Диссодиациялану дәрежесі. Күшті және әлсіз электролиттер

Диссоциациялану үдерісін сандық жағынан да сипаттауға болады.

Диссоциацияланудың қаншалықты толық жүретіндігін диссоциациялану дәрежесі (α) көрсетеді, α-ны сандық үлеспен (0-1) немесе пайызбен (0-100%) беруге болады.

α = диссоциацияланган молекулалар саны/жалпы еріген молекулалар саны

Диссоциациялану дәрежесінің мәніне қарай электролиттер үш топка бөлінеді:

1. α > 30% - күшті;

2. 3% < α < 30% - орташа күшті;

3. α < 3% - әлсіз.

Күшті электролиттерге ерімтал тұздар, қышқылдар (HNO₃, H₂S0₄, HCl), сілтілер (NaOH, КОН, Ва(ОН)₂) жатады. Бұлар суда ерігенде иондарға толық ыдырайды.

Әлсіз электролиттерге: Н₂С0₃, H₂S, Н₃Р0₃, СН₃СООН, NH₄OH, Н₂0 жатады. Олар суда еріген кезде иондарға толық ыдырамайды.

Орташа күшті электролиттер: Н₃Р0₄, H₂S0₃, HN0₂, т. б.

Диссоциациялану дәрежесіне заттың және еріткіштің табиғаты, ерітіндінің концентрациясы, температура әсер етеді.

c¹=c•α•n

Мұндағы:

• c¹ - ерітіндідегі иондар концентрациясы;

• с - заттың молярлы концентрациясы;

• α - диссоциациялану дөрежесі;

• n - ерітіндіге өтетін иондардың моль саны.

Ион алмасу реакциялары ] Сода кесегін тұз қышқылына салсак мына реакция жүреді:

Na₂C0₃ + 2HCl = 2NaCl + Н₂0 + C0₂↑

Бұл реакцияның молекулалық теңдеуі.

Реакцияның толық иондық теңдеуін жазсақ: 2Na⁺ + С0₃^2- + 2Н⁺ + 2C1^- = 2Na⁺ + 2Сl^- + Н₂0 + С0₂↑

Реакциялардың иондык теңдеулерін жазғанда зат молекуласындағы атом саны коэффициент ретінде ионның алдына қойылады.

Енді қыскартылған иондық теңдеуін жазамыз, ол үшін өзгермеген, яғни тендеудің екі жағындағы бірдей иондарды алып тастап, қалғанын жазамыз.

С032- + 2Н+ = Н20 + С02↑

Реакция газ бөле жүреді.

Мыс сульфатының ерітіндісіне натрий гидроксидінің ерітіндіін құйғанда жүретін реакция:

CuS0₄ + 2NaOH = Cu(OH)2↓ + Na₂S0₄

Cu²⁺ + S0₄^2- + 2Na⁺ + 20H^- = Cu(OH)₂↓ + 2Na⁺ + S0₄^2-

Cu2+ + 2OH-= Cu(OH)2↓

Бұл реакцияда көгілдір тұнба пайда болды.

Натрий гидроксидінің тұз қышқылымен бейтараптану реакциясын қарастырсақ:

NaOH+HCl = NaCl + Н₂0

Na⁺ + OH^- + Н⁺ + CI^- = Na⁺ + CI^- + H₂0

Реакцияның жүретіндігіне көз жеткізу үшін натрий гидроксидінің ерітіндісіне индикатор - фенолфталеин тамызғанда ол таңқурай түсіне боялады. Енді осы ерітіндіге тұз қышқылының ерітіндісін біртіндеп қоссақ, түсі жойылады.

Бұл өзгеріс реакция жүргендігінің белгісі болады, нәтижесінде әлсіз электролит су тузіледі. Бұл тәжірибеден шығарылған корытынды:

Н+ + OH- = НОН

Ac тұзының ерітіндісіне калий нитратының ерітіндісін қосқанда: реакция жүруінің белгісі байқалмайды.

NaCl + KN0₃ ↔ NaN0₃ + KCl

Na⁺ + CI^- + К⁺ + N0₃^- ↔ Na⁺ + N0₃^- + K⁺ + Cl^-

Реакция нәтижесінде өзгеріске ұшыраған иондар болмайды, сондықтан реакция аяғына дейін жүрмейді. Осындай реакциялар үшін теңдік орнына қайтымдылық белгісі ↔ қойылады.

Осы мысалдардан мынадай қорытынды шығады. Реакция аяғына дейін журу ушін мынадай шарттар орында- луы керек:

1. газдың бөлінуі;

2. тұнбаның пайда болуы;

3. әлсіз электролиттің түзілуі.

Осы қорытынды зат құрамындағы иондарды анықтағанда қолданылады. Заттың еритін, ерімейтінін 2-форзацтағы түрлі түсті кестеден қараңдар.

Иондардың түсі немесе химиялық қасиеттеріядегі ерекшеліктерше қарай бейорганикалық қосылыстарды сапалық анықтауға болады.