кіраўніком маёнтка памешчыка ў сяле Пятроўскае. Там яго i напаткала заўчасная смерць.
Te:. O siawiańzczyźnie przed chrześcjaństwern oraz inne pisma i listy. Warszawa, 1967; Śpiewy sławiariskie pod strechą wiejską zebrane. Warszawa, 1973; Украі'нські народні пісні в записах Зоріана Доленги-Ходаковського. Кйі'в. 1974.
Jlim.: Аксамітаў А.С., Малаш Л.А. 3 душой славяніна: Жыццё i дзейнасць З.Я.Дален-гі-Хадакоўскага. Мн., 1991.
134