- •Фанетыка. Арфаэпія. Акцэнталогія.
- •21. Раскрыйце дужкi, устаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку. Падкрэсліце літары, якія абазначаюць спецыфічныя гукі, характэрныя для беларускай мовы. Вызначце стыль тэксту.
- •Арфаграфія
- •1. А, э, ы? Устаўце адпаведную літару.
- •2. Падкрэсліце словы, арфаграфiя якiх заснавана на фанетычным прынцыпе?
- •3. Словы, што запісаны з памылкамі, напішыце правільна.
- •17. Устауце, дзе трэба, лiтару в.
- •18. Закрэсліце лішняе.
- •19. Запiшыце словы па-беларуску.
- •20. Мяккi знак цi апостраф? Упiшыце патрэбны знак.
- •21. Раскрыйце дужкi, пастаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку. Вызначце стыль тэксту.
- •Марфеміка. Словаўтварэнне.
- •1. Падкрэсліце словы, у якіх ёсць суфiкс -к-.
- •2. Падзяліце словы на марфемы.
- •3. Падкрэсліце словы, утвораныя суфiксальным спосабам.
- •4. Падкрэсліце пары слоў, якія з’яўляюцца аднакаранёвымі.
- •5. Укажыце сродкі і спосаб утварэння слоў.
- •Лексіка
- •9. Укажыце поўныя лексiчныя амонiмы.
- •10. Амонімамі (1) ці мнагазначнымі (1) з’яўляюцца выдзеленыя словы. Пастаўце адпаведную лічбу.
- •11. Амаформы (1), амографы (2), амафоны (3)? Пастаўце адпаведную лічбу.
- •16. Якiя пары слоў не з'яўляюцца сiнонiмамi? Падкрэсліце іх.
- •17. Абвядзіце кружком нумары сказаў, у якiх выдзеленыя словы з'яўляюцца аказiяналiзмамi (словамi-метэорамi, аўтарскімі наватворамі). Устаўце прапушчаныя літары, раскрыйце дужкі.
- •18. Да ўстарэлых слоў падбярыце сучасныя адпаведнiкi-сінонімы.
- •19. Падкрэсліце ў сказах антытэзу адной рыскай, аксюмаран дзвюма.
- •20. З якiмi меркаваннямi нельга пагадзiцца?
- •21. Раскрыйце дужкi, пастаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку. Вызначце стыль тэксту і тып маўлення.
- •Фразеалогія
- •1. Да прыведзеных фразеалагізмаў запішыце беларускiя адпаведнiкi.
- •2. Што азначаюць гэтыя выразы?
- •3. Замяніце прыведзеныя фразеалагiзмы аднаслоўнымі сiнонiмамі.
- •4. Да прыведзеных фразеалагізмаў падбярыце антанімічныя ўстойлівыя выразы.
- •5. Пералічыце асноўныя прыметы фразеалагiзма.
- •6. Раскрыйце дужкi, пастаўце прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку.
- •Лексікаграфія. Фразеаграфія
- •1. Якія з пералічаных слоўнікаў адносяцца да унiверсальных?
- •2. Якiя слоўнiкi адыгралi значную ролю ў нармалiзацыi беларускай лiтаратурнай мовы ў 20-я гг. Хх ст.?
- •3. Аўтарамi якiх слоўнiкаў з`яўляюцца гэтыя навукоўцы? Пастаўце адпаведны нумар.
- •4. Устанавiце аўтарства наступных слоўнiкаў.
- •5. Раскрыйце дужкi, пастаўце прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку.
- •Марфалогія Назоўнік
- •1. З якiмi сцверджаннямi нельга пагадзiцца?
- •2. У дужках укажыце род назоўнiкаў: м. – мужчынскі, ж. – жаночы, н. – ніякі.
- •3. Дапасуйце да назоўнiкаў адпаведныя прыметнікі?
- •4. Падкрэсліце нескланяльныя прозвішчы.
- •5. Да назоўнікаў дапасуйце адпаведныя прыметнікі. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову.
- •10. Утварыце формы назоўнага склону множнага лiку наступных слоў.
- •11. Дапішыце патрэбныя канчаткі.
- •12. Рэчыўныя (1) ці зборныя (2) назоўнiкі. Пастаўце адпаведную лічбу.
- •13. Укажыце скланенне назоўнікаў.
- •14. Асобна (1), разам (2), праз злучок (3)? Пастаўце адпаведную лічбу.
- •15. Дапішыце патрэбныя канчаткі.
- •16. Раскрыйце дужкi, пастаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I
- •Прыметнік
- •1. Якасны (1), адносны (2), прыналежны (3) прыметнік. Пастаўце адпаведную лічбу.
- •2. Ад прыведзеных назоўнікаў утварыце прыналежныя прыметнікі і дапасуйце іх да назоўнікаў..
- •3. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары.
- •4. З вялікай ці з малой літары? Закрэсліце лішняе.
- •5. Асобна (1), разам (2), праз злучок (3)? Пастаўце адпаведную лічбу.
- •6. Утварыце I запiшыце складаныя прыметнiкi, дапасаваўшы іх да адпаведных назоўнікаў.
- •7. З якiмi прыметнiкамi часцiца не пiшацца разам? Падкрэсліце гэтыя прыметнікі.
- •Лічэбнік
- •1. Падкрэсліце словы, якія не з’яўляюцца лічэбнікамі.
- •2. Праскланяйце словазлучэнні.
- •3. Праскланяйце лічэбнікі.
- •4. У якiх сказах выдзеленыя словы не з`яўляюцца лiчэбнiкам?
- •5. Закончыце фармулёўку.
- •6. Раскрыйце дужкi, пастаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку. Вызначце стыль і тып маўлення тэксту.
- •Займеннік
- •Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары. Займеннiкi якiх разрадаў не сустракаюцца ў прапанаваным тэксце?
- •I нi..Чыць зло.
- •2. Запішыце форму назоўнага склону займеннiкаў.
- •3. Падкрэсліце займеннікі, якiя не з'яўляюцца адмоўнымi.
- •4. Раскрыйце дужкi, устаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку. Вызначце разрады займеннікаў.
- •Дзеяслоў
- •1. Якімі членамі сказа з’яўляюцца выдзеленыя дзеясловы? Падкрэсліце.
- •2. Падкрэсліце пераходныя дзеясловы адной рыскай, а непераходныя дзвюма.
- •3. Укажыце спражэнне дзеясловаў.
- •4. Падкрэсліце безасабовыя дзеясловы, якiя абазначаюць магчымасць,
- •5. Якi з прыведзеных нiжэй марфалагiчных разбораў дзеяслова правiльны?
- •6. Запішыце па-беларуску.
- •Дзеепрыметнік
- •1. Падкрэсліце дзеепрыметнікі.
- •2. Зрабіце марфемны і словаўтваральны разбор дзеепрыметнікаў.
- •3. Якія прызнакi дзеяслова прысутнічаюць ў дзеепрыметніка?
- •Дзеепрыслоўе
- •1. Раскрыйце дужкi, устаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I
- •2. Якія прызнакi дзеяслова прысутнічаюць ў дзеепрыслоўя?
- •Прыслоўе
- •Што няправiльна?
- •2.Укажыце часцінамоўную прыналежнасць выдзеленых слоў: 1 – прыслоўе; 2 – слова катэгорыi стану (безаасабова-прэдыкатыўнае).
- •3. Пастаўце ў дужках адпаведную лiчбу: 1 – словы (iх часткi) пiшуцца разам; 2 – словы пiшуцца асобна; 3 – словы (iх часткi) пiшуцца праз злучок.
- •Часціцы
- •1. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары, раскрыйце дужкі. Растлумачце правапіс часціц.
- •2. У якiх сказах часцiца не надае выказванню сцвярджальнае значэнне?
- •3. Не ці ні? Устаўце неабходную часцiцу.
- •4. З якiмi словамi часцiца не пiшацца разам? Падкрэсліце іх.
- •Прыназоўнік. Злучнік
- •1. Якое меркаванне няправiльнае?
- •2. Укажыце часцінамоўную прыналежнасць выдзеленых слоў.
- •3. У якiх сказах слова калi з'яўляецца злучнiкам?
- •Сінтаксіс Словазлучэнне
- •1. Дапасаванне (1), кіраванне (2), прымыканне (3). Укажыце адпаведны спосаб падпарадкавальнай сувязi ў прыведзеных словазлучэннях.
- •2. Падкрэсліце галоўныя словы ў словазлучэннях.
- •3. Падкрэсліце спалучэннi слоў, якiя не з'яўляюцца словазлучэннямi.
- •4. Укажыце няправільна ўтвораныя словазлучэннi. Выпраўце памылкі.
- •5. Падбярыце беларускiя адпаведнiкi
- •Дзейнік і выказнік
- •1. Падкрэсліце ў сказах выказнікі, укажыце іх тып: просты дзеяслоўны (1), просты іменны (2), састаўны дзеяслоўны (3), састаўны іменны (4), складаны (5).
- •2. Падкрэсліце граматычную аснову сказаў.
- •Даданыя члены сказа
- •1. Падкрэсліце азначэнні. Высветліце, якія з іх з’яўляюцца дапасаванымі, а якія недапасаванымі.
- •2. Падкрэсліце прыдаткi.
- •3. Падкрэсліце дапаўненні. Вызначце іх структуру і тыпы.
- •4. У прыведзеных сказах падкрэсліце толькі акалiчнасцi ўмовы.
- •5. У прыведзеных сказах падкрэсліце толькі акалiчнасцi мэты.
- •6. Падкрэсліце галоўныя і даданыя члены ў прыведзеных сказах.
- •Якія бываюць сказы паводле структуры?
- •Аднасастаўныя і няпоўныя сказы
- •1. Аднасастаўныя сказы (1), няпоўныя сказы (2)? Пастаўце адпаведную лічбу.
- •2. Укажыце віды аднасастаўных сказаў.
- •3.Укажыце аднасастаўныя iнфiнiтыўныя сказы.
- •Складаны сказ
- •1. Падкрэсліце даданую частку і ўкажыце яе тып.
- •2. Аформіце сказы ў адпаведнасці з пунктуацыйнымі і арфаграыічнымі нормамі, пабудуйце схемы. Укажыце сказ, у якiм часткi звязаны сузалежным падпарадкаваннем.
- •Пунктуацыя
- •1. Пастаўце, дзе трэба, адпаведныя знакі прыпынку.
- •2. Пастаўце адпаведныя знакі прыпынку.
- •3. Пастаўце адпаведныя знакі прыпынку. Растлумачце.
- •4. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары і знакі прыпынку, раскрыйце дужкі. Падкрэсліце аднародныя члены.
- •5. Аформіце сказы ў адпаведнасці з пунктуацыйнымі і арфаграфічнымі нормамі.
- •6. У якiх сказах перад злучнiкам I не трэба ставiць коску?
- •7. Пастаўце патрэбныя знакі прыпынку. Падкрэсліце пабочныя словы.
- •8. У якiх сказах выдзеленыя словы не выдзяляюцца коскамi?
- •9. Пастаўце, дзе трэба, коскі і прапушчаныя літары..
- •Тэксты дыктантаў
- •Аб чым гавораць тапанімічныя факты?
- •В.Быкаў
- •Помнiкi жывёлам
- •14. Запішыце тэкст, афармляючы яго згодна з арфаграфічнымі і пунктуацыйнымі правіламі сучаснай беларускай мовы). Ахарактарызуйце тэкст па наступнай схеме:
Займеннік
-
Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары. Займеннiкi якiх разрадаў не сустракаюцца ў прапанаваным тэксце?
Спрадвечны круг жыц..я i смерцi
Нiхто
нiчым не разамкне...
Сэнс гэтых слоў
спрабую змераць –
I аж мурашкi
па спiне.
Мая тр..вога не за тое,
Што больш не буду iснаваць, --
Нашчадкаў зерне з..латое
Дас..ць колас,
стане красаваць.
Адным хвалююся да..но ўжо,
А..чай мой грукае часцей:
Чый лiк
я на з..млi памножу --
Гаспадароў або гасцей?
Я ведаю,
спазнаўшы поўна
Ц..ну i радасцi
i бед,
Мне не ўсё роўна,
не ўсё роўна,
Якiм пакiну белы свет.
Я крэўнасцю намёртва звязан
З усiм, што будзе,
ёсць,
было,
I мой галоўны абавязак –
Рабiць дабро
I нi..Чыць зло.
З мяне спытаецца за веру,
З якой душа вяршыла рух,
За дапамогу ч..лавеку
Прайс..цi сумлен..а вечны круг.
(С.Законнiкаў)
2. Запішыце форму назоўнага склону займеннiкаў.
-
Камусьці
Самым
Табой
мне
Ім
Намі
самім
сябе
Чаго
3. Падкрэсліце займеннікі, якiя не з'яўляюцца адмоўнымi.
Нiчога, нехта, якiсьцi, недзе, нiколi, нiкiм, некага, нiчый, некалi.
4. Раскрыйце дужкi, устаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары I знакi прыпынку. Вызначце разрады займеннікаў.
Што такое час? Гэта (нi)што яго нельга ўбачыць пачуць памацаць панюхаць папрабаваць на язык iм нельга заткнуць (ды, дзi)рку ў страс.. або ў бюджэц.. яго нельга запрэ..чы ў плуг запрасiць на шклянку гарбаты.
Час гэта нешта (бясконца)бя..чулае i бе..старонняе якiя(б) н.. а..бывалiся акты найвышэйш..й гуман..асцi цi (не)чуванага ..дзеку над асобаю чалавека ён застаецца спакойным i бе..удзельным.
Час гэта нешта (не)чувана шпарка(iмклiвае). Шпаркасць яго прабег.. нельга ..мераць самымi дакладнымi прыладамi.
(Н..)гледзячы аднак на сваю вечную (не)рухомасць i бе..удзельнасць якую р..знастайную афарбоўку прымае час у розных людзей i як (па)рознаму скарыстоўваюць час гэтыя розны.. людзi! Ёс..ць час наш i час даўнейшы час залаты i час пракляты час до..гi час кароткi. Адзiн у свой час быў в..лiкiм ч..лавекам а ў нашы часы нiчога (не)варт. Другi стаў(бы) в..лiкiм ч..лавекам але ён не мае час.. каб заняцца сваёю в..лiкаю справаю. Адзiн не мае час.. нос.. ўцерцi за работаю а другi ные ад таго што (не)ведае куды яму дзець лiшнi час.
Ёсць людзi якiя "ўбiваюць" час скарыстоўваюць час нават папярэ..ваюць час i проста марна трацяць час...
(К.Крапiва)
Дзеяслоў
1. Якімі членамі сказа з’яўляюцца выдзеленыя дзеясловы? Падкрэсліце.
-
Няхай паслужыць мне здароўе, як пiлiгрыму кiй дарожны (С.Гаўрылкiн).
-
Хату зрабіць – не скрыпку збіць (Прыказка).
-
Усе не пакiдалi надзеi выратаваць хлопца (Ц.Гартны).
-
Трымаць сябе ў руках заўсёды нялёгка (А.Кулакоўскi).
-
Брат летам паедзе паступаць у БДУ.
-
Лясныя рэкi вучылi плаваць, а лес кармiў нас, сушыў анучы (П.Панчанка).
-
Зiмовы холад пачынаў прабiраць дзеда Талаша (Я.Колас).
-
На другi дзень Васiля ўпершыню выклiкалi працаваць (I.Мележ).
-
Пiсаць – не сякерай часаць (Прык.).