20.Фярміраваннс ў мал. Шк. Граматмчных па- няццяў.

У нач кл вядзецда работа над фарміраваннем у вучняў грам. паняццяў. Ужо ў класе вучні вьгвучаюць такія паняцці, як слова, гук, склад, націск, галосны, зычны.У 2-4 кл веды аб гэтых паняццях удасканальваюцца, ідзе вывучэнне новых паняццяў, часцін мовы. Род, спражэнне (захоўваецца лінейна-ступенчаты прынцып).Паняцце- гэта лагічна-аформленая думка пра прадметы, зўявы, акаляючай рэчаіснасці, адлюстроўваючыя іх агульныя і адметныя ўласцівасці, сувязі і адносіны. Засваенне паняццяў аб мове складае аснову навучанне бел. мове. У сістэму захавання паняццяў уваходзіць строгае і дакладнае іх вызначэнне, а таксама тэрміны: інакш слова і словазлучэнні недакладна вызначаюць навуковыя паняцці (назоўнік - тэрмін, назоўнік- часціна мовы, да якой адносяцца словы, што абазначаюць прадметы). Грам. паняццевынік абстрагавання і абагульнення істотных прыкмет, якія уласцівы моўным зўявам:

словы, сказ, марфемы, словазлучэнні. Даць грам. паняцце - значыць выдзяліць яго істотныя прікметы. Засваенне грам. паняццяу - працэс даўгатэрмінавы і дастаткова складаны для малод. шк. Арганізоўваючы ў пачатковай школе, работу над паняццем, настаўнік павінен заходзіць з лінгвістьчнай сутнасці вывучаемага паняцця, псіхолага - дыдактычных асаблівасцей засваення ведаў мал. шк., узаемасувязі моўнага і разумовага развіцця у малод шк. Каб авалодаць грам. паняццем, вучні павінны валодаць такімі разумовымі паняццямі, як аналіз, сінтэз, параўнанне, абагульненне, сістэматызацыя.Віды грам. паняццяў: марфалагічныя;сінтэтычныя;словаўтваральныя.

Этапы фарміравання паняццяў: Назіранне над канкрэтным моўным матэрыялам. 3 мэтай яго аналізу, выдзялення істотных прыкмет паняццяў і асэнсаваныя сувязі паміж імі. Абагуьненне прыкмет, выдзяленне найбольш істотных з іх.Увядзенне тэрміна і асэнсавання навукова-дакладняй фярмуліроўкі, чытанне правіла.

21. “Тэма “Склад слова”–адна з самых важных і складанных у граматыцы,-гаварыў Л.П. Падгайскі.-Вывучэнне яе мае і тэарэтычнае,і практычнае значэнне:дзеці ўсведамляюць марфалагічную структкру слова(словы складаюцца з асобных значымых частак),вучацца аналізаваць (вызначаць састаўныя часткі слоў)і сінтэзаваць(утвараць словы пры дапамозе прыставак і суфіксаў),узбагачаць свій актыўны слоўнік”. Першая прыступка тэмы-роднасныя словы. Методыка яшчэ не выпрацавала даступнага для школьнікаў азначэння гэтых слоў. Па традыцыі іх наз-ць “словамі,блізкімі па сэнсе”.Аднак такі тэрміналагічны выраз незразумелы. Слова рыба,напрыклад,вучні ўспрымаюць як назву пэўнай жывёліны з жабрамі і плаўнікамі,а роднаснае слова рыбак-як абазначэнне чалавека.Яны адчуваюць словаўтваральную сувязь роднасных слоў,алетлумачэння іх роднасці даць не могуць. З цяжкасцю ўсведамляюць дзеці і сутнасць паняцця “корань слова”,якое раскрываецца на базе ведаў аб роднасных словах. Найбольш эфектыўны прыём тлумачэння новага паняцця-параўнанне сінанімічных слоў з роднаснымі і супастаўленнне апошніх:1. холад мароз сцюжа, 2. Грыбы грыбок грыбнік. Аналізу матэрыялу павінна папярэднічаць актуалізацыя раней набытых ведаў аб роднасных словах.Дзеці скажуць, што такія словы запісаны ў правым слупку, выдзеляць у іх агульную зрокавую частку грыб-.Яны лёгка зразумеюць,што словы ў левым слупку блізкія ці аднолькавыя па значэнні,але не маюць часткі,я/я паўтараецца ў кожным з іх,і таму роднаснымі не з’яўляюцца.Вывад аб корані слова можна прачытаць па падручніку. Не варта гаварыць, што корань заключ. ў сабе “галоўнае знач-не слова”.Дзіцячае мысленне адмаўляецца падзяляць значэнне слова на галоўнае і не галоўнае.Дзецям будзе зразумела,калі сказаць,што,напрыклад,у гняздзе сад, садоўнік,садавіна два апошнія словы па значэнні звязаны са словам сад.Услед за коранем мэтазгодна растлумачыць дзецям паняцце “канчатак”. Новая марфема-суфікс. (школь-нік, школь-нік-а, школь-нік-у).

22. Катэгорыя “род назоўніка”- класіфікацыйная.Яе граматычнае значэнне не вынікае з суадносін слова і прадмета.Для слоў са значэннем прадметнасці яна ўяўляецца яе абавязковай прыметай у любым кантэксце.Як жа вызначыць род Н.? Стандартна-марфалагічная структура гэтай ч.м. даволі разнастайная,і таму канчаткі не могуць быць арыенцірам распазнавання роду. У пачатковых класах карыстаюцца неграматычным сродкам-падстаноўкай да Н. займеннікаў ён(мой),яна(мая),яно(маё),у адпаведнасці з чым вучні гавораць аб родзе. Пры навучэнні дзяцей ва ўмовах бел.-рускага двухмоўя вельмі важна зазначыць,што род такіх Н.,як сабака,яблык,шынель,пыл,палын, боль,стэп,гусь у літаратурных бел. і рус. мовах не супадае(мой сабака-моя собака). Малодшыя школьнікі засвойваюць катэгорыю склону Н. як сістэму яго канчаткаў.Само паняцце “склон” вытлумачваецца не шляхам азначэння гэтай моўнай з’явы,а на аснове вычлянення форм словазмянення Н. ў кантэксце сказаў або словазлучэнняў.Выдзеліць рады форм вельмі проста,бо яны супрацьпастаўлены адна другой і маюць свае склонавыя пытанні. Адначасова гэта і адна з самых значных цяжкасцей для вучняў на працягу доўгага часу. У бел. мове па канчатку Н. адз. ліку можна вызначыць толькі Т. скл. (школай, атрадам,радасцю).