Қышқылдардың, сілтілердің, тұздардың диссоциациялануы Қышқылдар

Кейбір бейорганикалық қышқылдар: фосфор (Н₃Р0₄), кремний (H₂SiO₃), бор (Н₃В0₃) және көптеген органикалық қышқылдар қатты заттар болып келеді. Күкіртті сутек (H₂S) және галогенді сутек (НГ) қышқылдары - газдар. Қышқылдарды суда еріткенде түссіз ерітінділер түзеді, олар иондарға ыдырайды (диссоциацияланады).

Қышқылдардың диссоциациясы:

HCl→H⁺+Cl^-

HNO3→H⁺+NO3^-

Көп негізді қышқылдар сатылап диссоциацияланады.

Қышқылдан қанша ион сутек ерітіндіге бөлінсе, қышқыл қалдығының заряды сонша (теріс) зарядты болады.

H₂SO₄→H⁺+HSO₄^-

HSO₄^-→H⁺+SO₄^2-

-------------------------------

H₂SO₄→2H⁺+SO₄^2-

Бұл жолы барлық жағдайда Н⁺ (протон) бөлінгенін көреміз.

Диссоциациялану теңдеуінің екі жағындағы иондар зарядтарының шамалары өзара тең болуы керек.

HSO₄^-→H⁺+SO₄^2-

(-1 =+1+(-2))

Электролиттік диссоциация теориясы бойынша қышқылдар дегеніміз диссоциациялану нәтижесінде ерітіндіге сутек катиондарын бөлетін күрделі заттар.

Негіздер

Барлық негіздердің агрегатгық күйлері қатты болады (аммиактың судағы ерітіндісі - NH₄OH сұйықтық). Сілтілік металдар және сілтілік-жер металдары ішінде барий гидроксиді суда жақсы ериді (сілтілер), иондарға жақсы ыдырайды.

Негіздердің диссоциациясы:

NaOH↔Na⁺+OH^-

Ca(OH)2↔Ca²⁺+2OH^-

Осы теңдеулерде көріп отырғанымыздай негіздердің барлығы гидроксид ионын бөле диссоциацияланады.

Көп негізді қышқылдар сияқты кеп қышқылды негіздер де сатылы диссоциацияланады.

Ba(OH)2↔Ba²⁺+OH^-

(BaOH)⁺↔Ba²⁺+OH^-

Негізден анша гидроксид-ион ерітіндіге бөлінсе, негіз қалдығы сонша (оң зарядты) болады.

Электролиттік диссоциация тұрғысынан негіздерге мынадай анықтама беруге болады.

Негіздер дегеніміз диссоциациялану нәтижесінде ерітіндіге гидроксид аниондарын бөлетін электролиттер.

Қышқылдар мен негіздердің бұдан басқа да көптеген теориялары бар, солардың бірін ҚазҰУ-нің профессоры М. И. Усанович ұсынған.

Тұздар

Тұздар - ерігіштіктері әр түрлі болатын катты заттар. Оларды кышқылдар мен негіздердің әрекеттесу нәтижесінің өнімі ретінде қарастыруға болады.

Орта тұздар

Қышқыл кұрамындағы сутек атомдары металл атомдарына жөне негіз құрамындағы гидроксид-иондар қышқыл қалдықтарына толық алмасқанда түзіледі (MgS0₄, ВаСl₂, Ca(N0₃)₂).

Тұздардың диссоциациясы: Орта тұздар металл катиондары мен қышқыл қалдықтарының аниондарына айырылады:

MgS0₄ → Mg²⁺ + SO₄^2-

ВаСl₂→ Ва²⁺ + 2Cl^-

Ca(N0₃)₂→ Са²⁺ + 2N0₃^-

Электролиттік диссоциация теориясы тұрғысынан тұздар дегеніміз диссоциациялануы нәтижесінде ерітіндіге металл катиондары мен қышқыл қалдығының аниондарын бөлетін күрделі электролиттер.

Қышқыл тұздар

Қышқыл құрамындағы сутек атомдары металл атомдарына толық алмаспағанда түзіледі (Na₂HP0₄, NaHS0₄, Са(НС0₃)₂).

Қышқыл тұздар сатылап диссоциацияланады:

Na₂HP0₄↔ 2Na⁺ + НРО₄^-

НР0₄^2-↔ Н⁺ + Р0₄^3-

------------------------------------------------

Na₂HP0₄↔2Na⁺ +Н⁺+ Р0₄^3-

Қышқыл тұздар диссоциациясы нәтижесінде металл және сутек катиондары мен қышқыл калдықтарының аниондары түзіледі.

Негіздік тұздар

Негіздердің құрамындағы гидроксид-иондары қышқыл қалдық иондарына толық алмаспағандағы өнім.

Негіздік тұздар суда нашар ериді, алайда, олар да аз мөлшерде болса да суда ерігенде иондарға ыдырайды (негізінен бірінші сатысы):

Mg(OH)Cl↔ [Mg(OH)⁺] + Cl^-

Mg(OH)↔ Mg²⁺+ OH^-

Негіздік тұздар диссоциациясы нәтижесінде негіз калдығының катионы мен қышқыл қалдығының аниондары түзіледі.

Электролиттік диссоциацияны сапалық жағынан сипаттау

Электролиттер	Сапалық сипаттау
	Н+	OH-	Катион	Анион
Қышқылдар	+
Негіздер		+
Тұздар			+	+

Қышкылдық жөне негіздік тұздардың диссоциациялануының теңдеулерінен көріп отырғанымыздай, олардың диссоциациялануы анықтамаға сәйкес келмейді.

Қышкыл тұздардан металл катондарымен катар аз да болса сутек катионы, ал негіздік тұздардан қышқыл қалдық аниондарымен қатар гидроксид - иондары да (екінші сатысында) түзіледі.

Олай болса, тұздар деп негіздер мен қышқылдар қалдықтарынан тұратын күрделі заттарды айтамыз.

Кейбір органикалық заттар қышқылдар мен негіздердің ерітінділерінде түстерін өзгертеді, оларды индикаторлар деп атайды.

Электролиттер ерітінділеріне индикаторлардың әсері

Индикаторлар	Әр түрлі ерітінділердегі индикаторлардың түсі
	бейтарап	қышқыл	сілті
Лакмус	күлгін	қызыл	көк
Метилоранж	қызыл сары	қызғылт	сары
Фенолфталейн	түссіз	түссіз	таңқурай түсті