7) Язычніцкія вераванні. Прыняцце і распаусюджванне хрысціянства. Культура Беларусі ў 9-13 ст

В отличие от Римской империи, христианство на Старинную Русь пришло в готовом виде. В славянском обществе христианство насаждалось сверху - от элиты к народу. Христианство на Киевскую Русь пришло с Византии. Первая церковь была построена в Киеве в IX в. Современница Византийского императора Канстанціяа Барвянароднага - русская княгиня Ольга - приняла христианство. А ее внук Владимир Святаславич в 988 - 989 гг. начал крещение Руси. Высшим узорам древнерусской культуры является манументальная архитектура. В Х - ХПІ вв. в архитектуры Европы доминировал романский стиль. К концу Х ст. на Руси ни было каменно-кирпичного строительства. С принятием христианства берет начало возведение монументальных культовых построений. В середине XI в. в Полоцке был построен известнейший на территории Беларуси Софийский собор. Скорый рост городов, ремесел и торговли, распространение христианства создали условия для дальнейшего развития каменной архитектуры. В XII - XIII вв. в Полоцке появились несколько каменных соборов. Среди их – Спасский (середина XII в).

Новым этапам в древнерусской культуры столо с появление письменности. На Руси переводились греческие книги на русский язык. На Руси книги сразу стали писать на новом, разговорном языке. Религиозными и культурно-просветительскими центрами на Руси были монастыри. Примером старинных рукописных книг, найденных на территории Беларуси, является: известное Туровское евангелие (XI ст.). Много памятников старинной культуры, в том числе книг, было уничтожено позже иезуитами

Крест Ефросиньи Полоцкой является ни только отличным произведениям декоративно-прикладного искусства, но и ценным памятникам древнебелорусской письменности.

Культура Х-ХIII ст. характарызавлася высокiм узроунем развщця i цеснай сувяззю з хрысцiянствам. У гэты час на Беларусi была даволi распаусюджана пiсьменнасць. Пацверджанне таму -Барысавы камянi, якiя знойдзены на Падзвiннi. На iх значыцца iмя «Барыс», знойдзены самшытавы грэбень са славянскiмі лiтарамі, у Вiцебску i Мсцiслаулi - берасцяныя граматы. Апошнiя знаходкi сведчаць аб тым, што граматнасць была распаусюджана не толькi сярод багатых, але i сярод простага насельнiцтва гарадоу. 3 таго часу захавалiся рукапiсныя кнiгi. Гэта, напрыклад, Тураускае евангелле. Ёсць звесткi па старажытных крынiцах аб страчаным Полацкiм летапiсу. Вяршыняй мастацкай лiтаратуры усходнiх славян ранняга сярэднявечча з'яуляецца сусветна вядомае «Слова аб палку Iгаравым» невядомага аутара. У iім ёсць звесткi аб Полацкiм княстве. Рукатсныя кнiгi пiсалiся пры манастырах i царквах. 3 прыняццем хрысщянства на Беларусi у 992 г. стала развiвацца культавае дойлiдства. У Полацку у XI ст. пры Усяславе Чарадзеi быу пабудаваны праваслауны Сафiйскi сабор. Ён меу 7 купалау. Помнikамi беларускага дойлiдства XII ст. з'яуляюцца Спaсаефрасiнеуская царква у Полацку i Каложская (Барысаглебская) царква у Гродне. Помнiкам абарончага дойлiдства з'яуляецца Белая вежа, пабудаваная у XIII ст. у г. п. Камянец Брэсцкай вобласцi. Яе вышыня 30 м, таушчыня сцен -2,5 м, сцены прарэзаны байшцамi. Шэдэурам старажытнага прыкладнога мастацтва стау крыж Ефрасiнii Полацкай, зроблены у 1161 г. Лазарам Богшам. Вышыня крыжа - 51 см, таушчыня - 1,5 см. Паверхня пакрыта залатымi пласщнамi. Зроблены ён з трывалага дрэва. У час Вялiкай Айчыннай вайны крыж знiк. У 1997 годзе сучасны мастак Мiкола Кузьмiч зрабiу точную яго копiю, якая змешчана у Спаса Ефрасiнеускую царкву. Выдатнымi асветнкамi i рэлiгшнымi дзеячамi XII ст. былi Ефрасшня Полацкая, Kiрыла Тураускi, Клiмент Смаляцiч. Заснаваны Ефрасiняй Полацкай манастыр стау цэнтрам асветы у Полацкiм княстве. Яна першая жанчына з усходшх славян, якая кананiзавана у святыя. Kiрылу Тураускага называлi Златавустам за яго «словы» звароты да вершкау, якiя былi уяуленнем высокой духоунай культуры. Вялiкiм кнiжнiкам быу ураджэнец Смаленска Клiмент Смаляцiч. Усе яны спрыялi распаусюджванню асветы i духоунасцi на беларусkiх землях.

8) Утварэнне ВКЛ:асноўныя падыходы і канцэпцыі. Роля Беларускіх зямель ў станаўленні беларуска-літоускай дзяржавы.

У 12-13ст. зах. землі Русі перажывалі феад. раздробленасць, моцнае эканам. і паліт. цэнтры узніклі на месцах, княствы сталі падзяляцца на удзелы.

Прычыны:

1. Небяспека для Зах. і Паўночна-зах. земляў, з 13ст. агрэсія ням. феадалаў. Ордэн мечаносцаў пераменаваны ў Ордэн Лівоніі. У пачатку 13ст. быў заснаваны Тэўтонскі ордэн, сталіца-Марыенбург.

1237 г. Ордэн мечаносцаў і Тэўтонскі аб’ядналіся пад назвай Лівонскага

2. Паўдневые межы- мангола-татарскае нашэсце да 50-х гг. 13ст. татара-манголы утварылі сваю дзяржаву Арду (тэрыт. паўднева-зах. Руссі)

1240- пад часовую залежнасць трапілі Турава-Пінскія землі

Тэндэнцыя для аб’яднання усходніх зямель стала усеагульнай

3. Для зах. зямель была другая пагроза ад крыжакоў і татара-манголаў

Унутра-палітычныя прычыны

1) 13 ст. час інтэнсіўнага развіцця феад. адносін

2) Феад. адносіны прыводзілі да класавай барацьбы. феадалам патрэбны былі сілы для ўмацавання прававога кіравання феад. адносін, рэгулявання і уніфікацыі феад. прыгнету, каб спыніць перабегі сялян ад аднаго да другога.

3)Літва адставала ў сваім паліт. і эканамічным развіцці. Насельніцтва жыло рода-племянным ладам, але стараж. Літва мела моцную дзяржаўнасць. Племянныя саюзы: жамайты на захадзе, Літва-на усходзе. 11-12ст. працэсс станаўлення класавага грамадства.

У першай палове 13ст. ствараецца цэнтралізаваная раннефеад. дзяржава з моцнай дзярж. уладай на чале з Міндоўгам(1240-63).

На пач. 13ст. адбываецца ў Літве паліт. адзінтсва Руссі. Вельмі складаны працэсс цягнуўся больш за стагоддзе 12-13, аб’яднанне было 3 шляхамі:

1)пры дапамозе ваеннай сілы

2) шляхам дынаст. шлюбаў

3) на аснове пагадненняў паміж літоуц. і рускімі

9)Дзяржаўна-палітычны лад ВКЛ і судовая сістэма. Статуты ВКЛ.

В начальный период ВКЛ состояло из удельных княжеств, а также областей, находящихся в федеративных отношениях с центральной властью (Полоцкая, Витебская, Смоленская, Жемайтская земли), и из территорий собственно Литвы с частью белорусских земель. Особый автономный статус имели Киевская, Волынская и Подольская земли. Ими управляли князья - наместники. В XV в. Витовт создал новую политико-административную систему. Крупные вассальные княжества были преобразованы в воеводства, или поветы. В Великое княжество входило шесть воеводств: Виленское, Трокское, Киевское, Полоцкое, Витебское, Смоленское и (с XVI в.) два староства - Жемойтское и Волынское. Великое княжество Литовское представляло собой монархию во главе с великим князем. Князь избирался шляхетским сословием из представителей княжеской династии. Великий князь командовал вооруженными силами, от его имени издавались законодательные акты и вершился суд. В его ведении были дипломатические отношения с другими странами, объявление войны и мира. Он назначал на государственные должности и распоряжался государственным имуществом. При великом князе в качестве совещательного органа действовала паны-рада. Первоначально рада была совещательным органом, но по мере роста экономической и политической роли феодальной знати она превратилась в орган, который вместе с князем осуществлял законодательную, исполнительную и судебную власть. В начале XV в. (1401 г.) начал действовать новый орган государственной власти - вальный (общий) сейм, в состав которого входили паны - радные, многочисленные служебные особы центрального и местного государственного аппарата, на его заседаниях могла присутствовать вся шляхта. Функции исполнительной власти осуществляли: канцлер, хранивший государственную печать и заведовавший центральной канцелярией; гетман, который в отсутствие великого князя командовал армией во время войны; земский подскарбий, ведавший государственной казной. Во главе местной власти в воеводствах стоял воевода. Его заместителями были каштелян, который командовал военными подразделениями в воеводстве, а также подвоевода, заведовавший канцелярией. В поветах во главе администрации стоял староста, в городах - войт. Основой великокняжеского войска являлось всеобщее ополчение, так называемое «посполитое рушение». В 1581 г. был создан Главный Трибунал ВКЛ, который рассматривал наиболее важные государственные дела. На местах действовал общесословный замковый (гродский) суд, который рассматривал уголовные дела шляхты, мещан и крестьян. Судебник Казимира (1468 г.). Вершиной систематизации и кодификации норм феодального права, первым общегосударственным сборником стал Статут ВКЛ (1529 г.), получивший затем вторую (1566 г.) и третью (1588 г.) редакции.

Пасля падпiсання Люблiнскай унii вышэйшым органам улады станавiуся агульны сейм, якi збiрауся на тэрыторыi Польшчы. Выключна да кампетэнцыi Рэчы Паспалiтай адыходзiла внешняя палiтыка.

10) Сац-экан развіццё беларускіх зямель у складзе ВКЛ у 13-16 . Аграрная рэформа Жыгімонта 2 Аўгуста .

У ВКЛ існавалі розныя саслоўі — групы насельніцтва, якія мелі свае спадчынныя правы і абавязкі. Вырашальную ролю адыгрывалі буйныя феадалы — землеўласнікі. Буйных землеўладальнікаў называлі па-намі. Самых буйных землеўладальнікаў су-часныя гісторыкі называюць магнатамі. Большасць феада-лаў — сярэдніх і дробных землеўладальнікаў — з XVI ст. сталі называцца шляхціцамі.

Вялікі князь быў найбуйнейшым уладальнікам дзяржаў-ных зямель. Даходы ад гэтых зямель ішлі ў дзяр-жаўную казну, якой распараджаўся таксама князь.

Самую вялікую частку насельніцтва складалі сяляне, якія ў XIV—XV стст. з землеўласнікаў сталі землекарысталь-нікамі. Сяляне падзяліліся напахожых (вольных) — тых, што мелі права свабодна пераходзіць ад аднаго феадала да друго-га, і непахожых (прыгонных) — тых, каму такі пераход заба-раняўся. У 1447 г. вялікі князь Казімір выдаў прывілей, якім феадалам забяспечвалася, у адрозненне ад сялян, валоданне зямлёй на правах поўнай уласнасці. У 1468 г. быў складзены Судзебнік Казіміра — першы зборнік законаў ВКЛ. Згодна з гэтым дакументам сяляне пазбаўляліся права свабоднага пе-раходу ад аднаго феадала да другога, г. зн. яны прымацоўва-ліся да зямлі, на якой жылі і якую апрацоўвалі. Выданне

За карыстанне зямлёй феадала сяляне павінны былі вы-конваць паншчыну — адпрацоўку пэўнай колькасці дзён на зямлі феадала або плаціць чынш — грашовы падатак за карыстанне зямельным надзелам. Сялян, якія аддавалі дзяк-ла — натуральную даніну сельскагаспадарчымі прадуктамі за карыстанне зямлёй феадала, — называлі даннікамі. З XV ст. яны плацілі чынш.

Стан гарадоў у XIV—XV стст. вызначаўся тым, што каля 40% усіх гарадоў былі прыватнаўласніцкімі, г. зн. знаходзіліся ў прыватнай уласнасці феадалаў. 3 канца XIV ст. вялікія князі, улічваючы імкненні гарадскіх жыхароў, сваімі граматамі сталі дараваць гарадам магдэбургскае права, або права на самакіраванне. Магістрат з'яўляўся выбарным органам гарадскога са-макіравання. Для магістрата ў гарадах пазней пачалі ўзводзіцца спецыяль-ныя будынкі — ратушы.

Першым з гарадоў ВКЛ магдэбургскае права атрымаў у 1387 г. горад Вільня. 1390 г. горад Берасце. Полацк набыў магдэбургскае права ў 1498 г. Мінск ў 1499 г.

«Валочная памера» — назва аграрнай рэформы ў ВКЛ, якая праводзілася на працягу 2-й пал. 16 — пач. 17 ст.

Рэформа пачалася ў 1557 г. з ініцыятывы Боны Сфорцы з мэтаю павелічэння дзяржаўных даходаў. Рэформа праводзілася паводле адмыслова распрацаванай інструкцыі — «Уставы на валокі».

Пад час рэформы спраўджваліся правы на зямлю, ствараліся комплексныя панскія гаспадаркі — фальваркі, уводзілася адзіная мера абкладання залежных сялян — валока, рэгламентаваліся павіннасці сялян, разбуралася сялянская абшчыны і г.д.

У поўным аб'ёме рэформа праводзілася на тэрыторыі Заходняй і Цэнтральнай Беларусі, спачатку на дзяржаўных, а пасля — прыватных і царкоўных землях.

Валочная памера садзейнічала паскарэнню запрыгоньвання сялян і фарміраванню адзінага сялянскага саслоўя.