- •Пераход да класавага грамадства
- •Рабаўладальніцкі лад
- •§ 1. Каменны век на тэрыторыі Беларусі
- •I V абшчына "
- •§ 2. Пачатак этнічнай гісторыі ў эпоху бронзы
- •§ 3. Насельніцтва беларускіх зямель у жалезным веку
- •§ 4. Духоўная і матэрыяльная культура старажытнага насельніцтва Беларусі
- •§ 5. Беларускія землі ў складзе Кіеўскай Русі
- •Пытанні і заданні
- •§ 6. Княствы на тэрыторыі Беларусі ў IX — першай палове XII ст.
- •Прозвішча князя і гады кіравання
- •Усяслаў Ізяславіч, 1001—1003
- •Брачыслаў іЗяславіч, 1003-1044
- •Пытанні і задавні
- •§ 7. Феадальная раздробленасць на Беларусі. Знешнепалітычная пагроза ў канцы XII — першай палове XIII ст.
- •§ 8. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель у IX—XIII стст.
- •Візантыя:
- •§ 9. Прыняцце і распаўсюджанне хрысціянства
- •Пытанні і заданні
- •§ 10. Фальклор і пісьменства
- •Пытанні і заданні
- •§11. Архітэктура, жывапіс, прикладное мастацтва
- •Пытанні і заданні
- •Паўтарэнне і абагульненне да раздзела I
- •§ 12. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага
- •I Клецк СлУЧк
- •1Гтжўскае
- •§ 13. Федэратыўны характар і ўсходнеславянскі этнічны фундамент вкл
- •Пытанні і заданні
- •§ 14. Знешнепалітычнае становішча Вялікага княства Літоўскага ў XIV — першай палове XVI ст.
- •Пытанні і заданні
- •§ 15. Центральный і мясцовыя органы дзяржаўнай улады Вялікага княства Літоўскага
- •5 "1 УУподзшір %
- •§ 16. Утварэнне Рэчы Паспалітай
- •§ 17. Палітычны лад Рэчы Паспалітай і яго крызіс
- •Пытанні і заданні
- •§ 18. Знешнепалітычнае становішча Рэчы Паспалітай у XVII ст.
- •Пытанні і заданні
- •§ 19. Знешнепалітычнае становішча Рэчы Паспалітай у XVIII ст.
- •§ 20. Тэндэнцыі эканамічнага развіцця Вялікага княства Літоўскага ў XIV — першай палове XVII ст.
- •Польшча:
- •Пытанні і заданні
- •§21. Эканамічнае становішча беларускіх зямель у другой палове XVII — XVIII ст. Эканамічны заняпад у другой палове XVII — пачатку
- •9 Лічбамі пазначаны: 1 — Курляндскае і Земгальскае герцагства (васал Рэчы Паспалітай); 2 — Інфлянцкае ваявод-ства (сумеснае ўладанне вкл і Каралеўства Польскага)
- •§ 22. Сацыяльныя адносіны ў Вялікім княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай
- •§ 23. Царква на Беларусі ў XIV—XVI стст.
- •Пытанні і заданні
- •§ 24. Рэфармацыя і Контррэфармацыя ў Вялікім княстве Літоўскім
- •§ 25. Берасцейская царкоўная унія
- •Пытанні і заданні
- •§ 26. Фарміраванне беларускай народнасці
- •Пытанні і заданні
- •§ 27. Матэрыяльная і духоўная культура беларусаў у XIV—XVIII стст.
- •3 Дапамогай дадатковай літаратуры дайце характарыстыку хатнім
- •§ 28. Этнічныя меншасці ў Вялікім княстве Літоўскім
- •Пытанні і заданні
- •§ 29. Эпоха Адраджэння на Беларусі
- •Пытанні і заданні
- •§ 30. Культура беларускіх зямель у другой палове XVI — XVIII ст.
- •П ытанні і заданні
- •§31. Эпоха Асветніцтва і Беларусь
- •Пытанні і заданні
- •Паўтарэнне і абатульненне да раздзела II
- •Асноўныя кірункі ўнутранай і знешняй палітыкі Сярэдзіна 1230-хгг-1263г.
- •Ад рымскай знаці (версія ў летапісах XVI ст.);
- •З балцкіх князёў;
- •Са славянскіх (бела-рускіх) зямель (м. I. Ер-маловіч)
- •3 Саксонскай дынастыі Вецінаў /
- •Са старажытнага польскага шляхецкага роду
- •Аўгуст III, адначасова кароль польскі
- •3 Магнацкага Панятоўскі
Візантыя:
віноўамфарах, алей, каляровыя тканіны
J
о
Шт
о
Пытанні і заданні
1. Што такое феадалізм?
Плацежныя
зліткі літоўскага,
кіеўскага
і наўгародскага
тыпаў
Ахарактарызуйце шляхі фарміравання феадальных адносін.
Дакажыце, што ва ўсходніх славян у IX— XI стст. пачалі фарміравацца феадальныя адносіны.
Параўнайце працэс развіцця феадальных адносін на тэрыторыі Беларусі і ў краінах Заходняй Еўропы ў раннім сярэдневякоўі.
Назавіце катэгорыі залежнага насельніцтва ў IX—XI стст.
Калі і як з'явіліся гарады на тэрыторыі Беларусі? Пакажыце іх на картасхеме.
Што сабой уяўляла структура старажытнарускіх гарадоў?
Назавіце найважнейшыя віды гарадскога рамяства.
Дайце азначэнні паняццяў: феадалізм, бенефіцый, пагост, закупы, радовічы, чэлядзь нявольная, халопы, папар, дзядзінец, пасад.
Тэма
3.
§ 9. Прыняцце і распаўсюджанне хрысціянства
Хрышчэнне РусІ. Найважнейшай падзеяй у гісторыі Ста-ражытнай Русі лічыцца прыняцце хрысціянстпва.
Факт. Хрысціянства — адна з трох сусветных рэлігій. Сфарміравалася яна ў Палесціне ў I ст. н. э. Хрысці-янства прапаведуе веру ў адзінага Бога ў трох яго іпа-стасях-асобах (Бога-Бацькі, Бога-Сына і Святога Духа), веру ў прыход месіі (збавіцеля), веру ў грахоў-насць чалавека і роўнасць усіх перад Богам. На пра-цягу II—X стст. адбылася хрысціянізацыя Еўропы.
Як вы лічыце, чаму хрысціянстпва атрымала распаўсюджанне сярод насельніцтва Еўрапейскага кантынента?
Аднымі з апошніх хрысціліся ўсходнія славяне. Іх язычніц-кая рэлігія ўяўляла сабой першабытныя вераванні, якія ад-люстроўвалі залежнасць людзей ад прыродных умоў і з'яў. Але язычніцтва не стала ідэалагічнай асновай для феадальных адносін, якія зараджаліся. Яно мела «дэмакратычны» характер: і князь, і просты смерд-абшчыннік былі роўнымі перад язычніцкімі багамі.
Да таго ж ва ўсходніх славян кожнае племя мела свае культы багоў-абаронцаў. Гэта перашкаджала аб'яднанню плямён уадзінай дзяржаве. Спроба кіеўскага князя Уладзіміра Свя-таславіча (980—1015) стварыць адзіны пантэон (сукупнасць багоў) з найболып шанаваных на чале з Перуном і надаць яму агульнадзяржаўны характар не мела поспеху. Паўстала праб-лема ўвядзення новай рэлігіі. Выбар быў зроблены на карысць хрысціянства.
Дакумент. «I стаў Уладзімір адзін княжыць у Кіеве, і паставіў куміры на ўзгорку за церамным дваром: драў-лянага Перуна з сярэбранай галавой і залатымі вусамі,
3 «Аповесці мінулых гадоў»
Пункт гледжання. Як сведчыць аўтар «Аповесці міну-лых гадоў», Русь здаўна мела кантакты з прадстаўні-камі розных рэлігійных канфесій. Таму князь Уладзімір накіраваў дзесяць сваіх паслоў да мусульман, іудзеяў, лацінян і грэкаў, каб зрабіць свой выбар. Вярнуўшыся ў Кіеў, яны сведчылі: «Усякі чалавек, паспытаўшы са-лодкае, мае ўжо агіду ад горкага; так і мы, зведаўшы веру грэкаў, не хочам іншай». Вялікі кіеўскі князь вы-рашыў стаць хрысціянінам.
Чаму хрысціянства на Русь прыйшло з Візантыі?
Магчыма, на выбар кіеўскага князя паўплывала імкненне ажаніцца з сястрой візантыйскіх імператараў Ганнай. Летапіс сведчыць, што Уладзімір захапіў горад Херсанес і запатраба-ваў ад братоў-васілеўсаў дазволу на шлюб. Тыя згадзіліся, але пры ўмове прыняцця князем хрысціянства і аказання ім ваен-най дапамогі ў падаўленні мяцяжу Фокі ў Малой Азіі.
У 988 г. візантыйскія святары правялі хрышчэнне кіяўлян. Дружыннікі загналі людзей у рэчку, а святары чыталі малітвы і ўслаўлялі Бога. Язычніцкія ідалы былі пасечаны або спалены. Галоўны з іх — Пярун — быў прывязаны да конскага хваста, пабіты палкамі і скінуты з узгорка ў Дняпро.
Чаму кіеўскаму князю прыйшлося выкарыстаць сілу для правядзення абраду хрышчэння?
Новая рэлігія не адразу ўвайшла ў жыццё насельніцтва Старажытнай Русі. Хрышчэнне Русі практычна азначала толькі афіцыйнае абвяшчэнне хрысціянства пануючай рэлігі-яй і забарону язычніцкіх культаў. Нават чыста фармальная хрысціянізацыя насельніцтва сустракала моцнае супраціўлен-не і зацягнулася на доўгі перыяд.
3 прыняццем хрысціянства на Русі з'явіліся царква і духовенства. Усходнеславянская царква была часткай грэка-візан-тыйскай царквы. Канстанцінопальскі патрыярх прызначаў мітрапаліта ў Кіеў. А той — епіскапаў у епархіі са згоды мясцовых князёў і веча.
Епіскап у сваёй акрузе з'яўляўся найвышэйшым прадстаў-ніком царквы. У яго функцыі ўваходзіла права пропаведзі, права падрыхтоўкі богаслужэбных актаў, права назначэння святароў у приходы, якія лічыліся ніжэйшай царкоўнай ячэй-кай (гл. схему 10).
У канцы X — XI ст. царкоўныя установи існавалі за кошт дзесяціны (1/10 частка даніны з кожнага горада), уведзенай Уладзімірам Святаславічам. Затым царква начала атрымлі-ваць зямельныя ўгоддзі з сялянамі. Даходы ёй прыносіла і дзей-насць царкоўнага суда. У яго кампетэнцыю ўваходзілі злачын
ствы супраць веры і царквы, парушэнт царкоунаи дысцыплі-ны і абрадаў, мнагажонства, скасаванне шлюбаў, спадчын-насць.
вельмі набожнаму чалавеку, а ў Цвярскім летапісе змешчана паданне пра Рагнеду, якая пад імем Анастасіі апошнія гады свайго жыцця прысвяціла служэнню Богу ў манастыры.
4»
Параўнайце ролю царквы ў грамадстве X— XIII стст. з сучасным яе становішчам.
Які вывад можна зрабіць з вышэйпададзеных фактаў?
Прыняцце Русею хрысціянства было прагрэсіўнай з'явай. Новая рэлігія са-дзейнічала станаўленню і развіццю феадальных адносін, умацаванню дзяржаў-насці. Прыняцце хрысціянства прывяло да пашырэння міжнародных сувязей Русі. Вялікую ролю царква адыграла іўразвіцці культуры. Гэта распаўсю-джанне пісьменнасці і «кніжнасці», му-раванага дойлідства. Ды і само грамадства пры дапамозе хрысціянства пазбавілася шматлікіх варварскіх пера-жыткаў, у тым ліку абраду ахвяра-прынашэння, мнагажонства, кроўнай пометы.
Хрысціянізацыя Полацкай зямлі.
Аб тым, як праходзіў працэс прыняцця хрысціянства на тэрыторыі Беларусі, пісьмовыя крыніцы даюць нам абмежа-ваныя і ўскосныя звесткі. Напрыклад, у Лаздээнцьеўскім летапісе сцвярджаец-ца, што князь Уладзімір Святаславіч уапошняй чвэрці X ст. заснаваў у Заел аўі манастыр, але археолагі яго так іне знайшлі. А ў скандынаўскім па-данні («Сага аб хрышчэнні») паведам-ляецца пра Торвальда Вандроўніка, які праводзіў місіянерскую дзейнасць у Полацку. Ён быў пахаваны там жа ў царк-ве Іаана Хрысціцеля.
Ніканаўскі летапіс дае характары-стыку полацкаму князю Ізяславу як
Гісторыкі праваслаўнай царквы лічаць, што каля 992 г. была заснавана Полацкая епархія. Гэтая дата прынята часткай айчынных навукоўцаў за час хрысціянізацыі Полацка.
Відаць, новая рэлігія была ўспрыня-та насельніцтвам горада мірна, бо не выклікала заўваг у старажытных лета-пісцаў. На жаль, полацкія летапісы да нашага часу не дайшлі. Першым лета-пісна вядомым полацкім епіскапам з'яў-ляецца Міна— звесткі пра яго зафік-саваны пад 1105 г.
Распаўсюджанне хрысціянства ў Полацкай зямлі адбывалася павольна і праходзіла ў барацьбе з язычніцтвам. Вядома, што князю Усяславу Брачы-славічу прыпісваецца нараджэнне ад «чарадзейства», а аўтар «Слова пра паход Ігаравы» называв Полаччыну «краі-най чараўнікоў».
Пункт гледжання. Болынасць айчынных гісторыкаў лічыць, што ва ўсходніх славян у X—XIII стст. існавала дваяверства — становішча, калі частка насельніцтва, якое прыняло хрысціянства, па-ранейшаму пакланяла-ся язычніцкім багам. Напрыклад, толькі на тэрыторыі Беларусі археолагі знайшлі болын за 15 тыс. курганоў эпохі Старажытнай Русі, што сведчыла пра распаўсю-джанасць язычніцтва. Дваяверства можна ўспрымаць у двух аспектах: як паралельнае існаванне язычніцтва і хрысціянства або як узаемапранікненне гэтых рэлігій.
вЦі дайшлі да нашых дзён элементы язычніцкіх вераванняў?
Хрысціянізацыя Тураўскай зямлі. У адрозненне ад По-лацка ўвядзенне хрысціянства ў Тураве набыло жорсткі характер. Тураўскае паданне сведчыць, што па Прыпяці ў горад прыплывалі каменныя крыжы, а вада ад крыві была чырво-нага колеру. Магчыма, у канцы X ст. у Тураве ажыццяўляў місіянерскую дзейнасць Дыянісій, які быў забіты мясцовымі жыхарамі.
У 1005 г. вялікі князь Уладзімір Святаславіч заснаваў у Тураве епіскапскую акругу. Першапачаткова яна ахоплівала тэ-рыторыю басейна ракі Прыпяць і на поўнач ад яе, уключала гарады Шнек, Наваградак, Гародню, Берасце, Ваўкавыск, Менск, Слуцк, Копысь і інш. Першым тураўскім епіскапам лічыцца Фама. Але ёсць звесткі пра калобжэгскага біскупа Рэйнберна (Рэйнберга), які прыехаў у Тураў у канцы 980-х гг. разам з жонкай князя Святаполка. Ён імкнуўся арганізаваць каталіцкае біскупства і падтрымаў змову тураўскага князя су-праць Уладзіміра Святаславіча. Але кіеўскі князь арыштаваў Святаполка, а Рэйнберна загадаў кінуць у поруб.
Відавочна, што Тураўскае княства мела альтэрнатыву раз-віцця паводле заходняга варыянта хрысціянства, але гэта не было рэалізавана.
Вядома, што жонка Святаполка Ізяславіча заснавала ў Тураве пасля смерці мужа Варварынскі манастыр, у якім жыла здзецьмі. А епіскапская рэзідэнцыя знаходзілася пры муж-чынскім манастыры. У XII ст. епіскапамі былі Кірыла, Ігнацій, Іаакім, Георгій, Кірыла Тураўскі, Лаўрэнцій.
О