- •Практычныя заняткі № 1 мова і соцыум
- •Паняцце мовы.
- •Гіпотэзы паходжання мовы.
- •Функцыі мовы ў грамадстве.
- •1. Паняцце мовы
- •2. Гіпотэзы паходжання мовы
- •3. Функцыі мовы ў грамадстве
- •4. Мова і іншыя сродкі камунікацыі
- •5. Беларуская мова – нацыянальная мова беларускага народа
- •6. Месца беларускай мовы сярод іншых моў
- •Індаеўрапейская прамова
- •7. Беларуская літаратурная мова і яе нормы
- •Практычныя заняткі № 2 беларуская мова ў прасторы і часе
- •1. Канцэпцыі паходжання і час фармавання беларускай мовы
- •2. Этапы развіцця беларускай мовы
- •Практычныя заняткі № 3
- •Білінгвізм. Моўная інтэрферэнцыя.
- •Фанетычная, марфалагічная,
- •Сінтаксічная спецыфіка беларускай мовы
- •1. Сутнасць і асаблівасці білінгвізму
- •2. Моўная інтэрферэнцыя і яе віды
- •3. Спецыфічныя рысы беларускай мовы ў параўнанні з рускай
- •Практычныя заняткі № 4 лексікалогія
- •1. Лексіка беларускай мовы з пункту погляду сфер яе выкарыстання
- •1) Лексіка, якая абмежавана тэрыторыяй ужывання:
- •2) Лексіка, якая характэрна сацыяльна абмежаванай групе людзей:
- •2. Тэрміны, наменклатурныя назвы, прафесіяналізмы
- •3. Гісторыя развіцця беларускай навуковай тэрміналогіі
- •Практычныя заняткі № 5 тэрміналогія
- •1. Структурныя тыпы тэрмінаў
- •2. Спосабы ўтварэння тэрмінаў
- •3. Асноўныя прыметы запазычаных тэрмінаў
- •4. Асваенне запазычаных тэрмінаў
- •Практычныя заняткі № 6 навуковы тэкст: структура і моўнае афармленне
- •1. Кампазіцыйна-структурная арганізацыя навуковага тэксту
- •2. Спосабы выкладу інфармацыі
- •3. Асаблівасці тэкстаў навуковага стылю
- •4. Жанры навуковай літаратуры
- •Узор анатацыі
- •Практычныя заняткі № 7 афіцыйна-справавы стыль
- •1. Асаблівасці афіцыйна-справавога стылю
- •2. Жанры афіцыйна-справавога стылю
- •Практычныя заняткі № 8 мова і кампазіцыя справавых лістоў
- •1. Бланкі, рэквізіты, фармуляр
- •2. Група справавых лістоў па функцыянальнай прымеце: ліст-просьба, ліст-запытанне, ліст-запрашэнне, ліст-пацвярджэнне
- •3. Класіфікацыя справавых лістоў паводле аспектаў
- •Пытанні да заліку
- •Паняцце мовы.
- •Гіпотэзы паходжання мовы.
- •Функцыі мовы ў грамадстве.
- •Літаратура
- •Уладзімір Іванавіч Куліковіч беларуская мова (прафесійная лексіка)
2. Тэрміны, наменклатурныя назвы, прафесіяналізмы
Усе гэтыя разнавіднасці спецыяльнай лексікі аб’яднаны не толькі адной сферай зносін, але і абавязковай суаднесенасцю са спецыяльным (навуковым або тэхнічным), а не агульнаўжывальным паняццем. І тэрміны, і наменклатурныя знакі, і прафесіяналізмы з’яўляюцца назвамі спецыфіч- ных рэалій або паняццямі сфер навукі, тэхнікі, вытворчасці і г. д. У той жа час класы тэрмінаў і прафесіяналізмаў супрацьпастаўлены па прымеце «афіцыйнае, узаконенае, нарматыўнае найменне спецыяльнага паняцця» – «неафіцыйнае, неўзаконенае, ненарматыўнае найменне паняцця», а таксама сферай функцыянавання: для тэрмінаў – гэта пісьмовае маўленне, для прафесіяналізмаў – вуснае маўленне спецыялістаў і рабочых.
Наменклатура, у сваю чаргу, супрацьпастаўляецца тэрміналогіі як сукупнасць найменняў прадметаў сукупнасці найменняў паняццяў. Намен- клатурны знак называе канкрэтныя прадметы, дакладней клас аднародных прадметаў, а тэрмін – тэарэтычнае паняцце або агульнае паняцце аб класе прадметаў.
Паколькі праблема лінгвістычнай сутнасці тэрміна канчаткова не вырашана, то тэрмінам можна лічыць слова ці лексікалізаванае спалучэн- не, якое суадносіцца з адпаведным спецыяльным паняццем навукі ці тэхнікі і мае дэфініцыю.
Агульнапрынятым у лiнгвiстыцы лiчыцца погляд на тэрмiн як на член адпаведнай тэрмiналагiчнай сiстэмы, якасцi якога прадвызначаны асноўнымi ўласцiвасцямi i заканамернасцямi ўсёй сiстэмы.
Наменклатурныя назвы (лац. nomenclatura – роспіс імён, пералік, спіс) – гэта назвы, якія выкарыстоўваюцца ў якой-небудзь галіне навукі, вытвор- часці для абазначэння аб’ектаў (у адрозненне ад тэрміналогіі, дзе ўтрым- ліваюцца назвы абстрактных паняццяў і катэгорый): трактар «Беларусь».
Прафесіяналізм – гэта слова або выраз, якія характэрны для людзей пэўных прафесій, распаўсюджаны ў гутарковай мове або ўжыты ў мастацкім творы. Напрыклад: «халасцяк» (парожні рэйс) – у мове шафёраў, «кок» (повар), «задраіць» (шчыльна закрыць) – у мове матросаў і інш.
Тэрміны і прафесіяналізмы адрозніваюцца паміж сабой цэлым шэрагам прымет:
а) часам і шляхамі свайго фармавання (прафесіяналізмы ўтвараюцца значна раней і стыхійна, а ўтварэнне тэрмінаў адбываецца пазней і носіць мэтанакіраваны характар);
б) нарматыўным статусам (тэрмін з’яўляецца афіцыйна ўзаконенай назвай навуковага паняцця, а прафесіяналізм – гэта слова, уласцівае гаворцы якой-небудзь групы асоб, аб’яднаных агульнай прафесіяй);
в) адносінамі да экспрэсіўнасці (прафесіяналізмы амаль заўсёды экспрэсіўныя, а тэрміны стылістычна нейтральныя);
г) выкарыстаннем у розных тыпах тэкстаў (тэрміны пераважаюць у пісьмовых тэкстах, а прафесіяналізмы – у вусных);
д) пашыранасцю ў межах агульнанацыянальнай мовы (тэрміны маюць агульнанацыянальны і часам інтэрнацыянальны характар, а прафе- сіяналізмы нярэдка носяць мясцовы характар);
е) функцыянальнай нагрузкай (у шэрагу выпадкаў прафесіяналізмы з’яўляюцца функцыянальна другаснымі сінонімамі размоўна-экспрэсіўнага характару ў адносінах да эквівалентных ім па значэнні тэрмінаў).
Асвятляючы праблему тэрміна, даследчыкі фармулююць шматлікія патрабаванні, якім павінен адпавядаць тэрмін:
1) тэрмін павінен: дакладна суадносіцца з выражаемым паняццем; быць лексічна сістэмным; адпавядаць сінтаксічным нормам літаратурнай мовы; быць па магчымасці кароткім; быць монасемічным;
2) тэрмін не павінен: быць плеанастычным; змяшчаць у сабе ліш- кавай інфармацыі; мець сінонімаў, амонімаў, морфаварыянтаў.
Гэтыя патрабаванні павінны ўлічвацца пры стварэнні тэрмінаў любой галіны навукі і тэхнікі.