- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Раманаў
Еўдакім Раманавіч (11.9.1855—20.1.1922)
Этнограф, фалькларыст i археолаг. На-радзіўся ў мяст. Нова-Беліца (цяпер у межах Гомеля) у сям'і мяшчан. Скончыў Гомельскую прагімназію (1870), курсы нас-таўнікаў рускай мовы i гісторыі (1872). Працаваў настаўнікам (з 1872), інспектарам народных вучылішчаў Віцебскай, Гродзен-скай i Магілёўскай губ. (1886—1906), членам Часовай камісіі па ўладкаванні Вілен-скай публічнай бібліятэкі i музея (1906— 16). На працягу 1897—1903 працаваў рэдактарам у газеце «Могилевские губернские ведомости», з 1910 — загадчыкам секцыі этнаграфіі i археалогіі Паўночна-За-ходняга аддзялення Рускага геаграфічнага таварыства. 3 1917 жыў у Стаўрапалі. Р. вывучаў матэрыяльную i духоўную культуру беларусаў: жыллё, адзенне, сямейны побыт, народныя абрады, вераванні, дзіця-чыя гульні, нар. каляндар i медыцыну. Аў-тар больш як 200 прац па этнаграфіі, фальклоры, гісторыі, археалогіі i мове бе-ларусаў, сабраў i надрукаваў больш як 10 тыс. фальклорных твораў. Галоўная фальк-лорна-этнаграфічная праца Р. «Беларускі зборнік» (вып. 1—9, 1886—1912) з'яўляец-ца своеасаблівай энцыклапедыяй побыту i культуры беларусаў дарэвалюцыйнага часу. У 1886—94 вёў археалагічныя раскопкі на тэрыторыі Магілёўскай i Віцебскай губ. Ён склаў археалагічныя карты Магілёўскай, Віцебскай i Гродзенскай губ., сабраў звест-кі пра больш за 1000 гарадзішчаў на Бела-русі, выявіў шмат стаянак першабытнага чалавека, вёў антрапалагічныя даследаван-ні. Каля в. Высокі Гарадзец Талачынскага р-на Р. адкрыў помнік эпіграфікі 12 ст. Ба-рысаў камень. У 1900 Р. выдаў зборнік «Тарас на Парнасе i іншыя беларускія вершы» (дапоўненае выданне выйшла ў 1902), у 1901 апублікаваў (са скарачэннямі) працу А.Мвера «Алісанне Крычаўскага графства 1786 г.». Папулярызаваў творы В.Дуніна-Марцінкевіча, Ф.Багушэвіча. За вялікі ўклад у развіццё навукі Р. быў выбраны права-дзейным членам Рускага геаграфічнага таварыства (1886), таварыства аматараў пры-родазнаўства, антрапалогіі i этнаграфіі (1888), Маскоўскага археалагічнага тава
348
рыства (1890), Віцебскага статыстычнага камітэта (1891) i інш.
Те:. Материалы по исторической топографии Витебской губернии. Уезд Велижский. Могилев, 1898; Могилевская старина. Вып. 1—3. Могилев, 1900—03; Учебник русской грамматики. 4 изд. Могилев, 1904; Материалы по этнографии Гродненской губернии. Вып. 1—2. Вильна, 1911—12; Первоисточники для истории Могилевского края. Вып. 1. Одесса, 1916; Беларускія народныя казкі: (Ca зборнікаў Е.Р.Раманава). Мн., 1962.
Jlim.: Бандарчык В.К. Е.Р.Раманаў. Мн., 1961. В.К.Бандарчык.
Ратондус
(М я л е ц к i Аўгусцін ?—1582)
Прававед, грамадскі і дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага сярэдзіны 16 ст. Звесткі пра час i месца нараджэння не захаваліся. Існуе некалькі версій адносна яго паходжання: 1) паляк з Кракава, але служыў у Вялікім княстве Літоўскім; 2) італьянец з Авеліна; 3) ліцвін (беларус) з Вільні або з мястэчка Вялюны. Вядомы толькі асобныя факты з яго біяграфіі, у ас-ноўным яго літаратурная i дзяржаўная дзейнасць. У 1536 ён займаў пасаду вілен-скага войта. У 1538 упамінаецца ў ліку сту-дэнтаў Вітэнбергскага універсітэта, a ў 1542 — як доктар «обоего» (кананічнага i свецкага) права. Пры вялікім князі Жыгі-монце I Старым ён займаў пасаду сакрата-ра, якая, як i праца ў каралеўскай канцы-лярыі, патрабавала добрай адукацыі i дас-каналага ведання лацінскай мовы. У перы-яд росквіту класічнай латыні Р., адзін з найлепшых знаўцаў i стылістаў, стварыў выдатныя ўзоры літаратурнай мовы. Літа-ратурную каштоўнасць маюць яго працы i перапіска. У лістах да Гозія i Пратасевіча ён выступае як перакананы католік. Аднак у 1572 да яго звярнуўся вядомы прыхільнік Рэфармацыі, ідэолаг кальвінізму А.Волан з просьбай адрэдагаваць трактат i выказаць сваё меркаванне. Р. згадзіўся, хоць зноў пацвердзіў сваю прыналежнасць да ката-ліцкай царквы. У разнавер'і ён бачыў не-бяспеку для дзяржаўнасці Вялікага княства Літоўскага i Рэчы Паспалітай. Такім чы-нам, прыхільнасць Р. да каталіцызму — не столькі выбар веравызнання, колькі ацэнка правазнаўцам i дзяржавазнаўцам ролі царквы ў дзяржаве таго часу. 3 гэтых пазіцый ён спрабаваў уплываць на Жыгімонта II Аўгуста i М.РадзівЬга Чорнага.
Зыходзячы з палітычных пазіцый Р., яго адносін да царквы, ведання кананічнага і рымскага права, А.Брукнер i Г.Каржанеўскі прыпісвалі яму 2 ананімныя творы пале-мічнага характару: «Размову паляка з ліцві-нам» (1564) i «Думку аб выбранні новага караля» (1573). Але І.І.Лапо i іншыя дас-ледчыкі лічаць гэтыя творы калектыўнай працай, a супадзенні з палітычнай пазіцы-яй Р. могуць сведчыць толькі пра яго сааў-тарства.
Як вучоны-юрыст Р. зарэкамендаваў ся-бе, калі быў віленскім войтам. Сваю добрую юрыдычную падрыхтоўку i судовы во-пыт ён спалучаў з адміністрацыйнай прак-тыкай. Займаўся сістэматызацыяй магдэ-бургскага права, у 1552 апрацаваў вількер (Збор прававых актаў) г. Вільня. Гэта уні-кальная праца, якая патрабавала добрай юрыдычнай падрыхтоўкі, ведаў судовай практыкі i мясцовых звычаяў, — з'ява ў гісторыі Вялікага княства Літоўскага. Удзел Р. ў рабоце дзвюх статутных камісій сведчыць, што ён — адзін з аўтараў канцэпцыі дзяржаўнай незалежнасці Вялікага княства Літоўскага, абарону якой абгрунтаваў у но-вай сістэме права i законе. Высокая тэарэ-тычная падрыхтоўка членаў камісіі відаць у агульнай сістэме Статута 1566, у справе ка-дыфікацыі заканадаўства, у паслядоўнасці раздзелаў і артыкулаў. Члены камісіі ўдас-каналілі i адрэгулявалі шэраг новых прын-цыпаў праваадносін, кампетэнцыі судовых органаў i судоў (земскага, гродскага, падкаморскага, павятовага), зрабілі якас-ныя змены ў працэсуальным i матэрыяль-ным праве. Добра знаёмыя з вучэннем аб законе i дзяржаве Арыстоцеля i Цыцэрона, яны дакладна акрэслілі канцэпцыю закон-насці, якая мела пераважнае значэнне для стабільнасці i гарманічнасці грамадства i дзяржавы. Складальнікі Статута здолелі ўзняць закон на ўзровень тагачаснай еўра-пейскай думкі. У рабоце над праектамі Статутаў Вялікага княства Літоўскага 1566 i 1588 Р. у поўнай меры выкарыстаў свае веды i вопыт. Мяркуецца, што пераклад Статута Вялікага княства Літоўскага 1566 на лацінскую мову для Стафана Баторыя так-сама зроблены Р. Такая думка пацвярджа-ецца не толькі тым, што ён быў сакратаром С.Баторыя i складальнікам Статута, добрым лаціністам i юрыстам, a i самой пазі-цыяй Р. адносна таго, што мовай закана-даўства павінна быць менавіта лацінская мова. Р. быў перакананы прыхільнік агульнай юрыдычнай тэрміналогіі (на лацінскай
349
мове), выкарыстання рымскага права як дапаможнага. Ba ўводзінах да Статута аўтар вельмі адкрыта выразіў нацыянальную свядомасць шляхецкага руху Вялікага княства Літоўскага, г. зн., што аўтарам быў «тутэйшы абывацель» Вялікага княства Літоўскага Сваёй літаратурнай, навуковай i практычнай дзейнасцю Р, зрабіў значны уклад у развіццё культуры, гісторыі i навукі Вялікага княства Літоўскага. Г.В.Дзербіна.