8. Псіхалагічныя перадумовы рэдагавання (аўтар-рэдактар-чытач).

Вывучаючы твор для адзнакі, рэдактар таксама "разбірае" яго на часткі і элементы (структурноа-лагічныя, маўленчыя і іншыя). Увесь комплекс мысліцельных працэдур, выкананых падчас рэдактарскага чытання рукапісу дзеля яе адзнакі і рашэння іншых задач, пазначылі тэрмінам "рэдактарскі аналіз". Разумовымі працэдурамі рэдактарскага аналізу карыстаецца любы чытач для таго, каб добра зразумець тэкст. Рэдактар падчас рэдактарскага аналізу не толькі спазнае ўтрыманне твора. Ён імкнецца высветліць, ці возьме чытач з твора тое, што заахвоціла яго звярнуцца да гэтага твора. Убачыўшы разыходжанне паміж задумай і вынікам чытання, рэдактар прапануе змены ў творы, якія б ліквідавалі ці зрабілі мінімальным разыходжанне. Рэдактару, акрамя таго, трэба пранікнуць ў задуму аўтара, каб вызначыць, ці адказвае тэкст гэтай задуме.

Такім чынам, рэдактарскі аналіз у самым агульным выглядзе можна разглядаць як абгрунтаваную здагадка рэальных вынікаў чытання патэнцыйным чытачом.

Редактирование - это критика, обращенная прежде всего к автору с целью указать по преимуществу на конкретные недостатки, способствовать его усовершенствованию. Это детальный разбор рукописи, значение которого не только внутри-издательское, но и общественное (для сравнения литературная критика – оценка произведений литературы, а также истолкование явлений действительности, в них отраженных. Главная задача – идейное и эстетическое воспитание читателя).

Предлагает решение трех взаимосвязанных профессиональных задач: исследование произведения, его оценку и выработку практических рекомендаций автору. Этот анализ опирается на принципы литературной критики и библиографии.

Специфическая особенность – редактор не только рассматривает готовый результат, но и как бы воссоздает сам процесс написания произведения, идя от авторского замысла к его воплощению.

Задача – в ходе разбора текста предвидеть возможное влияние произведения на конкретного читателя.

Факторы, влияющие на процесс социальных (коллективных) моментов в читательском восприятии текста:

- особенности возрастной психологии

- уровень общей или специальной подготовки

- навыки чтения

- принадлежность к определенным социальным группам (классу, нации,

профессиональной группе и т. д.)

Объект – литературное произведение.

Предмет – целостное произведение, взятое в единстве всех его сторон: информационной, логической, психологической, лингвистической, педагогической и др.

Общие аспекты структуры:

- тематический

- содержательный

- языково-стилистический

- композиционный

- редакционно-технический

9/15 Тэрмін "аналіз" у логіцы і псіхалогіі азначае мысліцельную працэдуру, мэта якой вычленіць складовыя часткі аб’екта дзеля ўсебаковага вывучэння кожнай ва ўсіх яе сувязях і ўзаемазалежнасцях, дзякуючы чаму становяцца яснымі яе ўласцівасці. Вывучаючы твор для адзнакі, рэдактар таксама "разбірае" яго на часткі і элементы (структурноа-лагічныя, маўленчыя і іншыя). Увесь комплекс мысліцельных працэдур, выкананых падчас рэдактарскага чытання рукапісу дзеля яе адзнакі і рашэння іншых задач, пазначылі тэрмінам "рэдактарскі аналіз". Разумовымі працэдурамі рэдактарскага аналізу карыстаецца любы чытач для таго, каб добра зразумець тэкст.

Рэдактар падчас рэдактарскага аналізу не толькі спазнае ўтрыманне твора. Ён імкнецца высветліць, ці возьме чытач з твора тое, што заахвоціла яго звярнуцца да гэтага твора. Убачыўшы разыходжанне паміж задумай і вынікам чытання, рэдактар прапануе змены ў творы, якія б ліквідавалі ці зрабілі мінімальным разыходжанне. Рэдактару, акрамя таго, трэба пранікнуць ў задуму аўтара, каб вызначыць, ці адказвае тэкст гэтай задуме.

Такім чынам, рэдактарскі аналіз у самым агульным выглядзе можна разглядаць як абгрунтаваную здагадка рэальных вынікаў чытання патэнцыйным чытачом.

У чым жа канкрэтна працэс такога меркавання складаецца, як працякае, якім чынам рэдактару вырашае складаныя пытанні, якія з’яўляюцц падчас працы з тэкстам?

Агульная схема працы рэдактара з тэкстам

Рэдактару мала ведаць, якія аналітычныя дзеянні ён павінен распачаць для адзнакі і ўдасканалення рукапісу і ў чым яны складаюцца - яму трэба мэтазгодна звязаць іх у адзіны працэс аналізу і адзнакі. Гэта па шэрагу прычын надзвычай складаная задача.

Па-першае, рэдагаванне як практычны працэс патрабуе ад выканаўцы мастацтва пераўвасаблення, мастацтва ўжывання агульных становішчаў да пэўнага матэрыялу. А мастацтва заўсёды суб'ектыўна, бо афарбавана асобай выканаўцы.

Па-другое, неабходна ведаць і вылучаць кожную мэту, якую патрабуецца дасягнуць на шляху да канчатковых мэтаў рэдактарскага аналізу. Віды аналізу пераплятаюцца, зліваюцца, аб'ядноўваюцца. Напрыклад, прыёмы асэнсавання тэксту, з дапамогай якіх рэдактар дасягае глыбокага яго разумення, нярэдка дазваляюць адразу выявіць неадпаведнасць фактаў з тэксту фактам рэчаіснасці, убачыць парушэнне фактычнай верагоднасці тэксту, аднаго з самых важных патрабаванняў да яго.

М.Горкі, прачытаўшы ў рукапісы аповесці С.Бандарына фразу: "Мама садзілася, раскрыўшы веер, абсыпаны лускаватымі пацеркамі", - падкрэсліў слова лускаватыя пацеркі і напісаў: "Няма такіх пацерак" (гл.: Рэдактар і кніга. 1963. Вып.4.С.192). Горкі прапусціў бы такую дробязь, калі б не супастаўляў пры чытанні характарыстыку пацерак са сваімі ведамі аб вонкавым выглядзе пацерак. Але гэта супастаўленне запазычанага ў тэксце са сваімі ведамі і ёсць адзін з прыёмаў асэнсавання тэксту. Менавіта так перад чытачом раскрываецца сэнс слоў. Чытаючы слова лускаваты, Горкі, каб усвядоміць яго значэнне, павінен быў уяўна адзначыць што-небудзь накшталт "з лускі, пласцінак", а, чытаючы далей слова пацеркі, падумаць: "дробныя шарыкі", і ён ужо не мог не заўважыць, што адно супярэчыць іншаму, і таму ацаніў тэкст як фактычна няправільны. Тут аналіз з мэтай разумення зліўся з аналізам дзеля адзнакі тэксту з пункту гледжання фактычнай дакладнасці.

Зліваюцца, пераплятаюцца не толькі віды аналізу, але і аналіз тэксту з яго адзнакай. Напрыклад, тэкст аналізуецца з мэтай сфармуляваць патрабаванні да яго - умовы, пры якіх ён можа цэласна вырашыць пастаўленую перад ім задачу. Рэдактар, сфармуляваўшы чарговае патрабаванне да тэксту, ацэньвае, ці адпавядае ён гэтаму патрабаванню. І так ─ з кожным патрабаваннем. Адзнака, такім чынам, уплятаецца ў аналіз, а не ідзе за ім, дакладней, за комплексам яго выглядаў.

Усе гэтыя заўвагі не адмяняюць мэтазгоднасці для кожнага рэдактара прытрымлівацца рацыянальнай схемы дзеянняў, якая дазваляе выконваць агульныя ўмовы працэсу рэдактарскага аналізу і рэдагавання. Лічыцца з гэтымі ўмовамі - значыць аддаваць перавагу нейкаму агульнаму парадку дзеянняў, які не перашкаджае творчасці і не замыкае мастацтва рэдактара ў цвёрдыя рамкі нерухомай схемы.

Перш наперш, трэба ўлічваць, што рэдактар, як правіла, чытае рукапіс не адзін раз. Кожнае чытанне мае свае спецыфічныя мэты, таму трэба рацыянальна размеркаваць рашэнні розных задач паміж некалькімі гэтымі чытаннямі. Вопыт даследчыкаў рэдагавання (напрыклад, К.І. Былінскага) паказвае, што вылучаюць тры асноўных віда чытання: 1) азнаямленне; 2) ацэнка; 3) шліфоўка.

Азнаямленне

Яго асноўная функцыя - агульная пазнавальная арыенціроўка ва ўтрыманні і форме твора. Яна дазваляе зразумець яго ў цэлым і пры паглыбленым чытанні ўсвядоміць месца і роль кожнай адзінкі тэксту ва ўтрыманні ўсяго рэдагуемага твора. Яна дапамагае зразумець агульную мадэль чытача, вызначыць галоўнае функцыянальнае прызначэнне выдання, сфармуляваць найважнейшыя асаблівасці твора і аўтара.

Ацэнка

Яго функцыі - паглыбленае ўсведамленне, прапрацоўка, аналіз, адзнака і крытыка тэкставых адзінак і ўсяго тэксту ў цэлым па асноўным прынцыповым пытанням утрымання і формы рэдагуемага твора.

Шліфоўка

Яго функцыі - аналіз і адзнака прызнанага прыгодным да выдання твора, пошук сродкаў ухілення чыннікаў прыватных недасканаласцяў і кантроль за іх уплывам на тэкст.

На аснове такога дзялення можна вызначыць агульную схему рэдактарскага аналізу, якая складаецца з трох частак: 1) схема азнаямляльнага чытання; 2)схема ацэначнага чытання; 3)схема шліфавальнага чытанні пры падрыхтоўцы арыгінала твора да выдання (апублікавання).