- •Пераход да класавага грамадства
- •Рабаўладальніцкі лад
- •§ 1. Каменны век на тэрыторыі Беларусі
- •I V абшчына "
- •§ 2. Пачатак этнічнай гісторыі ў эпоху бронзы
- •§ 3. Насельніцтва беларускіх зямель у жалезным веку
- •§ 4. Духоўная і матэрыяльная культура старажытнага насельніцтва Беларусі
- •§ 5. Беларускія землі ў складзе Кіеўскай Русі
- •Пытанні і заданні
- •§ 6. Княствы на тэрыторыі Беларусі ў IX — першай палове XII ст.
- •Прозвішча князя і гады кіравання
- •Усяслаў Ізяславіч, 1001—1003
- •Брачыслаў іЗяславіч, 1003-1044
- •Пытанні і задавні
- •§ 7. Феадальная раздробленасць на Беларусі. Знешнепалітычная пагроза ў канцы XII — першай палове XIII ст.
- •§ 8. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель у IX—XIII стст.
- •Візантыя:
- •§ 9. Прыняцце і распаўсюджанне хрысціянства
- •Пытанні і заданні
- •§ 10. Фальклор і пісьменства
- •Пытанні і заданні
- •§11. Архітэктура, жывапіс, прикладное мастацтва
- •Пытанні і заданні
- •Паўтарэнне і абагульненне да раздзела I
- •§ 12. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага
- •I Клецк СлУЧк
- •1Гтжўскае
- •§ 13. Федэратыўны характар і ўсходнеславянскі этнічны фундамент вкл
- •Пытанні і заданні
- •§ 14. Знешнепалітычнае становішча Вялікага княства Літоўскага ў XIV — першай палове XVI ст.
- •Пытанні і заданні
- •§ 15. Центральный і мясцовыя органы дзяржаўнай улады Вялікага княства Літоўскага
- •5 "1 УУподзшір %
- •§ 16. Утварэнне Рэчы Паспалітай
- •§ 17. Палітычны лад Рэчы Паспалітай і яго крызіс
- •Пытанні і заданні
- •§ 18. Знешнепалітычнае становішча Рэчы Паспалітай у XVII ст.
- •Пытанні і заданні
- •§ 19. Знешнепалітычнае становішча Рэчы Паспалітай у XVIII ст.
- •§ 20. Тэндэнцыі эканамічнага развіцця Вялікага княства Літоўскага ў XIV — першай палове XVII ст.
- •Польшча:
- •Пытанні і заданні
- •§21. Эканамічнае становішча беларускіх зямель у другой палове XVII — XVIII ст. Эканамічны заняпад у другой палове XVII — пачатку
- •9 Лічбамі пазначаны: 1 — Курляндскае і Земгальскае герцагства (васал Рэчы Паспалітай); 2 — Інфлянцкае ваявод-ства (сумеснае ўладанне вкл і Каралеўства Польскага)
- •§ 22. Сацыяльныя адносіны ў Вялікім княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай
- •§ 23. Царква на Беларусі ў XIV—XVI стст.
- •Пытанні і заданні
- •§ 24. Рэфармацыя і Контррэфармацыя ў Вялікім княстве Літоўскім
- •§ 25. Берасцейская царкоўная унія
- •Пытанні і заданні
- •§ 26. Фарміраванне беларускай народнасці
- •Пытанні і заданні
- •§ 27. Матэрыяльная і духоўная культура беларусаў у XIV—XVIII стст.
- •3 Дапамогай дадатковай літаратуры дайце характарыстыку хатнім
- •§ 28. Этнічныя меншасці ў Вялікім княстве Літоўскім
- •Пытанні і заданні
- •§ 29. Эпоха Адраджэння на Беларусі
- •Пытанні і заданні
- •§ 30. Культура беларускіх зямель у другой палове XVI — XVIII ст.
- •П ытанні і заданні
- •§31. Эпоха Асветніцтва і Беларусь
- •Пытанні і заданні
- •Паўтарэнне і абатульненне да раздзела II
- •Асноўныя кірункі ўнутранай і знешняй палітыкі Сярэдзіна 1230-хгг-1263г.
- •Ад рымскай знаці (версія ў летапісах XVI ст.);
- •З балцкіх князёў;
- •Са славянскіх (бела-рускіх) зямель (м. I. Ер-маловіч)
- •3 Саксонскай дынастыі Вецінаў /
- •Са старажытнага польскага шляхецкага роду
- •Аўгуст III, адначасова кароль польскі
- •3 Магнацкага Панятоўскі
П ытанні і заданні
Q
Асабл івасці эпохі Асветніцтва ў Беларусі. Хуткае развіцце капіталізму на фоне крызісу феадальных адносін і фарміраван-ня абсалютных манархій стала перадумовай своеасаблівага пе-рыяду ў гісторыі Еўропы — эпохі Асветніцтва. Яна пачалася ў Англіі, дзе ў канцы XVII ст. пачаў фарміравацца либеральны pyx. Яго заснавальнікам быў Джон Лок (1632—1704), які кры-тыкаваў сістэму феадальных адносін, даказваў вяршэнства прі ватнай уласнасці, выступаў за свабоду правоў чалавека.
Але найболын поўнае афармленне Асветніцтва атрымала ў XVIII ст. у Францыі. Ідэі Вальтэра, Ш. Мантэск'ё, Ж. Ж. Русо, Д. Дзідро заклалі фундамент буржуазной ідэалогіі. Сут-насць яе зводзілася да трох тэорый: натуральнага права, народ-нага суверэнітэту, падзелу ўлады. Носьбітамі ідэй Асветніцтва былі буржуазія і прагрэсіўнае дваранства, а сама эпоха меі антыфеадальны, антыцаркоўны характер.
У Вялікім княстве Літоўскім Асветніцтва не набыло рэва-люцыйнага характару, як, напрыклад, у Францыі. Правадні-камі новых ідэй з'яўлялася не буржуазія, а прагрэсіўныя колы шляхты і духавенства. Асаблівасцю Асветніцтва ў ВКЛ была і яго арыентацыя на вырашэнне сялянскага пытання: забеспя-чэнне палітычных гарантый асобе селяніна, арганізацыю сістэ мы адукацыі ў вёсцы і г. д.
Актыўны ўдзел у ажыццяўленні асветніцкіх ідэй адыграл і як магнаты (Іаахім Храптовіч), так і дробная шляхта (Іосіф Яленскі).
Якія факты сведчаць пра тое, што навуковыя веды знаходзіліся пад кантролем каталіцкай царквы?Параўнайце асветніцкую дзейнасць ордэнаў езуітаў і піяраў.
Раскажыце пра асноўныя кірункі грамадска-палітычнай думкі XVII — першай паловы XVIII ст.
Вызначце ролю вучэння К. Лышчынскага.
Дайце ацэнку вынаходніцтвам К. Семяновіча, I. Капіевіча.
У чым асаблівасці развіцця літаратуры і музыкі на тэрыторыі Беларусі?
Дакажыце існаванне нацыянальнага варыянта заходнееўрапейскага стылю барока.
Дайце тлумачэнне паняццяў: калегіум, барока, віленскае барока.
§31. Эпоха Асветніцтва і Беларусь
О
Іаахім Ігнацы Юзаф Храптовіч
(1729—1812) нарадзіўся ў Навагрудскім павеце. Займаў пасады маршалка, вялікага сакратара, падканцлера ВКЛ. У 1769— 1772 гг. наведаў еўрапейскія краіны, дзе пазнаёміўся з ідэямі Асветніцтва. У сваім радавым маёнтку ў Шчорсах I. Храптовіч арганізаваў узорную сельскагаспадарчую абшчыну, ператварыў сваіх сялян у прыгон-ных арандатараў. Сабраў вялікую бібліятэку(10 тыс. кніг) іархіў, заснаваў у Варшаве «Таварыства сяброў навук».
Пстарычная асоба Іосіф Міхайлавіч Яленскі
(1756—1813) нарадзіўся ў збяднелай шляхецкай сям'і. Яго лічаць першым «шляхецкім рэвалюцыянерам». Пасля заканчэння Гарадзенскай землямернай школы працаваў пісарам, бухгалтарам. У 1794 г. у Пецярбургу быў арышта-ваны за рэвалюцыйныя творы, у якіх выступаў супраць прыгоннага права, за роўнасць саслоўяў за дэмакратыч-ную рэспубліку.
Пад уплывам асветніцкіх ідэй у кіруючых колах Рэчы Па-спалітай у другой палове XVIII ст. склалася рэфарматарскае ядро. Яго прадстаўнікі выступалі са шматлікімі праектамі ўзмацнення краіны. У грамадскай думцы Рэчы Паспалітай сфарміраваліся дзве плыні. Адна з іх выступала за моцную манархію (Адам Нарушэвіч), другая — за развіццё парламентарному ў краіне (Іаахім Лялевель).
Развіццё адукацыі. У другой палове XVIII ст. пачалі адбы-вацца перамены ў адукацыі. Ордэн езуітаў паводле загаду папы рымскага ў 1773 г. быў скасаваны, а яго маёмасць перададзена Адукацыйнай камісіі. Фактычна яна з'яўлялася першым у Еў-ропе міністэрствам асветы. Школьная адукацыя пачала набы-ваць свецкі характар. Акрамя асноўных прадметаў навучэнцы вывучалі агародніцтва, земляробства, ахову здароўя, архітэк-туру, гісторыю мастацтваў. Выкладалася нават маральнасць (аб дрэнных і добрых учынках). У першым класе аналізаваліся абавязкі дзяцей, у другім — адносіны слуг да паноў, у трэцім —
У 1783 г. Адукацыйная камісія зацвердзіла агульны для ўсіх школ статут. Была створана сістэма адукацыі, якая складалася з трох узроўняў: ніжэйшы (парафіяльныя школы), ся-рэдні (акруговыя і падакруговыя школы), вышэйшы (Віленскі універсітэт ). На тэрыторыі Беларусі Адукацыйная камісія адкрыла 20 сярэдніх і каля 200 пачатковых школ. У іх навуча-лася 2500 вучняў, пры гэтым амаль трэ-цюю частку іх складалі дзеці сялян. Гэтым забяспечваўся прынцып усесаслоў-насці адукацыі.
Эканамічны ўздым патрабаваў прафе- сійных кадраў. Падскарбі ВКЛ Антоній Тызенгаўз заснаваў у Гародні шэраг школ, А. Тызенгаўз у тым ліку медыцынскую.
О
Факт. Медыцынская школа была заснавана па прапа-нове Адукацыйнай камісіі. Пры школе дзейнічалі шпіталь, анатамічны і прыродазнаўчы кабінеты, музей, бібліятэка. Было падрыхтавана тры выпускі ўрачоў.
К іраўнік медыцынскай школы француз Жан Эмануэль Жылібер (1741—1814) заснаваў таксама бапганічны сад. Ка-лекцыя камплектавалася з мясцовых відаў і раслін, атрыманых па абмене са Страсбургскага і Эдынбургскага садоў і пада-раваных вядомымі батанікамі. Напрыклад, акадэмік Пецяр-бургскай акадэміі навук П. С. Палас пераслаў сібірскія рас-ліны, якія сабраў у час падарожжаў. У батанічным садзе было 1200 экзатычных раслін, а разам з мясцовымі раслінамі — болын за 2000 відаў.
Навука. Пад уплывам эпохі Асветніцтва развіваліся наву-ковыя веды. Пацвярджэннем гэтаму стала дзейнасць ураджэн-ца Гарадзеншчыны Казіміра Нарбута (1738—1807). Адукацыю ён атрымаў у піярскіх школах і калегіумах на Беларусі, а затым у піярскім вучылішчы ў Рыме. Чытаў лекцыі па філасофіі ў Вільні, выступаў за вызваленне філасофіі ад схаластыкі і ба-гаслоўя, лічыў, што яна павінна служыць грамадству. К. Нарбут падтрымліваў рэформы ў краіне, выказваў сваё захапленне будаўніцтвам Пінскага канала, развіццём мануфактур і г. д.
Ідэі французскіх фізіякратаў (скасаванне прыгоннага права, фермерскі спосаб вядзення сельскай гаспадаркі, заснаваны на прыватнай уласнасці на зямлю і наёмнай працы) падтрым-ліваў ураджэнец Берасцейшчыны Міхал Карповіч (1744— 1803). Пасля заканчэння езуіцкага калегіума ён выкладаў ба-гаслоўе і царкоўную гісторыю. М. Карповіч адзін з першых у ВКЛ распачаў крытыку прыгоннага права.
Значны уклад у навуку зрабіў Марцін Пачобут-Адляніцкі (1728—1810), ураджэнец Гарадзеншчыны. Пасля заканчэння Га-радзенскага езуіцкага калегіума ён вывучаў астраномію і матэматыку ў Чэхіі, Германіі, Італіі, Францыі. На працягу 23 гадоў М. Па-чобут-Адляніцкі ўзначальваў Віленскі уні-версітэт, арганізаваў астранамічную абсер-ваторыю. Ён быў выбраны членам-карэс- % М. Пачобупг-пандэнтам Каралеўскай акадэміі навук Адляніцкі
Друті
раздзел курса
«Гісторыі
Беларусі» ахоплівае гісто-рыю
дзяржаўна-палітычных утварэнняў, у
якія
ўваходзіла Беларусь
у XIII—XVIII
стст.,
— Вялікага
княства
Літоўскага
і Рэчы
Паспалітай.
Гэта
быў
перыяд развіцця феадальных
ад-носін
і фарміравання феадальнага грамадства,
узнікнення
пера-думоў буржуазнага ладу,
станаўлення
беларускай
народнасці.
I.
Пакажыце
або
абазначце
на
картасхеме:
месцы
падпісання уній ВКЛ і Польшчы;
усходнюю
мяжу ВКЛ
пры
Вітаўце Вялікім;
раку
Сінія
Воды;
вёску
Грунвальд; вёску Лясная;
тэрыторыю
Беларусі,
ахопленую казацка-сялянскім ру-хам у
XVII
ст.;
ажыццяўленне
трох падзелаў Рэчы Паспалітай на
тэ-рыторыі
Беларусі;
краіны,
з якімі беларускія землі мелі сувязі
ў XIII—
XVIII
стст.:
а) знешнепалітычныя;
б) эканамічныя;
в) культурный;
г) рэлігійныя.
Мастацтва ў другой палове XVIII ст. Вядучым мастацкім стылем у другой палове XVIII ст. стаў класіцызм. Ён быў за-снаваны на антычнай класіцы як дасканалым узоры для пе-раймання. У ВКЛ рысы класіцызму найболын ярка праявіліся ў архітэктуры, дэкаратыўна-прыкладным мастацтве і тэатры. Для класіцызму характэрная сіметрычнасць пабудоў, даклад-насць і строгасць формаў, гармонія прапорцый, прастата і яс-насць дэкору.
Сярод помнікаў гэтага стылю — Ружанскі і Свяцкі палацы. Пад уплывам французскіх узораў ствараліся палацава-парка-выя ансамблі. Станаўленне класіцызму звязана і з развіццём горадабудаўніцтва, упарадкаваннем вулічнай сеткі, узбуйнен-нем кварталаў і стварэннем новых плошчаў.
В ядучым тыпам тэатра стаў прыгонны тэатр. Ствараўся ён у прыватнаўласніцкіх гарадах магнатаў. Трупы фарміраваліся з прыгонных сялян, але ў выступлениях таксама ўдзельнічалі і прафесійныя акцёры. Вядомымі прыгоннымі тэатрамі лічылі-ся Нясвіжскі і Слуцкі тэатры Радзівілаў, Гарадзенскі тэатр Ты-зенгаўза. Еўрапейскую славу набыў тэатр Міхала Казіміра Агін-скага ў Слоніме. Яго ўладальнік сам пісаў оперы, напрыклад, «Елісейскія палі», «Сілы свету», «Становішча саслоўяў», граў на музычных інструментах, складаў вершы.
О