Rozrachunki publicznoprawne
Każda jednostka gospodarcza podejmując określoną działalność bierze na siebie obowiązek rozliczania się z budżetem państwa oraz z innymi jednostkami z tytułu osiąganych efektów oraz angażowanych zasobów materialnych i ludzkich. Dlatego jednostki gospodarcze dokonują rozrachunków z następującymi jednostkami:
z urzędami skarbowymi oraz z urzędami administracji terenowej – z tytułu podatków: podatku dochodowego, podatku od towarów i usług oraz podatków obciążających koszty działalności;
z urzędami celnymi – z tytułu obciążeń publicznoprawnych;
z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych – z tytułu składek ubezpieczeniowych i odpisów na fundusze specjalne,
z zakładami ubezpieczeniowymi – z tytułu składek za ubezpieczenia;
z innych tytułów, które wynikają z przepisów o zobowiązaniach podatkowych i zrównanych z nimi płatnościach.
Rozrachunki (należności i zobowiązania) z tytułu podatków, ceł, opłat, składek ubezpieczeniowych i innych tytułów wynikających z przepisów o zobowiązaniach podatkowych i zrównanych z nimi płatności są określane mianem rozrachunków publicznoprawnych.
Organizacja ewidencji rozrachunków publicznoprawnych może być różna. W małych jednostkach gospodarczych najczęściej stosuje się jedno konto syntetyczne “Rozrachunki publicznoprawne” i prowadzi się dwuszczeblową ewidencję analityczną. Pierwszy szczebel analityki dotyczy poszczególnych instytucji, z którymi jednostka dokonuje rozrachunków publicznoprawnych, natomiast drugi – różnych tytułów rozrachunków. Oczywiście, konto “Rozrachunki publicznoprawne” ma charakter konta aktywno-pasywnego.
W większych jednostkach gospodarczych do ewidencji rozrachunków publicznoprawnych stosuje się zazwyczaj trzy konta syntetyczne:
“Rozrachunki z tytułu VAT”;
“Rozrachunki z ZUS;
“Inne rozrachunki publicznoprawne”.
Konto “Rozrachunki z tytułu VAT” jest prowadzone w tych jednostkach gospodarczych, które są objęte podatkiem od towarów i usług. Wyodrębnienie konta “Rozrachunki z tytułu VAT” jest spowodowane specyficznymi problemami związanymi z rozliczeniami jednostki gospodarczej z tytułu podatku od towarów i usług. Podatek VAT jest podatkiem wielofazowym, pobieranym w każdej fazie obrotu, i są nim obciążane poszczególne fazy produkcji i dystrybucji.
Prowadzona na koncie syntetycznym “Rozrachunki z tytułu VAT” ewidencja podatku od towarów i usług obejmuje:
podatek VAT naliczony przy zakupie;
podatek VAT należny ze sprzedaży;
rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT;
korekty naliczonego podatku VAT.
Ujęty w fakturach VAT dostawców podatek VAT naliczony przy zakupie towarów i usług księguje się po stronie Debet konta “Rozrachunki z tytułu VAT”. Z kolei podatek VAT należny, tj. obliczony od przychodów ze sprzedaży netto oraz wartości działań zrównanych ze sprzedażą, jest ujmowany po stronie Credit.
Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu podatku VAT obejmują ustalenie kwoty zobowiązania podatkowego jednostki gospodarczej lub kwoty przysługującego jednostce zwrotu podatku za dany okres sprawozdawczy oraz kwot pozostających do rozliczenia w następnych okresach.
Korekty naliczonego podatku VAT mogą mieć charakter zwiększający lub zmniejszający i mogą one wynikać z reklamacji bądź upustów.
Typowe księgowania związane z rozrachunkami z tytułu podatku od towarów i usług są przedstawione na schemacie 6.4.
Schemat 6.4. Ewidencja rozrachunków z tytułu VAT
Objaśnienia:
1. Podatek VAT naliczony przy zakupie.
2. Podatek VAT należny ze sprzedaży.
3. Podatek VAT należny od darowizn.
4. Podatek VAT należny od kosztów reprezentacji i reklamy.
5. Korekta zmniejszająca naliczony podatek VAT.
Korekta zwiększająca naliczony podatek VAT.
Naliczony przez urząd celny podatek VAT podlegający odliczeniu od podatku VAT należnego.
8. Podatek VAT przekazany urzędowi skarbowemu.
9. Podatek VAT zwrócony przez urząd skarbowy.
Do konta “Rozrachunki z tytułu VAT” jest zazwyczaj prowadzona ewidencja analityczna. Stosuje się wtedy następujące konta szczegółowe:
“Rozliczenie naliczonego VAT”;
“Rozliczenie należnego VAT”;
“Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT”;
“Korekty naliczonego VAT”.
Konto “Rozrachunki z tytułu VAT” może wykazywać zarówno saldo debetowe, jak i kredytowe. Saldo debetowe oznacza należności z tytułu podatku VAT, natomiast saldo kredytowe – zobowiązania z tytułu podatku VAT.
Konto “Rozrachunki z ZUS” jest prowadzone w celu ujęcia rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek ubezpieczeniowych oraz odpisów na fundusze specjalne. Wyodrębnianie tego konta jest wskazane ze względu na konieczność zapewnienia możliwości kontroli stanu rozrachunków z ZUS-em.
Ewidencja rozrachunków z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych prowadzona na koncie “Rozrachunki z ZUS” obejmuje w szczególności:
1) rozrachunki z tytułu składek ubezpieczeniowych płaconych przez pracodawcę, tj. składek na:
ubezpieczenia emerytalne;
ubezpieczenia rentowe;
ubezpieczenia wypadkowe;
2) rozrachunki z tytułu składek ubezpieczeniowych płaconych przez pracowników, tj. składek na:
ubezpieczenia emerytalne;
ubezpieczenia rentowe;
ubezpieczenia chorobowe;
ubezpieczenia zdrowotne;
3) rozrachunki z tytułu odpisów na fundusze specjalne:
Fundusz Pracy;
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Rozrachunki z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych obejmują z jednej strony ustalenie i zwiększenia kwoty zobowiązania jednostki gospodarczej wobec ZUS-u, które ewidencjonuje się po stronie Credit konta “Rozrachunki z ZUS”. Z drugiej strony rozrachunki z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych dotyczą uregulowania i zmniejszenia zobowiązań wobec ZUS-u, co księguje się po stronie Debet konta “Rozrachunki z ZUS”. Konto “Rozrachunki z ZUS” wykazuje zazwyczaj saldo kredytowe, które oznacza stan zobowiązań jednostki wobec ZUS-u.
Ewidencja podstawowych operacji gospodarczych dotyczących rozrachunków jednostki z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych jest przedstawiona na schemacie 6.5.
Schemat 6.5. Ewidencja rozrachunków z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych
Objaśnienia:
1. Zarachowanie składek na ubezpieczenia społeczne finansowane przez przedsiębiorstwo.
Zarachowanie składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Zarachowanie składek ZUS potrąconych z wynagrodzeń pracowników.
4a. Naliczenie odsetek za zwłokę w zapłacie składek na ubezpieczenia społeczne.
4b. Wypłata pracownikom zasiłków płatnych ze środków ZUS.
5. Przelew do ZUS różnicy między naliczonymi składkami a wypłaconymi zasiłkami.
Rozrachunki z pozostałych tytułów publicznoprawnych, poza podatkiem od towarów i usług oraz rozrachunków z ZUS-em, są ewidencjonowane na koncie syntetycznym “Inne rozrachunki publicznoprawne”. W szczególności na koncie tym księguje się należności oraz zobowiązania z następujących tytułów:
podatku dochodowego od osób fizycznych;
podatku dochodowego od osób prawnych;
podatku akcyzowego;
podatku od nieruchomości;
podatku od środków transportowych;
cła;
opłat skarbowych;
składek ubezpieczeń majątkowych i osobowych.
Ewidencja operacji gospodarczych związanych z innymi rozrachunkami publicznoprawnymi jest prowadzona zgodnie z zasadami, jakie dotyczą kont rozrachunków. Po stronie Credit konta “Inne rozrachunki publicznoprawne” ujmuje się naliczenie zobowiązań z różnych tytułów publicznoprawnych oraz zmniejszenie należności z tych tytułów. Z kolei po stronie Debet księguje się uregulowanie i zmniejszenia zobowiązań z innych tytułów publicznoprawnych oraz powstanie należności z tych tytułów. Konto to może wykazywać zarówno saldo debetowe, wyrażające należności z innych tytułów publicznoprawnych, jak i saldo kredytowe, ukazujące stan zobowiązań z innych tytułów publicznoprawnych.
Podstawowe operacje gospodarcze dotyczące innych rozrachunków publicznoprawnych są przedstawione na schemacie 6.6.
Schemat 6.6. Ewidencja innych rozrachunków publicznoprawnych
Objaśnienia:
1. Naliczenie podatku akcyzowego i cła przy odprawie celnej.
Zarachowanie potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Zarachowanie podatku od nieruchomości, podatku od środków transportu i składek PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych).
Zarachowanie podatku dochodowego od osób prawnych.
5. Przelew do urzędu celnego uprzednio naliczonego podatku akcyzowego i cła.
6. Przelew do urzędu skarbowego uprzednio potrąconego podatku dochodowego od osób fizycznych.