Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Чăваш чĕлхи — Чувашский по материалам Дегтярева...doc
Скачиваний:
6
Добавлен:
14.11.2019
Размер:
337.92 Кб
Скачать

Часть 6 Качественные прилагательные

    

большой – пысăк

маленький – пĕчĕк

вкусный – тутлă

невкусный – тутлă мар

высокий – çӳллĕ

низкий – лутра

дорогой, ценный – хаклă

дешевый – йӳнĕ

красивый – хитре, илемлĕ

некрасивый – хитре мар

легкий – çăмăл

трудный, тяжелый – йывăр

молодой – çамрăк

старый, пожилой – ватă

новый – çĕнĕ

старый – кивĕ

открытый – уçă

закрытый – хупă

просторный – аслă

тесный, узкий – тăвăр

светлый – çутă

темный – тĕттĕм

сладкий – пылак

горький, кислый – йӳçĕ

умный – ăслă

глупый – ухмах

хороший – лайăх, аван

плохой – япăх, лайăх мар

    

Цвета-тĕссем

белый – шурă

черный – хура

голубой – сенкер, çутă кăвак

синий – кăвак

желтый – сарă

зеленый – симĕс

коричневый – хăмăр

красный – хĕрлĕ

разноцветный – тĕрлĕ тĕслĕ

    Чувашские прилагательные, выполняя функцию определения, не согласуются с определяемым словом (не имеют аффиксов рода, числа, падежа):     красное знамя – хĕрлĕ ялав;     красная икра – хĕрлĕ вăлча;     красный цветок – хĕрлĕ чечек;     красные чернила – хĕрлĕ чернил;     в красной рубашке – хĕрлĕ кĕпепе.          Прилагательное в ЧЯ может характеризовать не только предмет, но и действие (т.е. может соответствовать и русскому наречию);     Лайăх ача лайăх вĕренет. – Хороший ребенок учится хорошо.     Çăмăл ĕçе пурнăçлама çăмăл. – Легкую работу выполнить легко.          Прилагательное может употребляться и без определяемого слова, в таких случаях оно переходит в разряд существительных:     ватă çын «старый человек» – вата «старик»;     хусах каччă «холостой парень» – хусах «холостяк».          Чтобы признак предмета сделать названием предмета, достаточно присоединить к прилагательному специальный аффикс (или -скер):     пĕчĕк «маленький» – пĕчĕкки, пĕчĕкскер «тот, кто маленький», т. е. «малыш»;     кĕçĕн «младший» – кĕçĕннине пулаш «помогай младшему»;     аслă «старший», «великий» – аслисемпе танах «наравне со старшими»;     ăслă «умный», «мудрый» – ăслинчен вĕрен «учись у мудрого».

Степени сравнения

   Сравнительная степень образуется путем прибавления аффикса -рах(-рех):   1) вăйлă «сильный» – вăйлăрах «сильнее»;

Ваня Сашăран вăйлăрах – Ваня сильнее Саши;     2) çута «светлый» – çутăрах «светлее»;

çутăрахчĕ – был более светлым;      3) хĕрӳ «жаркий» – хĕрӳрех «жарче»;

Пĕчĕк чух хĕвел те хĕрӳрехчĕ – в детстве и солнце грело жарче.       У прилагательных, оканчивающихся на Р, показателем сравнительной степени является аффикс -тарах (-терех):      вăйсăр «бессильный, слабый» – вăйсăртарах «слабее»;     имшер «слабый» – имшертерех «слабее».

* * *

   Пĕчĕк чух хĕвел те хĕрӳрехчĕ,     Уйăх çутăрахчĕ каçхине —     Пĕчĕк чух тĕнче ытла хитреччĕ,     Хамăр та хитреччĕ ун чухне... (Л. Смолина)     

Превосходная степень обычно образуется при помощи частицы чи «самый» (ср.: питĕ «очень», шутсăр «очень», «необычайно», ытла «очень», «слишком»): чи пысăк «самый большой», «самый крупный»; чи пĕчĕк «самый маленький».     Повторение первого слога прилагательного с прибавлением звука п указывает на полноту качества; ср.:     çаврака «круглый» – çап-çаврака «совершенно круглый», «круглый-прекруглый»;     çара «голый» – çап-çара «совершенно голый»;     тулли «полный» – туп-тулли (или: тăп-тулли) «совершенно полный», «переполненный»;     хĕрлĕ «красный» – хĕп-хĕрлĕ «ярко-красный», «очень красный»;     яка «гладкий» – яп-яка «совершенно гладкий», «гладкий-прегладкий».