12)Асноўныя напрамкі знешняй палітыкі вкЛў другой палове 13 першай палове 16ст

У XIII-XIV ст. Вялikае княства Лiтоускае змагалася з крыжакамi i мангола-татарамi. Найбольш небяспечным быу Тэутонскi ордэн. Яго агрэсiя iшла пад знакам распаусюджвання каталiцызму, анямечання славяна-балцкага насельнiцтва. Многiя сыны Беларусi праславiлiся у барацьбе з крыжакамi. У 1314 г. Давыд Гарадзенскi (ваявода Гароднi) разбiу крыжакоу, якiя напалi на Навагрудак. Яго дружына разбiла крыжакоу, якiя асаджалi Пскоу. Загiнуу Давыд Гарадзенскi у 1324 г. у час паходу на нямецкую крэпасць Брандэрбург. У барацьбе з крыжакамi прайшлi апошнiя гады княжання Гедымiна. Ён загiнуу ад нямецкага ядра у час асады нямецкай крэпасцi Баербург. Пасля смерцi Гедымiна справу абароны Вялшага княства Лiтоускага працягвау яго сын Альгерд. Акрамя крыжацкай агрэсii, яму прыходзiлася адбiваць мангола-татарскiя набегi. Так, у 1348 г. войска Вялikага княства Лгтоускага атрымала перамогу над крыжакамi на рацэ Стрэве. У 1362 г. князь Альгерд разбiу мангола-татарскае войска у бiтве на рацэ Сiнiя Воды. I, хаця перыядычна мангола-татары яшчэ здзяйснялi набегi на беларускiя землi, мангола-татарскае iга тут устаноулена не было. 15 лiпеня 1410 г. пад Грунвальдам (тэр. Польшчы) адбылася рашаючая бiтва памiж аб'яднаным польска-вялiкакняжацкiм войскам i Тэутонскiм ордэнам. Kiравалi саюзным войскам польскi кароль Ягайла i вялiкi князь Лiтоускi Вiітаут. У бai загiнуу вялiki магiстр ордэна Юнгiнген. Армiя ордэна практычна пераcтала iснаваць. Такiм чынам, Грунвальдская бiтва прыпынiла агрэсiю Тэутонскага ордэна на усход.

13)Фарміраванне беларускай народнасці. Шматэтнічны характар ВКЛ

Народнасць – супольнасць людзей, моўная, тэрытар., эканамічная і культурная. Характэрн. для феадальных эпох. Старажытная народнасць-Егіпецкая, Стар. Грэчыская, Кітайская і інш. У Зах. Еуропе народнасці інтэнсіўна пачалі развівацца ў 13ст., у нашых продкаў-13-14ст. па 15-16ст.

Народнасць папярэднічае нацыі.

Прыкметы народнасці: агульнасць мовы, агульнасць тэрыторыі, культуры, пэўныя гаспад. сувязі і этнічн. самасвядомасць і саманазва.

Працэсс утварэння народнасці спрыялі наступныя фактары: паліт., эканамічн., сац. і канфесійныя.

1)Палітычныя- уваходжанне бел. зямель у ВКЛ. У межах ВКЛ была арганізавана адзінае дзярж. кіраванне, ліквідаванне сістэмы мясц. княжанняў і створаны інстытут намесніцтваў, уведзена адзінае заканадаўства

2)Эканамічныя: асновы этнаўтваральнай з’явілася развіцце с/г, удасканаленне рамяства, пашырэнне гандлю ад Прыпяці да Зах. Дзвіны і ад Немана да Дняпра. Рост гарадоў і іх значная роля ва ўмацаванне тэрытар.-эканмін. сувязей зямель Б. У ВКЛ устанаўлів. адзіная грашовая сістэма, літоўскі паўгрош, замацаваліся гандлева-вымяральныя стандарты, таварна-грашовыя адносіны садзейнічалі развіццю кантактаў.

3) Сацыяльны фактар. Развіцце феад. адносін, кансалідавалі шматлікія катэгорыі насельніцтва і аб’ядноўвалі ў группы з правамі для кожнага.

4) Канфесійны фактар. Этнакансалідуючую.

Прыкметай веры ставілася асаблівай прыкметай народа, а барацьба станавілась часткай барацьбы за яго аднароднасць. Прыкметай народнасці з’яўляецца дзярж.-тэрытар. адзінтсва, ядро этнічн. народн. адпавядала рассялення дрыгав, радзімі, крывічы.

Матэрыяльная і духоўная культура мае3 базавыя складаючыя:

1) спадчынае са старажытнага часу

2) новаўвядзенне сям. і абшчын. побыту, навука і асвета, фальклор, звычаі, абрады і мастацтва.

3) элементы запазыч. у суседніх народаў

Пачатак фармаванню беларускай народнасці было пакладзена ў перыяд існавання звязаў плямёнаў і стварэнні на тэрыторыі Беларусі Полацкага, Тураўскага, Смаленскага і іншых княстваў. Уваходжанне беларускіх земляў у склад Вялікага княства Літоўскага стварыла ўмовы для далейшага фармавання беларускай народнасці.

Неабходнасць сумеснага супрацьстаяння агрэсіі крыжакоў і мангола -татараў і ўваходжанне беларускіх земляў у склад ВКЛ, спрыяла пераадоленню феадальнай раздробненасці, ліквідацыі лакальнай замкнёнасці асобных тэрыторый, умацаванню сувязяў паміж асобнымі тэрытарыяльнымі часткамі насельніцтва Беларусі, яго кансалідацыі і інтэграцыі з суседнімі народамі. Эканамічнай асновай адукацыі беларускай народнасці з'яўляўся рост таварна-грашовых адносін, развіццё ўнутранага рынка. Павелічэнне гандлёва-рамеснага насельніцтва ў гарадах і мястэчках, узмацненне сувязяў паміж імі садзейнічала кансалідацыі гарадскога насельніцтва ў саслоўе мяшчан. Усё гэта адбілася на развіцці агульнасці сацыяльна-эканамічнага жыцця, мовы, культуры і іншых прыкмет, якія характарызуюць народнасць.

Дадатны ўплыў на фармаванне беларускай народнасці аказала развіццё саслоўна-класавай структуры феадальнага грамадства. У XIV - XVI стст. завяршылася фармаванне асноўных саслоўяў беларускай народнасці. Канчаткова склалася саслоўе шляхты. Да панавальных пластоў грамадства ставіліся таксама праваслаўнае і каталіцкае духавенства, заможныя рамеснікі, купцы. Асноўную ж масу насельніцтва ўяўлялі сяляне і ремеслянники-беднякі, якія і склалі асноўнае ядро якая фармавалася беларускай народнасці.

Важную ролю ў фармаванні беларускай народнасці згуляў рэлігійны фактар. Пераважная большасць беларускага народа заставалася праваслаўным, што спрыяла захаванню і развіццю моўных, культурных традыцый, фармавала пачуццё нацыянальнай самасвядомасці. Падчас фармаванні беларускай народнасці вызначыліся асноўныя асаблівасці яе гаспадарчага і грамадскага побыту, матэрыяльнай і духоўнай культуры. Гэта выявілася ў тыпах жылля, яго ўнутраным строі, у адзежы, ежы, абрадах і звычаях, у прафесійнай мастацкай творчасці і фальклоры.

Паступова склаўся менталітэт беларускага народа, для якога было характэрным нацыянальная і рэлігійная талерантнасць, гасціннасць, дабрыня, мяккасардэчнасць, мудрасць, сумленнасць, працавітасць.

З XIII у. мова насельніцтва Беларусі пачынае адрознівацца як ад старажытнарускай мовы, так і моў рускай і ўкраінскай народнасці. Спецыфічныя рысы беларускай мовы з'явіліся ў помніках літаратуры і дзяржаўных актах. У XVI у. ён становіцца дзяржаўным. Сфера распаўсюду царкоўнаславянскай мовы павузілася, ён стаў ужывацца толькі падчас царкоўнай службы.

Назва «Белая Русь» упершыню з'явілася ў канцы XIV у. у стаўленні Полацкага княства, пазней яно распаўсюдзілася на землі, размешчаныя ў басейне Заходняй Дзвіны і Дняпра. З канца XVI - пачатак XVII стст. насельніцтва гэтых земляў вызначала сябе «беларусцамі». За жыхарамі цэнтральнай і заходняй частак Беларусі замацавалася назва «літвіны». Назва «Беларусь» для пазначэння ўсіх яе земляў і народа стала распаўсюджвацца толькі ў другой палове XIX у. Тэрмін «Літва» перамясціўся на паўночны захад і стаў служыць для пазначэння суседняга балцкага народа.

14)Царкоўна-рэлігійныя адносіны ў ВКЛ і РП. Рэфармацыя і Контррэфармацыя . Берасцейская царкоўная вунія.

Царкоўна-рэлігійныя адносіны ў ВКЛ і РП. Былі надзвычай няпростымі Адных хрысціянскіх веравызнанняў тут існавала 4. Праваслаўе, каталіцтва, уніяцтва і пратэстанцтва. Пры гэтым варта памятаць, што слова “пратэстанцтва” не прымяняецца для абазначэння паняцця адной хрысціянскай канфасіі, а прымяняеца для абазначэння усіх тых хрысціянскіх канфесій, якія былі супраць засілля каталіцкай царквы. Такіх канфесій былі дзесяткі. Існавалі ў Беларусі і рэлігійныя абшчыны хрысціян якія пратэставалі супраць праваслаўя, у першую чаргу гэта секта Феадосія Касога і раскольнікі або стараверы. Акрамя ўсіх пералічаных хрысціянскіх рэлігій у Беларусі існавалі не хрысціянскія рэлігіі. Шырока было распаўсюджана мусульманства і іўдаізм, трэба адзначыць, што толкі ў 1930 г. камуністамі быў узарваны камень якому рэальна пакланяліся і прыносілі ахвяры аж да гэтага самага 1930 г. Такім чынам нават язычніцтва ў некаторых мясцовасцях Беларусі заховывалася аж да 1930 г.

Рэфарма́цыя — рэлігійны і грамадскі рух у XVI ст., які маў за мэту рэформу Каталіцкага Касцёла. Непасрэдным пачаткам Рэфармацыі з'яўляецца выступленне Марціна Лютэра ў 1517 г.

У выніку рэфармацыі з'явіўся новы накірунак у хрысціянстве — пратэстантызм (пратэстанства).

У Сярэдняй Еўропе ўжо ў XIV ст. развіліся перакананні ў неабходнасці рэфармавання Каталіцкага Касцёла. Першыя серыі разломаў і новыя перспектывы паходзілі ад Джона Уікліфа з Оксфардскага універсітэта, а пазней ад Яна Гуса. Каталіцкі Касцёл абодвух іх прызнанаў ерытыкамі.

Прычынай Рэфармацыі быў, таксама, упадак аўтарытэту папы рымскага і ўсяго Каталіцкага Касцёла. Да гэтага спрычыніліся: авіньёнская няволя рымскіх папаў, заходняя схізма (папская схізма), нізкі ўзровень адукацыі духавенства, гандаль індульгенцыямі (адпустамі), скіраванасць іерархаўКаталіцкага Касцёла да спраў выключна свецкіх (уладанне землямі, маёмасцю, прыбытак і г.д.). Свой уплыў аказала з'яўленне гуманізму.

Сусветныя саборы, якія адбыліся напярэдадні Рэфармацыі — Канстанскі і Пяты Латэранскі саборы, не займаліся рэформай Каталіцкага Касцёла, патрэба якой была відавочнай.

Непасрэдным пачаткам Рэфармацыі з'яўляецца выступленне Марціна Лютэра ў 1517 годзе

У 1521 г. паплечнік Лютэра Меланхтон выдае кнігу «Loci communes rerum theologicarum», якая змяшчае пачатковыя тэалагічныя паняцці паводле ідэй Марціна Лютэра, дагматыку і этыку лютэранства. Асноўныя пункты навучання Рэфармацыі: толькі Святое Пісанне з'яўляцца аўтарытэтам у пытаннях веры і асновай веры (sola scriptura), паміж Богам і чалавекам не можа быць пасрэднікаў — толькі Хрыстос вядзе да Бога (solus Christus), учынкі не ўплываюць на збаўленне, яго чалавек атрымлівае толькі з ласкі Хрыста (sola gratia), збаўленне чалавек атрымлівае толькі праз веру ў Бога (sola fides).

Новыя ідэі пачынаюць выклікаць узброенныя канфлікты: выступленне рыцарства і дробнай шляхты (1522—1523) і паўстанне сялян(1524—1525). Марцін Лютэр падтрымлівае бок князёў-феадалаў, што аддаляе ад яго бедную шляхту і сялян. На сойме ў Аўгсбургу ў 1530годзе было прынята вызнанне веры, якое змяшчала асноўныя ідэі рэфарматараў. Гэтае вызнанне веры было сфармулявана Меланхтонам і атрымала назву Аўгсбурскае. Ужо ў наступным годзе сабраныя ў Шмалькадэне пратэстанскія князі ўтварылі паміж сабой саюз.

Гэты новы накірунак хрысціянства запануе ў Прусіі, Курляндыі і прыбалтыйскіх землях, ва ўсёй Скандынавіі. У Нідэрландах і Шатландыі ў форме кальвінізму. Уплывы Цвінглі і Кальвіна сталі моцныя ў Швейцарыі. У Англіі і Паўночнай Ірландыі пераважае англіканства. Адсюль рэфармаваныя хрысціяне распаўсюдзіцца на другім баку Атлантычнага акіяна — у абодвух Амерыках, пераважаючы ў Паўночнай.

Контррэфармацыя — перыяд каталіцкага адраджэння ў XVI-XVII стст. Лічыцца, што контррэфармацыя пачалася ў часы папы Пія IV ў 1560 і працягвалася да 1648 года - моманту заканчэння Трыццацігадовай вайны.

Контррэфармацыя ўключала ў сябе шырокі спектр намаганняў па барацьбе з пратэстантызмам. Вылучаюць пяць кірункаў дзейнасці контррэфармацыі:

• веравучэнне;

• духоўная і структурная перабудова;

• манаскія ордэны;

• духоўныя рухі;

• палітычныя аспекты.

У выніку каталіцкай рэформы Царква зведала адміністрацыйныя змены, якія ўмацавалі яе становішча. Цэнтралізацыя ўлады ў руках Папы, з'яўленне семінарый і навучальных устаноў новага тыпу і, як следства, абнаўленне складу духавенства, барацьба з відавочнымі недахопамі, на якія даўно зважалі многія, усё гэта дапамагло каталіцкай Царквы адпавядаць эпосе.

Берасцейская унія — акт пра арганізацыйнае аб'яднанне каталіцкай і праваслаўнай цэркваў на тэрыторыі Рэчы Паспалітай. Абвешчана ў кастрычніку 1596 на царкоўным саборы ў г. Брэсце, зацверджана каралём Рэчы Паспалітай Жыгімонтам III Вазам.

Асноўнымі фактарамі ажыццяўлення уніі былі: рэфармацыя і контррэфармацыя канца 16 ст. у Рэчы Паспалітай, і барацьба праваслаўных цэркваў ВКЛ і Масквы за пераняцце кіравальнай ролі канстанцінопальскага патрыярхату (2-я пал. 15—16 ст.), на агульным фоне каталіцкай экспансіі на землі ВКЛ (з кан. 14 ст.).