- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Каменскі
Адам Рыгор
(Каменскі-Длужык, Длужык-Каменскі; ?—27.1.1667)
Пісьменнік-мемуарыст. 3 аршанскай шляхты. Аўтар унікальнага па змесце «Ды-ярыуша», апублікаванага ў 1874 А.Марыян-скім па копіі, зробленай у Гембіцах (Поль-шча) у прыватнай бібліятэцы ксяндза П.Кушынскага нейкім шляхціцам Панін-скім. Тэкст «Дыярыуша» выяўляе ў К. добра адукаванага чалавека, здольнага апавя-дальніка з вострай i тонкай назіральнасцю, рамантычнай узнёсласцю i адначасова з цвярозым, гаспадарскім поглядам на жыц-цё. Як відаць з мемуараў, у час руска-польскай вайны 1654—-(Л у канцы 1657 К. трапіў у рускі палон. 3-пад Шклова Ма-гілёўскага ваяв, ён адпраўлены пад канвоем у Якуцк, адтуль у Запаляр'е i Прымор'е. Быў там зборшчыкам ясака (падатку) сярод мясцовага насельніцтва. 3 павагай ставіўся да тамашніх народаў, асабліва да прыангар-скіх тунгусаў.
«Дыярыуш» — самы ранні з усіх вядо-мых пісьмовых помнікаў пра Сібір (калі не лічыць, відаць, ужо страчанага апісання гэ-тага рэгіёна, зробленага ў 1655 навагруд-скім езуітам Кавячынскім). К. пачаў сваё вымушанае падарожжа па сібірскіх землях на 17 гадоў раней, чым перакладчык руска-га пасольства ў Кітаі Н.Спафарый. «Дыярыуш» адрозніваецца ад апісання Спафа-рыя не толькі ў геаграфічным i этнаграфіч-ным плане, але i большай вобразнасцю, глыбінёй асэнсавання рэчаіснасці, што на-дае яму характар мастацкага твора. «Дыярыуш» з поўным правам можна назваць энцыклапедыяй ведаў пра Сібір 17 ст. Аў-тара цікавіла ўсё: адлегласць паміж населе-нымі пунктамі, навакольная фауна i флора, заняткі мясцовага насельніцтва, яго побыт i звычаі, эканамічны стан, размяшчэнне гарадоў i мястэчак, здабыча солі i яе кошт, багацці рэк i лясоў. Побач з апісаннем по-быту сібірскіх абарыгенаў твор змяшчае i цікавыя звесткі пра лад жыцця рускіх пася-ленцаў Заходняй i Усходняй Сібіры, ціка-выя характарыстыкі многіх сібірскіх гара-доў i апорных абарончых пунктаў, так званых астрогаў. Усё гэта робіць «Дыярыуш» каштоўным помнікам мемуарнай літарату-ры 2-й паловы 17 ст., у якім упершынюпытанні геаграфіі i этнаграфіі Сібіры сталі прадметам мастацкага апавядання.
Те:. Бел. пер. —Дыярыуш маскоўскага пало-ну з апісаннем гарадоў i мясцовасцей // Бела-руская літаратура i літаратуразнаўства. Мн.. 1974. Вып. 2.
Лі/п.: Коршунаў А.Ф. «Дыярыуш» Адама Каменскага Длужыка // Беларуская літаратура i літаратуразнаўства. Мн., 1974. Вып. 2.
КАНІСКІ
Георгій (20.11.1717—13.2.1795)
Архіепіскап беларускі, рэлігійны пале-міст, філосаф i пісьменнік. Нарадзіўся ў г. Нежын Чарнігаўскай вобл. (Украіна) ў два-ранскай сям'і. Пры хрышчэнні атрымаў імя Рыгор. У 11 -гадовым узросце адпраўле-ны ў Кіеўскую акадэмію, дзе навучаўся 15 гадоў. Пасля сканчэння акадэміі ў 1744 пастрыжаны ў манахі пад імем Георгія i пакінуты выкладчыкам акадэміі пры кафедры красамоўства. 3 1747 на працягу 5 гадоў узначальваў кафедру філасофіі, адначасова быў прэфектам. 3 1751 рэктар ака-дэміі, прафесар багаслоўя, а з 1752 адначасова i архімандрыт Кіевабрацкага вучылі-шчнага манастыра. 3 1755 пачынаецца новы перыяд яго жыцця i дзейнасці: К. пры-значаецца беларускім епіскапам i пера-язджае ў Магілёў. 3 гэтага часу ўся яго дзейнасць цесна звязана з палітычным i ідэйным жыццём беларускага грамадства. 3 1783 ён беларускі праваслаўны архіепіскап, член св. Сінода. К. пакінуў значны след у гісторыі грамадскай думкі Беларусі. Многія свае ідэі ён выказваў у публічных прамовах i царкоўных пропаведзях. Усяго ім складзе
202
на каля 80 (апублікавана 78) прамоў i npo-паведзяў («слоў»). Ён распаўсюджваў ідэі кіева-магілянскіх асветнікаў, імкнуўся да пашырэння рускай пісьменнасці на Бела-русі, выступаў супраць Ватыкана i Брэс-цкай уніі 1596, супраць каталіцтва i цар-коўнай уніі, прапагандаваў ідэю аб'яднання беларускага народа з рускім i ўкраінскім народамі. У некаторых пытаннях адыходзіў ад тэалогіі, паважліва ставіўся да вучэння М.Каперніка i Г.Галілея. У яго этыцы сус-тракаюцца элементы народнага светапогля-ду. К. — аўтар курсаў паэтыкі («Правілы паэтычнага мастацтва») i філасофіі (на ла-цінскай мове), гістарычных запісак пра Магілёўскую епархію, інтэрмедый, вершаў, казанняў, прамоў. У трагікамедыі «Увас-крэсенне мёртвых...» (1746, пастаўлена ў 1747) з пазіцый артадаксальнай праваслаў-най царквы трактаваў вострую сацыяльную тэму эксплуатацыі працоўных. На лацін-скай мове ў Магілёве выдаў курс паэтыкі Ф.Пракаповіч («De arte poetica», 1786). У большасці сваіх твораў усхваляў Бога i ic-нуючы грамадскі лад, заклікаў строга пры-трымлівацца канонаў веры. Разам з тым К. прапагандаваў неабходнасць скасавання феадальнай анархіі i абмежавання сама-вольства феадалаў, усталявання ў краіне цэнтралізаванага парадку i законнасці. Ён быў ідэолагам сярэдніх слаёў пануючага класа сучаснага яму фамадства, якое было заііікаўлена ў абмежаванні магутнасці буйных феадалаў, упарадкаванні дзяржаўнай улады, развігші асветы. Гэтыя погляды су-падалі з інтарэсамі новага класа, што нара-джаўся ў той час, — класа буржуазіі, які нёс ідэалогію асветніцтва. У 1757 К. звяр-нуўся з граматай да беларускага праваслаў-нага духавенства, у якой пераконваў, што павучаиь народ ёсць найпершая i галоўная справа пастырская, бо без павучання не будзе веры. Адстойваючы правы на асвету ўсіх слаёў йасельніцтва, у т.л. i простага люду, К. ў тым жа годзе адкрыў у Магілёве вучылішча на ўзор Кіеўскай акадэміі i ста-віў сваёй мэтай зрабіць яго апорай асветы шырокіх колаў беларускага грамадства. У 1767 беларускі асветнік адзначаў у сваёй пропаведзі цяжкае становішча праваслаў-нага насельніцтва Беларускай епархіі: «Маглі вы яшчэ бачыць у ёй нейкую коль-касць цэркваў праваслаўных, але i тыя на пуні i хлеўнікі жывёльныя падобны, а не на храмы хрысціянскія... Адняты ў ix святло навучання: школам i семінарыям быць не дапушчальна, а таму не толькі ніжэйшага саслоўя людзі, але i само дваранства ў крайняй прастаце i не-вуцтве вымушана бьщь. Таму ж дваранству забаронены доступ да чыноў і годнасці. Двараніна ад селяніна цяжка распазнаць...» К. звязваў грамадскі прагрэс з развіццём навукі, з распаўсюджваннем адукацыі на ўсе слаі насельніцтва i энергічна праводзіў у жыццё свае ідэі: адчыняў школы i семі-нарыі, пісаў i выдаваў навуковыя i мастац-кія творы, крытыкаваў крайнасці феадаліз-му, жорсткую эксплуатацию i прыгнет народа, невуцтва, забабоны, духоўную галечу тых, хто мае ўладу. Калі ў 1787 імператры-ца Кацярына II была ў Мсціслаўлі, К. пры сустрэчы выказаў кароткую прывітальную прамову, якая ўзрушыла найвысачэйшую асобу сваёй філасофскай глыбінёй. Выдан-ню твораў К. садзейнічаў протаіерэй І.Гры-гаровіч, які ў 1835 выдаў поўны збор твораў — ято бліскучыя прапаведзі. Творы К. высока ацэньваў А.С.Пушкін. Паводле яго мерка-вання, «Георгій ёсць адзін з самых памятных дзеячаў мінулага (18) стагоддзя. Жыццё яго належыць гісторыі».
Те.: Собр. соч. Ч. 1—2. СПб., 1835; Слова и речи Георгия Конисского, архиепископа Моги-лёвского. Могилёв-на-Днепре, 1892.
Jlim:. Кашуба М.В. Георгий Конисский. М., 1979; Костомаров Н.И. Исторические произведения; Автобиография. 2-е изд. Киев, 1990; Грыгаровіч 1.1. Беларуская іерархія. Мн., 1992.