- •1. Кіріспе
- •1.1. Материалдар кедергісі ғылымының негізгі ұғымдары
- •1.1-Сурет
- •1.2.«Материалдар кедергісі» пәнінде қабылданатын жорамалдар
- •1.3. Сыртқы kyшtep
- •1.2-Сурет
- •1.4. Деформация мен орын ауыстыру
- •1.3-Сурет
- •1.5. Қию әдісі
- •1.4-Сурет
- •1.6. Кернеу
- •1.5-Сурет
- •1.6-Сурет
- •2. Созылу мен сығылу
- •2.1. Бойлық күш
- •2.1-Сурет
- •2.2. Кернеу
- •2.2-Сурет
- •2.3-Сурет
- •2.3. Деформация мен орын ауыстыру
- •2.4Сурет
- •2.4. Ауырлық күші әсері
- •2.5. Материалдар қасиеттерін тәж1рибе жү31нде зерттеу Негізгі түсініктер
- •Созу диаграммалары
- •2.6. Мүмкіндік курнеу. Беріктік қоры коэффициенті
- •2.7. Созылған (сығылған) стерженьдерді бepiktikke есептеу typлеpi
- •2.8.Сырқы және ішкі күштердің жұмысы. Созу (сығу) деформациясының потенциялық энергиясы
- •3. Ығысу
- •3.1. Ішкі kyштер
- •3.2. Таза ығысу
- •4. Бұралу
- •4.1. Бұраушы момент
- •4.1-Сурет
- •4.2-Сурет
- •4.2. Кернеу мен деформация
- •4.3-Сурет
- •4.4-Сурет
- •4.3. Бұралған біліктерді беріктік пен қатаңдыққа есептеу
- •4.5-Сурет
- •0,096 Ммм.
- •4.4.Бұралу деформациясының потенциялық энергиясы
- •5. Қималардың геометриялық сипттамалары
- •5.1. Негізгі түсініктер
- •5.2. Қималардың статикалық momehttepi
- •5.3-Сурет
- •5.3. Қималардың инерция momehttepі
- •5.4.Параллель өстерге қарағанда инерция моментерінің арасындағы тәуелділік
- •5.4-Сурет
- •5.5.Бұрылған өстерге қарағандағы инерция моменттерінің арасындағы байланыс
- •5.5-Сурет
- •5.6. Қарапайым қималардың инерция momehttepi
- •5.7. Инерцияның бас өctepi, бас momehttepi
- •6. Жазық иілу.
- •6.1.Негізгі tycihiktep
- •6.1-Сурет
- •6.2Tірек түрлері
- •6.2-Сурет
- •6.3. Жанама күш пен ию momehtі
- •6.2-Сурет
- •6.3-Сурет.
- •6.4.Таралған күштің қарқындылығы, жанама күш, ию моменті араларындығы дифференциалдық байланыс
- •6.4-Сурет
- •6.5.Жанама күш пен моментінің эпюрлерін тұрғызу
- •6.5-Сурет
- •6.6.Tik кернеуді анықтау
- •6.6-Сурет
- •6.7-Сурет
- •6.7. Tik кернеу бойынша бepiktikke есептеу шарты
- •6.8 -Сурет
- •7. Орнықтылық
- •7.1. Негізгі түсініктер
- •7.1-Сурет
- •7.2. Аумалы күш. Эйлер формуласы
- •7.1-Сурет
- •7.3. Tipek түрлерінің аумалы күш шамасына әсері
- •8. Динамикалық kyшtep
- •8.1. Негізгі tycihiktep
- •8.2. Бірқалыпты үдемелі қозғалыстағы машина бөлшектерін беріктікке есептеу
- •8.3. Соғылған машина бөлшегін беріктікке есептеу
- •Оқулықтар тізімі
- •Мазмұны
8. Динамикалық kyшtep
8.1. Негізгі tycihiktep
Күш нөлден соңғы шамасына жеткенше жай өciп, жеткен соң тұрақты болып қалса, статикалық күш деп аталады. Статикалық күш әсер еткен конструкцияның үдеуі мардымсыз болғандықтан, инерция күші нөлге тең.
Шамасы жылдам өзгеретін күш динамикалық күш деп аталады. Динамикалық күштің әсерінен конструкция немесе оның элементтері елеулі тербелістерге ұшырап, тербеліс жылдамдығының өзгеруіне байланысты жүйеде массасы мен үдеуінің көбейтіндісіне тең инерция күші пайда болады. Бұл күш бастапқы күшке қарағанда бірнеше есе үлкен болуы мүмкін. Динамикалық күштер, соққы, айнымалы қайталанбалы т. б. күштерге ажыратылады. Машина бөлшектерін динамикалық күшке есептеу, статикалық күшке есептеуге қарағанда әлдеқайда күрделі.
Конструкция элементін динамикалық күшке есептеу үшін, теориялық механикадан белгілі Даламбер принципі колданылады. Бұл принцип бойынша қозғалыстағы кез келген денені сыртқы және инерция күштерінің әсерінен қандай да бip мезетте лездік тепе-теңдік күйде болады деп қарастыруға болады. Егер, жүйенің инерция күшін анықтауға мүмкіншілік жоқ болса (мысалы соққы күші әсер еткенде), ішкі күштерді, деформацияны анықтау үшін энергияның сақталу заңы қолданылады. Динимикалық күштердің әсерінен материалдардың механикалық қасиеттері өзгереді. Мысалы, статикалық күштің әсерінен материалдар пластикалық қасиет көрсетсе, динамикалық (соққы -күштің әсерінен морттық қасиет көрсетуі мүмкін т. с. с,
8.2. Бірқалыпты үдемелі қозғалыстағы машина бөлшектерін беріктікке есептеу
Кранның болат сымнан есілген арқанына ілінген брус сыртқы Р күшінің әсерінен У өсінің бағытында бірқалыпты үдемелі қозғалыста болсын (8.1, а-сурет). Динамикалық күш әсерінен брус үлкен деформацияға ұшырамайды, қатаңдығы жеткілікті деп қарастырайық. Берілген брусқа сыртқы Р күшінен басқа көлемінде бірқалыпты таралған қарқындылығы ға тең өзінің салмағы мен инерциялық күш Рп = та әсер етеді. Есептеу схемалары, күштердің әрқайсысы үшін жеке, 8.1, б, в, г-суреттерде көрсетілген. Ұзындығы бipгe тең брус бөлігінің инерциялық күші келесі формуламен анықталады
Статиканың келесі теңдеуін кұрайық
, осыдан
Енді ию моментің эпюрін тұрғызып (8.1, д, е.-сурет), брустың ортасындағы күш түскен қимасы қауіпті екенін көреміз. Қауіпті қимада
немесе
Мұндағы қауіпті қимадағы статикалық ию моменті екенін
ескерсек , онда
Демек, динамикалық ию момент статикалық ию моментінен есе үлкен. Жақшадағышаманы арқылы белгілеп,динамикалық коэффициент деп атайды.
(8.01)
Брустың қауіпті қимасында ең үлкен тік кернеу:
8.1-сурет 8.2-сурет
немесе
Беріктік шарты:
Алдыңғы мысалда иілген брусты қарастырдық. Енді, сыртқы күшінің әсеріненZ өciнiң бағытында бірқалыпты үдемелі қозғалыстағы стерженьді беріктікке есептейік (8.2-cypeт) Стерженьге, төменгі ұшына ілінген дененің салмағы мен инерциялық күшіәсер етеді. Қозғалыстағы үдеуіөсіменбағыттас болғандықтан, инерциялық күш кері бағытталған. Стерженнің көлденең қимасындағы кернеулерді анықтау үшін оны қию әдісі бойынша А—А жазықтығымен қиып статиканың теңдеуін құрайық
мұндағы: көлденең қима ауданы.
Олай болса немесе
Енді статикалық кернеу екенін ескерсек
Мұндағы динамикалық коеффициент.
Сонымен, бірқалыпты үдемелі қозғалыстағы машина бөлшегінің кез келген нүктесіндегі динамикалық кернеу, сол нүктедегі статикалық кернеуді, динамикалық коеффициентке көбейткенге тең.