2.1-Сурет

қимасындағы бойлық күші деп, осы қимада пайда болатын ішкі тік кернеулердің қорытынды шамасын айтады. Бойлық күш (N) қима әдісімен анықталады. Анықтау жолын келесі мысалда көрсетейік (2.1-сурет). Брустың бойлық күшінің өзгеру заңдылығы тұрақты болатын бөлігін аралық деп атаймыз. Берілген брус екі аралықтан тұрады. Суретте аралықтар рим цифрлармен белгіленген. Бірінші аралықтың 1-1 қимасындағы бойлық күшті анықтау үшін, брусты осы қима арқылы жазықтықпен ойша екіге бөлеміз де, сол жақ бөлігін алып тастаймыз (2.1, а-сурет). Алып тасталынған бөліктің оң жақ бөлікке әсерін, қимадан солға қарай бағыталған созушы ішкі N₁ күшімен алмастырамыз. Қалған оң жақ бөлік сыртқы Р₁ күші мен ішкі N₁ күшінің әсерлерінен тепе – теңдік күйде болады, яғни

осыдан

Бойлық. күштің тepic таңбасы, оның алғашкы алынған бағытын кepi өзгерту керек екенін көрсетеді (2.1, б-сурет). Дәл осылай, екінші аралықтың II-II қимасыдағы бойлық күшті табуға болады (2.1, в-сурет):

осыдан..

Сонымен, кез келген қимадағы бойлық күш, қиманың біp жағында жатқан барлық сыртқы күштердің бойлық өске түсірілген проекцияларының алгебралық қосындысына тең.

Бойлық созушы күш оң, ал сығушы күш теріс таңбалы деп саналады. Бойлық күштің брус бойындағы өзгеру заңдылығын кескіндейтін график эпюр деп аталады (2.1,г-сурет).

2.2. Кернеу

Брус бетіне тік және көлденең бағытта түзулер жүргізейік(2.2, а-сурет). Өзара перпендикуляр бұл түзулер, брусқа күш әсер еткеннен кейін де өзара перпендикуляр күйінде қалады (2.2 б-сурет). Вертикаль түзулер ұзарады, ал горизонталь түзулер

2.2-Сурет

бастапқы орындарын ауыстырып қысқарады. Брустың деформацияға дейінгі жазық көлденең қималары деформациядан кейін де жазық

көлденең күйінде қалады. Бұл жорамал Бернуллидің жазық қималар жорамалы деп, аталады.

Жасалған тәжірибе, көлденең қималардағы тік кернеулер,қима ауданында біркелкі жайылып таралып әсер ететінін дәлелдейді.

2.3-Сурет

Тік кернеудің шамасын табу үшін, брусты қима әдісі бойынша АВ жазықтығымен қиып, оның төменгі бөлігіне тепе – теңдік құрайық (2.2, в-сурет).

, N-P=Q, осыдан N=P.

Қимадағы бойлық күш N болса,

(2.01)

Бойлық күш сияқты, созушы кернеудің таңбасы – оң, ал сығушы кернеудің таңбасы – тepic.

Кернеудің брус бойындағы өзгеру заңдылығын кескіндейтін эпюр 2.2, г-суретте көрсетілген.

2.3. Деформация мен орын ауыстыру

Брусты бойлық өсінің бойымен созғанда оның ұзындығы

.шамасына ұзарады (созылады), ал ені шамасына қысқарады (сығылады) (2.3-сурет). Брустың ұзындығының ұзару шамасын абсолютік ұзару, ал дененің қысқару шамасын абсолюттік қысқару деп атаймыз.

Абсолюттік ұзару шамасының брустың бастапқы ұзындығына қатынасы бойлық салыстырмалы деформация

ал қатынасымен анықталатын шама, ендік салыстырмалы деформация деліненеді. Салыстырмалы бойлық және ендік деформациялар арасында төмендегідей қатынас бар екені тәжірибе жүзінде дәлелденген

(2.02)

Мұндағы материалдың қасиетін сипаттайды да Пуассон коэффициенті немесе ендік деформация коэффициенті деп аталады. Пуассон коэффициентінің мәні әр түрлі материалдар үшін 0-ден 0,5-ке

дейін өзгереді. Тәжірибелердің көрсетулеріне қарағанда барлық серпімді конструкциялық материалдарда пайда болатын деформация