Адраджэнне I развіццё піратэхнічных дзей беларусіў першай палове XX ст.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года, удні святкавання новыхдзяржаўных святаў, паступова пачала аднаўляцца практыка выкарыстання піратэхнічных сродкаў у разнастайных дзеях святочнай Беларусі.

Гэтыя мастацкія традыцыі былі закладзеныя ў Віцебску, дзе адбылося першае рэвалюцыйнае свята рэспублікі з шырокім ужываннем піратэхнічных сродкаў якое ад-значала першую гадавіну Вялікага кастрычніка.

Першапачатковы план святкавання захоўваецца ў Дзяржаўным архіве Віцебскай вобласці. Ён раскрывае структуру урачыстасцей, адлюстроўвае месца і ролю піра-тэхнікі ў свяце. Так, у 6 гадзін вечара гарматныя стрэлы на Коннай, Магілёўскай, Са-борнай і Арлоўскай плошчах, трывожныя гудкі на фабрыках і заводах абвяшчалі пача-такўрачыстасці. Затым рабочыя і чырвонаармейскія арганізацыі пасля выпушчанай ракеты-сігнала пачалі шэсце з запаленымі факеламі і ліхтарамі з каляровым шклом па Вакзальнай, Пушкінскай, праз Саборную плошчу, па Смаленскай, Афіцэрскай, Суво-раўскай вуліцам. Пасля гэтага на Успенскай горцы павінен быў адбыцца грандыёзны феерверк, а па Заходняй Дзвіне прайсці ілюмінаваныя рознакаляровымі агнямі пара-ходы³⁸.

Адной з самых грандыёзных урачыстасцей першых гадоў Савецкай улады было святкаванне гадавіны рэвалюцыі ў Гомелн (1919 г). Тут упершыню для арганізацыі начнога светлаафармлення была створаная піратэхнічная секцыя, якая занялася ілю-мінацыяй горада і падрыхтоўкай феерверкаў. Галоўным элементам начнога ўбранства горада стаў вялізны факел - «Сімвал Свабоды і Асветы» - запалены на гарадской каланчы. Незвычайным феерычным відовішчам выглядала ў вячэрні час спальванне на плошчах і спецыяльных памостах сімвалічных або канкрэтных выяў ворагаў рэва-люцыі. Па вуліцах, звяртаючы на сябе агульную увагу, пад канвоем чырвонаармейцаўа правезена фігура Вільсана і спалена пад гукі аркестра і ўхвальныя крыкі гледа-пасля чаго уключылі ілюмінацыю і пусцілі феерверкі (піратэхнік Наум Абрамавіч рман). Падобныя масавыя святочныя дзеі агітацыйна-прапагандысцкага накірун-нягледзячы на цяжкае эканамічнае становішча маладой рэспублікі, ў першае пасля-юцыйнае дзесяцігоддзе здзяйснялі таксама ў Віцебску, Мінску і іншых гарадах русн.

У гэтыя складаныя гады, калі толькі пачыналася аднаўленне разбуранай імперы-^_ычнай і грамадзянскай войнамі народнай гаспадаркі Беларусі, гостры недахоп нсавых сродкаў і хімікатаў адмоўна адбіўся на развіцці вытворчых баз піратэхні-майстэрняў. У святах рэдка ўжываліся ў якасці выразных сродкаў разнастайныя піратэхнічных вырабаў, а галоўнае месца занялі тыпавыя вырабы ваенна-пра-овай вытворчасці - каляровыя сігнальныя ракеты, дымавыя і выбуховыя шашкі, стыя артылерыйскія зарады.

Аднак на асобных святах знаходзілі прымяненне і піратэхнічныя вырабы грамад-г: феерверкаў.

У газеце «Звязда» ад 6 студзеня 1923 г. быў дадзены анонс аб маючым адбыцца ' ску антывялікодным карнавале. Карнавальнае шэсце ў 8 гадзін вечара павінна «накіравацца па Савецкай вуліцы на плошчу Свабоды, дзе да галоўнага карна-ага атраду камсамольцаў далучыцца 81-я часць пяхотных курсаў і ваенныя часці дывізіі.

Карнавал будзе асвятлёны сотнямі факелаў, ракет і бенгальскіх агнёў На пляцоў-аўтамабіляў карціны «ад», «рай», «бог». Карнавал скончыцца спальваннем багоў "вым гуляннем».

Мастак В.В. Шамшур, апісваючы ў кнізе «Святы рэвалюцыі» зараджэнне агіта-масавага афарміцельскага мастацтва Беларусі, адзначае, што антырэлігійныя валы запаўнялі цэлыя кварталы беларускай сталіцы. Часцей за ўсё карнаваль-фупы пачыналі шэсці ўвечары і, каб стварыць атмасферу весялосці і святоч-', абавязкова выкарыстоўвалі светлавыя эфекты і ілюмінацыю. Удзельнікі карна-ўасвятляліся паходнямі, бенгальскімі агнямі і сігнальнымі ракетамі, якія запус-ў паветра. Характэрнай рысай святаў 20-х гадоў было шырокае распаўсюджанне вых прадстаўленняў, тэатралізаваных інсцэніровак і карнавальных шэсцяў³⁹. «Начное факельнае шэсце «трох пакаленняў», - пісаў часопіс «Трнбуна нскусст-напярэдадні 1 мая 1925 г. -звонкія песні, светлавыя лозунгі, салюты, ілюмінацыі і на плошчы, карнавалы, палітычныя жывыя карыкатуры і шаржы, масавыя дзеі -што ў гэтым годзе ўвалье ў рабочае асяроддзе радасць і бадзёрасць, волю да цьбы і веру у перамогу»⁴⁰.

Важнае месца заняла піратэхніка і ў адной з першых форм масавай святочнай -палітычных і гістарычных інсцэніровак, якія адлюстроўвалі рэвалюцыйныя пад-этапы гісторыі рэспублікі, перамогі Чырвонай Арміі.

сПершае грандыёзнае прадстаўленне пад назвай «Вызваленне Мінска ад бела-~ў» адбылося 11 ліпеня 1925 г, калі адзначалася 5-я гадавіна вызвалення Бела-ад войскбуржуазнай Польшчы. Разыгрываемыя сцэны паэтапнаўваскрашалі мінуў-падзеі. «Мінск ва ўладзе белапалякаў», «гвалт над мірнымі жыхарамі, разгул аф-~», «чырвоная разведка, трывога, паніка», «чырвоныя ў горадзе, бой, дапамога ых, заняцце горада», «сустрэча народам Чырвонай Арміі, парад». Уся дзея раз-ася ў цэнтральнай частцы горада, захопліваючы плошчу Свабоды, вуліцы Са-, Ленінскую, Чырвонаармейскую, К. Маркса і Урыцкага.

Гэтыя кварталы вечарам 11 ліпеня запоўнілі тысячы гледачоў, перад якімі разыг-рывалі падзеі ліпеньскіх дзён 1920 г. Сцэны захопу «праціўнікам» Мінска, а потым на-ступленне «чырвоных» суправаджалася гарматнымі і стрэльбавымі стрэламі, раке-тамі, кавалерыйскімі «атакамі» і «бітвамі». «Трэба сказаць, - пісала «Звязда», - што другая частка інсцэніроўкі - «бітва» і «выгнанне белых»- сапраўды захоплівае публіку.

Чырвонаармейскія часці, якія ўдзельнічалі ў «баі», паказалі такую выдатную ба-явую падрыхтоўку, такі спрыт у джыгітоўцы, што ў гледачоў міжволі вырываліся вок-лічы захаплення. Натоўп быўдалучаны да інсцэніроўкі, якая ператварылася ў гранды-ёзную масавую дзею»⁴¹.

Як бачна з апісання, піратэхніка ў гэтай інсцэніроўцы садзейнічала высокай эма-цыянальнасці дзей, выклікала ў людзей пачуццё актыўнага суперажывання, што зама-цоўвала ў іх свядомасці ідэйна-тэматычную накіраванасць увасабляемага дзейства. Як адзначалася ўтой жа газеце, «...канец інсцэніроўкі выліўся ў велічны парад-дэман-страцыю, у якой прынялі удзел і «чырвоныя» і «белыя», і многія тысячы гледачоў»⁴².

Разнастайнасцю светлавых эфектаў вызначалася факельнае шэсце моладзі Віцеб-ска, прысвечанае 10-годдзю камсамола. «Увесь шлях факельнага шэсця камсамоль-цаў ад вакзала да цэнтра горада быў абстаўлены палаючымі каганцамі, полымя якіх асвятляла штандарты ў руках піянераў, стаяўшых у ганаровай варце. Акрамя таго, ка-лонны з факельшчыкамі падсвечваліся пражэктарамі, ракетамі і феерверкамі. Адна-часовае ўжыванне розных крыніц святла стварыла даволі ўражваючую карціну ўра-чыстасцей. Падрыхтоўка да факельнага шэсця здзяйснялася вучнямі мастацкага тэх-нікума пад кіраўніцтвам М. Керзана. Трэба адзначыць, што ў Віцебску электратэхніч-ная ілюмінацыя, пражэктарнае асвятленне і піратэхнічныя эфекты ў параўнанні з іншымі гарадамі Беларусі ужываліся даволі шырока»⁴³.

У беларускай святочнай практыцы 30-х гадоў назіраецца тэндэнцыя спалучэння феерверкаў са сродкамі ілюмінацыйна-тэхнічнага асвятлення. Гэты гістарычны этап для беларускага феерверка не з'яўляецца родапачынальным, бо практыка правяд-зення святочных урачыстасцяў з выкарыстаннем піратэхнічных сродкаў у спалучэнні са святавым афармленнем шырока выкарыстоўвалася беларускімі піратэхнікамі яшчэ ў XVII-XVIII ст.ст.

Цікавай знаходкай мастакоў у час святкавання у Мінску 15-годдзя вызвалення Беларусі ад белапалякаў была прасторавая светлакінетычная сюжэтная кампазіцыя «Парашутны дэсант». Цэнтральным фрагментам гэтай кампазіцыі была фігура чыр-вонаармейца на высокім пастаменце, заключаная ў рамку зіхатлівых рознакаляровых электрычных агнёў. «Спектакль» суправаджаўся акустычнымі стрэламі і пускам ракет розных колераў.

Асаблівай шматкаляровасцю светлавога, вогненнага афармлення вылучалася святочная ўрачыстасць у гонар 20-годдзя Кастрычніцкай рэвалюцыі, праведзеная ў беларускай сталіцы. Мастакі ўпрыгожылі святочную пляцоўку шматяруснымі ілюміна-ванымі вежамі і брамамі, а ў якасці дамінанты свята была гіганцкая лічба «XX», зроб-леная ў вячэрнім небе моцнымі асвятляльнымі пражэктарамі. Кульмінацыйным мо-мантам свята і светладынамічнай кампазіцыі з'явіўся феерверк.

У 30-я гады феерверкі сталі абавязковым фрагментам карнавальных шэсцяў, народных гулянняў, тэатралізаваных прадстаўленняў. Многія паркі абласных цэнтраў Беларусі мелі ў сваім штаце майстра-піратэхніка. Апытванне намі сталых жыхароў Беларусі, скрупулёзны аналіз матэрыялаў прэсы, навуковай літаратуры, архіўных крыніц, параўнальны аналіз тагачасных піратэхнічных дзей у Расіі і на Украіне даюць падставу і сцвярджэння, што ў Беларусі ЗО-х гадоў для феерверкаў выкарыстоўвалі лозунгі і амблемы, выкладзеныя фігурнымі свечкамі, бенгальскія агні, фугасы, рымскія свечкі, швермеры (змейкі), форсавыя «колы», кітайскія «сонцы», «вогнепад», ракетныя агні іыпу «цюльпан», «мазаікі», «буракі», начыненыя «пчолкамі». Ўякасці сродка запуску ракетбылі рознакаліберныя піратэхнічныя пісталеты, феерверачныя патроны, патро-ны-батарэйкі, артылерыйскія гарматы. Ракетная дзея працягвалася, як правіла, да 30 мінут, але пуск ракет здзяйснялі праз пэўныя інтэрвалы, каб у адведзены час выпусціць у паветра вызначаную колькасць зарадаў. Беларускія феерверкеры абменьваліся вопытам і піратэхнічнымі вырабамі з кіраўнікамі піратэхнічных груп цэнтральных пар-каў культуры і адпачынку Масквы (М. Ліхачоў), Кіева (В. Прыходзька), Рамны (В. Вяр-шынін), Адэсы (В. Хараш) і інш. У выніку гэтых сувязяў беларускія феерверкі ўзбагача-ліся творчымі дасягненнямі розных майстроў, якія захоўвалі і развівалі традыцыі вог-неннага мастацтва.

Адметнай асаблівасцю святочных пірадзей 20 - 30-х гадоў з'яўляецца яе дапа-можная роля ў вырашэнні ідэйна-тэматычнай накіраванасці і вобразна-сімвалічнага юстравання ўвасабляемых падзей. Тэатралізаваных феерверкаў у гэты час на ^арусі яшчэ не было.

У гады Вялікай Айчыйнай вайны і першыя пасляваенныя пяцігодкі з прычыны цяж-эканамічнага стану дзяржавы дэкаратыўныя феерверачныя відовішчы на тэры-ыі Беларусі змянілі артылерыйскія салюты. Гэтая святочная паветраная дзея скла-іася з асвятляльных і сігнальных ракет белага, чырвонага, зялёнага і жоўтага коле-"*, якія выпускалі з ракетніц і баявых гармат. У Мінску і Брэсце такія салюты штогод зечвалі неба ў гонар гадавін Вялікай Перамогі, а ў сталіцы Беларусі - на перша-'скія і кастрычніцкія ўрачыстасці. У многіх гарадах Беларусі вайсковыя падраздзя-ні на мітынгах памяці здзяйснялі трохкратныя залпы з ручной агнястрэльнай зброі і уховых піравырабаў у гонар загінуўшых у гады Вялікай Айчыннай вайны, а ў вя-ні час на святах рабілі салюты. У1953 г. ў парку культуры і адпачынку імя М. Горкага ў Мінску аднавіла сваю ра-піратэхнічная секцыя, якую ўзначаліў былы палкоўніік-артылерыст Якаў Майсе-Мац. На працягу васьмі год гэты пірамайстар разам з ваеннымі піратэхнікамі ў тэатралізаваных відовішчаў, прадстаўленняў, асобных святаў ствараў феерверкі мнай і паветранай дзей, у структуру якіх уваходзілі статычныя і дынамічныя піра-ічныя фігуры, надпісы, фантаны, мазаікі, сонца, колы, ракеты і г.д. У1961 г. Я.М. перайшоў на кінастудыю «Беларусьфільм» начальнікам піратэхнічнага аддзелу і з й прычыны піратэхнічная секцыя парка імя М. Горкага прыпыніла сваю работу. "га ў кінастудыі па стварэнню ваенна-гістарычных фільмаў займала вельмі многа піратэхнікаў, і таму іх рэдка запрашалі на святы. На працягу 18 гадоў галоўнай эхнічнай святочнай дзеяй Беларусі працягвалі заставацца артылерыйскія салю-, якія здзяйснялі спецыяльныя службы ваенных падраздзяленняў.

ФЕЕРВЕРКІ САВЕЦКАГА САЮЗА Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ XX СТ.

У пасляваенныя часы цэнтрам і акумулятарам піратэхнічнай думкі Савецкага Са-былі Расія і Украіна. Феерверкеры гэтых рэспублік паказвалі ўсяму свету сапраўд-ўзоры вогненнага мастацтва.

Вось фрагментарныя прыклады ліратэхнічных дзей гэтага перыяду.

У дні VI сусветнага фестывалю моладзі і студэнтаў у Маскве (жнівень 1957 г.) леп-

піратэхнікі СССР увасобілі вялікі і малы феерверкі, якія запускалі адразу з не-кіх пунктаў святочнага дзеяння (Ленінскія горы, стадыён у Лужніках, гарадскі

плін і мост праз Маскву-раку, стадыён і парк МДУ). Разам з традыцыйнымі выра­бамі (вогненныя «каметы», «рымскія свечкі», бенгальскія агні, россыпы рознакаляро-вых шароў паветранай дзеі) ўдзельнікі фестывалю пабачылі і новыя вырабы: вяліз-ныя «рамонкі», пялёсткі якіх свяціліся і пераліваліся рознакаляровымі агнямі, палаю-чыя фігурныя прылады, паднятыя на парашутах і аэрастатах з выявамі эмблемы фе-стывалю. Асабліва феерычна выглядаў фінал фестывальнага вадзянога свята на Маскве-рацэ. Бэцці Глан піша: «На эстрадах і цеплаходах пачаўся «вальс агнёў», які выконваўся сотнямі пар. У левай руцэ кожнага юнака - бенгальская свечка, якая рас-сыпае казачны свет. На кацерах запальваюцца яскрава-чырвоныя піратэхнічныя фа-келы, і ў тое ж імгненне на Фрунзенскай наберажнай са свістам узвіваецца вогненная кропка. Другая, трэцяя... Высока ўзляцеўшы, яны на імгненне затрымліваюцца ў цём-ным небе, а затым успыхваюць яскравымі кветкамі і павольна падаюць уніз. 3 Крым-скага маста нястрымным магутным шквалам абрушваецца ў раку расплаўленая зала-тая лава... Некалькі хвілін бушуе, палыхае вогаенная плаціна, асвятляючы фантастыч-ным святлом сотні тысяч людзей, расквечаныя судны, ўсю карнавальную працэсію. I на гэтым фоне гучала спецыяльна напісаная для воднага карнавалу развітальная фестывальная песня. Такім чынам, на фестывалі піратэхнікі прадэманстравалі свае багатыя і невычэрпныя відовішчныя магчымасці»⁴⁴.

У жніўні 1964 г. у рамках I Усесаюзнага фестывалю тэатралізаваных ствят у Цэнт-ральным парку культуры і адпачынку Масквы адбылася грандыёзная светлавая дзея - тэатралізаванае свята «Хай свецяць толькі мірныя агні» (аўтар сцэнарыя і паста-ноўшчык - Б. Глан, рэжысёр - В. Дземідоўскі, мастакі - В. Стэндберг і В. Лапавок, кіраўнік піратэхнічнай групы - А. Ішын). Тэма свята - адлюстраванне ленінскага плана электрафікацыі - дала магчымасць уключыць у сістэму выразных сродкаў жывы агонь, піратэхніку і электраасвятленне. У свяце было выкарыстана 70 пражэктараў, піратэхн-ічныя ўстаноўкі, сотні факелаў, кастроў, ліхтароў, 15 тысяч электралямпачак.

Гэтае двудзённае свята распачалося 29 жніўня. А17 гадзіне вечара ля галоўнага ўвахода гасцей сустракалі духавы аркестр і дзяўчаты, апранутыя у касцюмы колеру полымя, якія віталі гасцей вершамі. У экспазіцыі свята удзельнікі аглядалі карту пер-шага плана электрафікацыі, прынятага у 1920 г., на якой ззялі агеньчыкі сотняў элект-растанцый. Выступілі юныя пажарнікі, якія прадэманстравалі ўмелую барацьбу з агнём.

У 7 гадзін вечара пасля урачыстых фанфар і выступлення намесніка міністра энер-гетыкі пад гукі урачыстай сімфоніі Д. Шастаковіча пачаўся рытуал запальвання агнёў свята. У парку засвяціліся сотні ліхтароў і рознакаляровых лямпачак, забілі светла-выя фантаны, падняліся ў паветра шары-пілоты з падвязанымі да іх ліхтарамі, высока ўзляцелі светлавыя ракеты і пабеглі ўніз тысячы агеньчыкаў электрычнай плаціны. Перад балюстрадай з двух бакоў праехалі, стоячы ў адкрытых машынах, рабочыя за-вода імя Уладзіміра Ілліча, якія трымалі ў руках факелы, запаленыя ад мартэнаўскіх печак завода. У вялікіх грэчаскіх вазах рабочыя запалілі «агні працоўнай славы».

Тэатралізаванае шэсце адкрываў Праметэй, які стаяў на верхняй ступені замаца-ванай на машыне двухмятровай лесвіцы. У рукахён трымаўярка палаючы факел.

Наступным героем урачыстай працэсіі быў горкаўскі Данка, палаючае сэрца яко-га асвятляла дарогу натоўпу.

Далей - Іванушка з рускай казкі з Жар-птушкай, якая распусціла палаючы хвост. Вакол Іванушкі вясёлы карагод дзяўчат у рускіх касцюмах...

15 прыгожа аформленых машын праехалі каля балюстрады і выехалі на бераг ракі, дзе, адкінуўшы барты, ператварыліся ў канцэртныя эстрады. Сярод мастацкіх калектываў асаблівым поспехам карысталіся жанглёры з палаючымі булавамі, факі-ры, дэманструючыя вогненныя дзеі, танцоры са свечкамі і ліхтарыкамі.

Аматараў тэатра у праграме «Агні рампы» чакала сустрэча з артьютамі маскоўскіх

таатраў, а аматары кіно былі запрошаны на канцэрт «Агні экрана», дзе расказы кінарэ-аў суправаджапіся паказам архіўных кінакадраў. На цэнтральнай эстрадзе сімфа-ны аркестр Усесаюзнага радыё і тэлебачання іграў такія творы, як «Праметэй», гавен», «Танец агнёў» іспанскага кампазітара деФальі і «Няскончаную сімсронію Гайдна.

Тэма агню ў свяце вар'іравалася па-рознаму. У праграме «Алімпійскі агонь» на ыёне выступалі лепшыя спартсмены; на пад'ёмным кране была прадстаўлена ўка «Агні новабудоўляў»; часопіс «Кракадзіл» караўагнём пажараў, «агнём сац-» п'яніц і гультаёў.

Калі сцямнела, дзеянне перайшло на Маскву-раку. Пад гукі «Песні аб міры» Шастаковіча на пантоне быў запалены «касцёр дружбы». Па чорнаму люстэрку ракі іся скутэры з палаючымі піратзхнічнымі факеламі, за імі рушылі пажарныя ка-, выкідваючыя ўверх многаметровыя вадзяныя слупы. Асветленыя пражэктарамі, моцныя фантаны ўяўлялі прыгожае відовішча. «Агні на рацэ» завяршаліся вялікім веркам і піратэхнічнымі карцінамі на двух баржах. А на малым стадыёне пад дэвізам «Гараць кастры далёкія» заканчваўся конкурс цкай песні, калі нечакана з'явіўся парад электрапрыбораў. На сцэне пад рогат оў яшчэ пелі і плясалі «чайнікі», «уцюгі», а свята ўжо падыходзіла да канца. Яго фіналам быў 30-хвілінны піратэхнічны спектакль з 26 «карцін» на Фантаннай іы: партрэт Леніна, асвятлены чырвонымі факеламі, палаючыя словы лозунгаў, ыя агні «ліній электраперадач», дзесяткі складанейшых піратэхнічных фігур і вы-ыя паветраныя феерверкі. Стваральнікамі гэтага вогненнага спектаклю, які ад-ўся пад музыку аркестраў, былі майстры піратэхнікі Масквы, Харкава, Адэсы, віра, Краснадара і Рамны¹.

Гэтае свята было удастоена першай прэміі I Ўсесаюзнага фестывалю тэатраліза-: святаў.

Летам 1965 г. у ЦПКіА імя Горкага ў Маскве адбыўся Усесаюзны конкурс піратэх-"', у якім свае творчыя работы паказалі майстры «вогненнай справы» з адзінац-гарадоў краіны.

Турнір феерверкераў прадэманстраваў дасягненні айчыннай піратэхнікі, новыя ■іафігурныя элементы: многакаляровыя зорачкі, «вясёлыя слонікі», «залаты », «брыльянтавы вадаспад», «рухаючыйся танк», «коўш з выцякаючым металам»

Упершыню былі апрабаваныя і новыя тэматычныя фееерверачныя «агітплака-: «Залп Аўроры», танк, які штурмаваў Рэйхстаг, а таксама дэкаратыўныя піратэхні-: прылады: «уральскія самацветы», «саратаўскія пераборы», «смаленскія вечары». Першыя месцы і званне лаурэатаў былі прысуджаны піратэхнічным майстэрням культуры і адпачынку імя У. I. Леніна ў Армавіры (Э. і Л. Нодэлі) і парка культуры ынку імяТ.Р. Шаўчэнкі ў Рамнах (А. Вяршынін, Ю. і В. Юрковы, П. і Ю. Мядзвед-). Тры другіх месцы падзялілі майстэрні паркаў Данецка (В. і А. Бярэзенцавы, П. і Слюсарэнкі), Харкава (С. і У. Даўцян і Д. Рыбачка) і Свярдлоўска (М. Баладзін, Гамусава, У. Волкаў). Трэцяе месца было прысуджана майстрам Пяцігорска, Сара-Нікалаева. Феерверкераў Валгаграда, Лучанска і Смаленска журы адзначыла мі¹.

Беларускія майстры у гэтым конкурсе не ўдзельнічалі, таму што спецыялізаванай хнічнай майстэрні па вырабу і дэманстрацыі феерверкаўу парках Беларусі ў той ўжо не было, а піратэхнікі кінастудый у конкурсе не ўдзельнічапі. Конкурс абудзіў інтарэс да вогненных відовішчаў ва ўсёй краіне. У лютым 1967 г. у ЦПКіА імя Кірава ў Ленінградзе адбыўся Ўсесаюзны семінар

феерверкераў, у якім дэманстраваліся розныя піратэхнічныя фігурныя ўстаноўкі, ра-кеты новага тыпу Былі паказаныя палаючыя «зоркі», прылады ў выгядзе макетаў ор-дэнаў, «сняжынак», «сонцаў», «залатыя форсы», «фантаны», «вогненныя каскады» і «вадаспады». Удзельнікі семінару змаглі ўбачыць традыцыйныя «рымскія свечкі», «швермеры», «паўліныя хвасты» і «каметы», (зробленыя па новай тэхналлогіі), раке-ты, даючыя арыгінальныя разнавіднасці россыпаў каляровых агнёў-»зорачак»: «Агні Масквы», якія рассыпаліся вялізным шарам рознакаляровых успышак; «Астры»-яс-кравыя светлавыя кропкі, нагадваючыя «форму кветкі»; «касмічныя ракеты» - свое-асаблівы залп камет, якія пакідалі за сабою пры адлёце залацісты шлейф.

Шырокі абмен вопытам на конкурсе і творчых семінарах піратэхнікаў дазволіў феерверкмайстрам актыўна выкарыстоўваць лепшыя вырабы «вогненных спектак-ляў» у сваёй паўсядзённай практыцы, што значна павысіла эфектыўнасць піратэхніч-ных дзей у іншых гарадах.

У гэтым жа 1967 г. пад кіраўніцтвам украінскіх піратэхнікаў з г. Рамны В. і I. Юрко-вых грандыёзнае феерверачнае відовішча адбылося на рацэ Няве ў Ленінградзе. «Свята Аўроры» 7 лістапада адзначала 50-годдзе Кастрычніцкай рэвалюцыі. Для гэ-тай светла-панарамнай дзеі было выраблена 14 тысяч «камет», 4 тысячы «рымскіх свечак» і зорных букетаў тысяча «дзьмухаўцоў», мноства «бомб», «буракоў», «фуга-саў» і «снарадаў», 50 піратэхнічных фігур.

Феерверачнае прадстаўленне пачалося ў час параду святочнай флатыліі, якая праплыла скрозь гіганцкую «вогненную браму», утвораную суцэльным пералівам піра-тэхнічных агнёў: іх бесперапынна запускалі шэсцьсот курсанатаў ваенна-артылерыйс-кага вучылішча, страляючы з ракетных і піратэхнічных пісталетаў. А на страле высока ўзнятага да неба плавучага будаўнічага крана-пад'ёмніка палала асляпляльнае яскра-вае «сонца». Акваторыю Нявы заліла мора феерверачных россыпаў. Успыхвалі бры-льянтавыя «зорныя букеты», разляталіся паветраныя «дзьмухаўцы», загараліся «цюльпаны», «астры»; «чырвоныя гваздзікі», «агні Масквы», быццам з-пад вады імкліва ўзляталі «залацістыя форсы», струменіліся «фантаны». 3 Палацавага і Кіраў-скага мастоў бесперапынным струменем вывяргаліся вогненыя вадаспады.

Разам з піратэхнічным відовішчам «Залп Аўроры» ў чатырох пунктах горада ўспых-нулі «малыя» феерверкі, якія сталі працягам грандыёзнага прадстаўлення агню, ко-леру і музыкі на Няве⁴⁵.

Зжніўня 1985 г. брыгада харкаўскіх піратэхнікаў пад кіраўніцтвам В. Даўцяна ува-собілі піратэхнічнае відовішча, якое стала апафеозам цырымоніі урачыстага закрыц-ця XII Сусветнага фестывалю моладзі і студэнтаў у Маскве. У кульмінацыйны момант дзеі піратэхнікі над цэнтральнай часткай стадыёна ў Лужніках запусцілі разнастайныя дэкаратыўныя кампазіцыі з «зорных мазаік», «букетаў», «агней Радзімы», што выклі-кала буру авацый, радасных воклікаў і эмоцый.

Адраджэнне беларускіх традыцый тэатрапізацыі феерверкаў, паяднанне ў адзіны сэнсавы блок піратэхнічнага дзеяння, музыкі, слова і пластыкі пачалося ў канцы 70-х-сярэдзіне 80-х гадоў XX стагоддзя.

¹ Глан Б. Конкурс пнротехнмков// Декоратмвное ^скусство СССР, 1965, №12, с. 22.

Гэты этап развіцця мастацтва феерверкаў Беларусі звязаны з дзейнасцю кафед-ры рэжысуры святаў Мінскага інстытута культуры (рэжысёр- П.А. Гуд) і Харкаўскага вытворчага камбінату па вырабу і дэманстрацыі феерверкаў (кіраўнік - В. Даўцян, піратэхнік - Г. Круглікаў). Першымі творчымі крокамі гэтай групы аднадумцаў стала стварэнне водна-піратэхнічных музычных комплексаў, якія ў вобразна-сімвалічнай форме адлюстроўвалі тэматыку мастацка-гістарычнага свята (Бабруйск, Воранава,

ы) і музычна-паэтычнае афармленне феерверкаў карнавальнага тыпу ў многіх : рэспублікі.

Прынцыпова новымі феерычнымі відовішчамі гэтых аўтараў сталі першыя ў Бе-гукапіратэхнічныя і светагукапіратэхнічныя спектаклі на мемарыяльных комп-Летам 1984 г. у Беларусі ў гонар 40-годдзя партызанскага руху і прарыва бла-Полацка-Лепельскай зоны 16-цю партызанскімі брыгадамі на мемарыяльным ексе «Прарыў» пад г. Ушачы адбыўся мітынг-рэквіем «Заклінаю вас, помніце!» цтвазнаўца Ю.М. Чарняк піша, што «рэжысёр П.А. Гуд бачыў для сябе галоўную ў тым, каб на дакументальнай аснове ўвасобіць напругу боя, драматургію яко-«напісала» сама вайна. «Бой» ва ўмовах лакальнай пляцоўкі мемарыяла патраба-новых выразных сродкаў. Такой важнай складаючай рэжысуры стала піратэхніка. кампаненты тэатралізацыі аб'ядналіся, каб стварыць ілюзію боя і максімальна цніць успрыняцце гледача: фанаграма радыёспектакля, піратэхніка і фігура на, якую ні адзін з прысутных не мог выключыць з поля бачання. За ім, высе-з каменя, бачылася вялікая маса іншых, якія ў нестрымным націску ішлі на фа-

Восьузнаўленне «прарыва блакады». у фанаграме (гукарэжысёр Віктар Красоўскі) ' заціхаючага боя, з якога выплывае ціканне гадзінніка.

У шыпячым рэпрадуктары на фоне беларускай народнай песні «Перапёлачка» гу-заклік нямецкага афіцэра здавацца. Гук стрэла партызанскай гарматы і сінхрон-

эхнічны выбух. Мелодыя «Перапёлачкі» абрываецца. Уэфіры гучаць галасы партызан: -Таварыш камандзір! Брыгады для прарыва гатовы! -Разведчыкі для арыентыраў пасланы падпаліць сарай. (Ціканне гадзінніка).

- Што яны там марудзяць? (Ціканне гадзінніка).

За мемарыяльным комплексам на месце былога сараю запальваецца чырво-дымавыя шашкі, дым якіх засцілае ўсё наваколле. -Таварыш камандзір, сарай гарыць!

3 двух бакоў пляцоўкі ўзлятаюць сігнальныя ракеты. у фанаграме - топат бягучых узнікае, нарастаючы, «Ура!» Моцны шквап кулемётнага, аўтаматнага і мінамётна-

Піратэхнічныя выбухі перакрываюць грукат нямецкіх танкаў. Дыктар:

-Не, ў плен яны не пайшлі! 3 кожным днём іх станавілася ўсё менш і менш. Яны

іі ў агні страшных атак і контратак. Камні плавіліся, а людзі змагаліся! Піратэхнічны бой дасягаў свайго апагея. у фанаграме эфектам сцерэагука праз і дынамікі былі чутныя палёт снарадаў а фіналам гэтых палётаў былі выбухі піра-ых зарадаў, размешчаных непадалёк ад гледача. Дымавыя шашкі і ўспышкі по-выбухі ракет- усё гэта стварала эфект рэальнай прысутнасці гледачоў на мес-ій, надавала падзее канкрэтнасць, раб'іла гукавы бой адчувальным, ажыўля-зуПартызана. Гукі бою рэзка прыпыняліся і чуўся пошчак птушак. Дыктар:

— Бой за волю быў выйграны! Вось яны -жывыя героі прарыва!

Пад урачыста-маршавую музыку па пляцоўцы ішлі 40 партызан - непасрэдных ікаў бою. На іх шляху моладзь рассыпала жывыя кветкі, а ўвысь ляцелі розна-ыя ракеты.

Глыбока хвалюючым быў рытуал Памяці. Жонка аднаго з паўшых і пахаваных тут 'прарыва, якой рэжысёр прыдаў збіральны вобраз Радзімы-маці, ў чорным ад­зенні з вялікім букетам чырвоных руж, праходзіла «Дарогай смутку і славы». Гэты эпі-зод пачаўся ўдарамі сэрца ў фанафаме, якія перайшлі ў плач-вакаліз. Маці з'яўлялася на яго сроне і, праходзячы каля бронзавых пліт, уважліва ўчытвалася ў надпісы, каля кожнай пліты пакідаючы ружу. Перад ёй прыспускаліся сцягі партызанскіх брыгад, а салдаты-факеланосцы ўтваралі вогненную алею Славы. Так набліжалася яна да ма-нумента і, усклаўшы да падножжа кветкі, апускалася на калені ў хвіліне маўчання. Гучаўжурботны залп аўтаматчыкаў.

А пад мемарыялам раздаваўся голас дыктара - голас сёняшніх

20-гадовых:

- Нам дадзены рукі, зямлю каб абняць I сэрцам яе абагрэць. Нам дадзена памяць, каб паўшых падняць, I вечную славу ім пець!⁴⁶.

Пад марш пачынаўся парад воінаў. Перад гледачамі праходзілі калоны пехацін-цаў артылерыстаў лётчыкаў маракоў, дэсантнікаў. Завяршылася дзея салютам з 400 сігнальных мін і 400 ракет на парашутах, які быў створаны піратэхнікамі Полацкай тан-кавай дывізіі. На здзіўленне ўсіх прысутных, нават само надвор'е ў гэты дзень спрыя-ла ўспрыняццю дзеяння. Так, у час піратэхнічнага бою над пляцоўкай навіслі чорныя навальнічныя хмары, а воддалі фымеў гром і праляталі бліскавіцы. У фрагменце за-вяршэння прарыва і парада партызан хмары раптам разарваліся і менавіта на помнік Партызану упаў слуп сонечнага святла. Калі Маці-Радзіма ішла скрозь «дарогу жур-бы»- накрапваў дробны дожджык, сама прырода як бы аплаквала загінуўшых, а ў фінале, ў час цырыманіяльнага марша радоў войск, увесь мемарыяльны комплекс асвятліўся праменямі сонца, і ў небе з'явілася вясёлка.

Гэтае першае гукапіратэхнічнае прадстаўленне на тэрыторыі Беларусі аказала надзвычайна моцнае ўражанне на ўсіх прысутных і на доўгі час стала арыентырам пры стварэнні падобных дзей у нашай дзяржаве.

Пошукі новых форм сцэнічнай выразнасці і тэатралізацыі піратэхнічныхдзей пры-вялі да стварэння праекта тэатралізаванай дзеі на мемарыяле «Лудчыцкая вышыня» ў Быхаўскім раёне, за ўзяцце якой ў гады Вялікай Айчыннай вайны шэсць воінаў атры-малі званне Героя Савецкага Саюза. Паколькі ўзяцце Лудчыцкай вышыні адбылося ноччу, то і аднаўленне гэтай падзеі ў 1985 г. было вырашана здзейсніць у начны час, каб максімальна наблізіць дзею да гістарычнага факту. Адсюль і неабходнасць уклю-чэння у сістэму выразных сродкаў святла. Першае светлагукапіратэхнічнае прадстаў-ленне на тэрыторыі Беларусі (гапоўны рэжысёр П.А. Гуд, піратэхнік Г. Круглікаў мінёры Быхаўскага авіапалка і гукарэжысёры - А. Гіль, В. Красоўскі) было многапланавым па структуры. Асобныя яго эпізоды разыгрываліся на прасторава аддаленых пляцоўках -там адбывалася прывязка да розных фрагментаў мемарыяла.

На дарозе да мемарыяльнага комплексу ў гонар 40-годдзя Перамогі былі ўсталя-ваныя на адлегласці 50 м адзін ад аднаго светлавыя экраны з выявамі мемарыялаў адзінадцаці гарадоў-герояў. У час прахаджэння калоны гасцей і гледачоў перад кож-ным экранам запальваўся чырвоны піратэхнічны факел і гучаўзалп выбухавай шашкі, што сімвалізавала даніну памяці ўсіх прысутных, загінуўшым у гады вайны.

У цэнтральнай частцы мемарыяла чырвоны колер зенітных пражэктараў высвят-ляў на адвеснай сцяне шэсць барэльефных лікаў герояў Лудчыцкай вышыні. Над гэтай сцяной узвышалася фігура Гусляра-летапісца палымяных гадоў вайны, ад імя якога вялося апавяданне, а за ёй стаяў Курган Памяці, на схілах якога разгортваліся асноў-ныя эпізоды дзеяння «Дарога ў бяссмяротнасць».

У пралоэе прадстаўлення белае святло пражэктараў асвятляла Гусляра такім чы-і, што ён як бы павіс у небе, падымаючыся над абыдзенным жыццём. Раздаваліся іівы гусляў, і пачыналася апавяданне аб цяжкіх кроках вызвалення Беларусі, аб іцыі «Багратыён». Святло пражэктараў засяроджвалася на абліччах шасці барэ-зў- выявах удзельнікаў бітвы, атрымаўшых званне Герояў Савецкага Саюза за

i Лудчыцкай вышыні. У эфіры чутны галасы:

- ...Таварыш палкоўнік! Рота старшага лейтэнанта Мартынава прайшла міннае поле. -Атакуем!

У паветра ўзляталі тры чырвоныя ракеты. Гаслі пражэктары. Чутны грамавыя «Ура-а-а!» і з гэтага моманту эфект прысутнасці, саўдзелу ў падзеях не пакі-гпрысутных. Гукапіратэхнічны бой, нагнятаючы атмасферу атакі Лудчыцкай вышыні,

іяў сваёй дынамікай усіх. Сем мінных палёў разражалі зарады рознай магутнасці (ад 200 г да 3 кг), уверх

ii сігнальныя і асвятляльныя ракеты, поле за мемарыяльным комплексам за- аўдым.

На схіле Кургана Памяці, злева ад фігуры Гусляра, узнікаў выхвачаны з цемры ірам макет фашысцкага дота. Злева ад фігуры Гусляра з'яўлялася зробленая іічныхтрафарэтаў і замацаваная на зенітных пражэктарах група чырвоных зо-сімвалаў салдат, якія рухаліся па схілу ўверх і ўлева. Трасіруючы агонь кулямётных чэргаў «гасіў» чырвоныя зорачкі, і толькі адна з іх, іыхваючы, то загасаючы, павольна набліжалася да вогненнага дота. На фоне сціслага паэтычна-музычнага ўрыўка аб гераізме ўдзельнікаў штурма і зорачка вырастала ў памерах і накрывала фашысцкі дот. Наступала імгнен-іівшыня...

Затым крыкі «Ура-а-а!», аўтаматныя чэргі. Па схілу кургана бясконцым патокам ічырвоныязоркі...

У светлавай паласе па полю за Курганам рухаліся танкі і пяхота, якая страпяла з зў. У эфіры - дынамічная музыка барацьбы, у якую ўрываўся лязг танкаў, вой іых бамбардыроўшчыкаў, выбухі... Гукапіратэхнічны бой дасягаў свайго апагея. Запальваліся дымавыя шашкі, засц-

і вядучага апавяданне гусляра. У спалохах выбухаў то гаслі, то ўспыхвалі светлавыя чырвоныя зорачкі на Курга-небе паўзлі прамені пражэктараў, якія спыняліся на варожым «самапёце», іх зла мелодыя яраснай барацьбы. Нарэшце, святло пражэктараў выводзіла з дымавой заслоны фігуру Гусляра, бой

Гучала мелодыя світанку. За Гусляром над Курганам успыхвала вялізарнае піра-«сонца», і святло пражэктараў залівала ўвесь мемарыяльны комплекс. На : кургана з'яўляліся муляжы жьітніх каласоў. Святло высвечвала каласы жытня-ітакім чынам, што іх карані з'яўляліся на тварах барэльефаў загінуўшых герояў, і лрарастаючы скрозь іх. Гучаў тэкст Гусляра, ўсім прысутным прапанавалася адведаць хлеба Памяці, і ад [скарыначакхлеба на вачах наварочваліся слёзы, слёзы памяці, ўдзячнасці. У гонар удзельнікаў бітвы за Лудчыцкую вышыню на схілах кургана запальваліся і факелы рознакапяровага агню, успыхваў агонь у салдацкіх касках каля кож-іэ шасці барэльефаў, а над мемарыяльным комплексам у небе ўспыхвалі зоркі івярховага салюта.

Даследчыкі лічаць, што святло ў гэтым прадстаўленні ўзяло на сябе вобразнае і дзеі, і менавіта яно дапамагло дамысліць метафару хода бітвы за Лудчыц­кую вышыню - дарогу чырвоназорных салдат у бясмяротнасць⁴⁷. Першае светлагукап-іратэхнічнае прадстаўленне ў Беларусі выклікала ў людзей глыбокія эмоцыі і неадна-разова паўтаралася на схілах Кургана Памяці.

Грандыёзнае прадстаўленне падобнай тэматыкі было паказана гэтымі ж аўтарамі на свяце г. Мінска ў 1987 годзе, дзе сродкамі піратэхнікі была уваскрэшана барацьба беларускага народа з фашысцкімі захопнікамі.

На фоне літаратурна-музычнага радыёпрадстаўлення перад гледачамі па чарзе ўзнікала «хлебнае поле», якое размяталася выбухамі бомб (гукавыя і піратэхнічныя эфекты), «пылаючыя хаты», «карта Беларусі ў дыму», «цягнік», які ляцеў пад адхон у выніку выбуху партызанскай міны, страляючы савецкі «танк», «Дом ураду» ў Мінску, з якога ляцела ўніз палаючая «фашысцкая свастыка», мемарыял «Мінск - горад-ге-рой» ля падножжа якога гарэў «агонь Памяці».

У фінале прадстаўлення ў неба ўзляталі рознакаляровыя агні святочнага салюта з марцір 105,195 і 310 мм калібра, піратэхнічныя вырабы: «хрызантэма», «мільгаю-чыя зоркі», «салют», «Радзіма».

Поспех піратэхнічных спектакляў выклікаў сапраўдны бум ужывання піратэхнічных вырабаў у разнастайных святах і відовішчах Беларусі.

Адно з першых у Беларусі святаў горада, якое нарадзілася ў Віцебску ў 80-я гады, творча развіла мастацкія традыцыі 20-х гадоў. «Святочнай арэнай Віцебску стала рака Заходняя Дзвіна. У пачатку свята пад гукі музыкі гарматныя стрэлы выплывала рас-пісаная лодзія і на бераг з дружынай высаджвалася заснавальніца горада княгіня Вольга. Вячэрняе сутонне прачэрчвалі промні пражэктараў і рознакаляровыя ракеты, а ўздоўжберагоў вадамётамі падымаліся бліскучыя струмені вады. Суправаджаемыя рознымі светавымі і шумавымі піраэфектамі, з'яўляліся адна за другой дэкарырава-ныя баржы, на якіх паслядоўна адлюстроўвалася гісторыя горада, рэспублікі. На апош-няй спальвалі пудзіла - сімвал вайны»⁴⁸. Заканчвалася свята многаярусным паветра-ным дзеяннем (рэжысёры - А. Нісневіч і М. Пашынскі).

У тагачасных святах знаходзілі сваё прымяненне і піратэхнічныя дымы. Так, на святах у Калінкавічах і Светлагорску (рэжысёр В. Мароз) яскравым момантам урачы-стага адкрыцця было выступленне спартсменаў-парашутыстаў з выкарыстаннем ды-мавых шашак. Спускаючыся на парапланах, яны выпісвалі ў небе каляровымі дымамі святочную дату горада і розныя арнаментальныя фігуры. На каляровых дымах і раке-тах рознакаляровага агню быў пабудаваны і феерверк, які правялі ў дзённы час.

Кафедра рэжысуры святаў Мінскага інстытута культуры ў 80-я гады праводзіла, акрамя каляровадымных феерверкаў, разнастайныя творчыя эксперыменты, звяза-ныя з тэатралізацыяй светлапіратэхнічных дзей. У1989 г. у Дзяржынску студэнт-дып-ломнік кафедры рэжысуры святаў В. Леонаў зрабіў удалую спробу звязаць у адзінае мастацкае цэлае каляровамузычны жывапіс і піратэхніку. Канцэрт каляровамузычна-га жывапісу на тэмы беларускіх песень з'яўляўся фіналам свята. Паміж асобнымі ну-марамі каляровамузычнага жывапісу гучалі вершы беларускіх аўтараў і спальваліся піратэхнічныя фігуры (разнастайныя «калёсы», «мазаікі», «кветкі»і інш.). У заключэнні канцэрта на фоне песні «Жураўлі на Палессе ляцяць» неба над горадам асвятлілася святочнымі агнямі салюта.

Паўторанае некалькі разоў і творча ўдасканаленае прадстаўленне атрымала вы-сокую ацэнку гледачоў. Аднак, нажаль, з прычыны немагчымасці ў той час набыць да-рагую каляровамузычную апаратуру гэтыя эксперыменты прыпыніліся.

У другой палове 80-х гадоў у Баранавічах пачала працаваць піратэхнічная май-і, якая спецыялізавалася на распрацоўцы і правядзенні дэкаратыўных феер-Заснавальнікам, мастацкім кіраўніком і галоўным піратэхмайстрам майстэрні гЯўген Бова, 25-гадовы піратэхнік з г. Рамны (Украіна), дзе ён працаваў у адной з

: піратэхнічных майстэрняў Савецкага Саюза. 3 першых фокаў гэтаму аб'яднанню феерверкераў разнастайную дапамогу аказ-ікафедра рэжысуры святаў Мінскага інстытута культуры і дырэктар парка культу-ііадпачынку г. Баранавічы Уладзіслаў Мантвідас. Напачатку сваёй дзейнасці баранавіцкія піратэхнікі працавалі з прадукцыяй Хар-іга камбіната па падрыхтоўцы і дэманстрацыі феерверкаў, але ўжо праз два гады наладжана ўласная вытворчасць піратэхнічных вырабаў: фантанаў зорак, іераў, ракет, люсткугеляў 80,105 мм калібраў і выпушчаны пробныя шары 195 івалібра.

3 мэтай папулярызацыі піратэхнічнай спадчыны айчыннай піратэхнікі і стварэння : піратэхнічных вырабаў, асобных дзей і прадстаўленняў быў створаны першы ў >усі творчы саюз паміж навукоўцамі і практыкамі - кафедрай рэжысуры святаў іга інстытута культуры - і пірамайстэрняй г. Баранавічы. Афіцыйнае пагадненне арганізацый ставіла сваёй мэтай адлюстраванне сродкамі піратэхнікі ідэйна->ічнай накіраванасці свята, вобразнага вырашэння асобных эпізодаўтэатралі-іых дзей, піратэхнічных спектакляў і феерверкаў.

Я. Бова разам з П.А. Гудам і студэнтамі кафедры рэжысуры святаў распрацо-і літаратурны і музычны змест феерверкаў, тэхналогію вырабу піратэхнічных фігур, івую гамму агнёў. У выніку творчых пошукаў на свяце 600-годзя Бабруйска на і Бярэзіна ўзнікла водна-піратэхнічная плаціна, дзе на струменях вадаспада праэ-іваліся слайды з выявамі горада, узнікалі палаючыя піратэхнічныя фантаны і ска-ісвогненныя жабкі», а з веерападобных, шыракапалосных і змейкавых струменяў, іных пры дапамозе вадамётаў пажарных машын, увысь ляцелі ракеты. На свя-іўЖлобіне жыхары ўпершыню пабачылі агні і вогненную лаву піратэхнічнай «дом-а на свяце г. Воранава - «вершнікаў», якія рухаліся на «конях». Упершыню ў дзяржаве на свяце 350-годдзя Шацілак (месца, на якім быў заснава-іг. Светлагорск) арэнай феерверка стаў дах дзевяціпавярховага будынку. Выкары-і гэтай архітэктурнай спаруды дало магчымасць усім прысутным ва ўсіх дэталях ^зець дзеянне піратэхнічных вырабаў Асабліва ўсіх уразіла 50-метровая вог-плаціна і вялізны герб Шацілак, з якога ў розныя бакі ляцелі рознакаляровыя

Яскравым моманта:.4 пірадзей свята г. Мінска стаў запуск на ваду прадстаўнікамі шх народаў піратэхнічных вянкоў сяброўства і запальванне на вадзе ракі Свіслач за Дружбы, з якога бясконцым патокам у неба ляцелі агні рымскіх свечак, буракоў,

Новым формаўтварэннем у духоўным жыцці Беларусі стаў першы феерверк на інальнай аснове. Да першага свята народных рамёстваў, якое адбылося ў 1986 ! ў г. Воранава Гродзенскай вобласці, П. Гуд і Я. Бова распрацавалі новыя піра-«чныя фігуры.

У пралозе прадстаўлення на сроне песні В. Раінчыка «Я хаджу закаханы ў твае івіды» перад гледачамі паўставалі піратэхнічныя вогнеспады, кветкі «рамонак»,

іёк», у паветры ўзнікаў «бусел», які рухаў крыламі (стацыянарная фігура). Пасля лірычнай, празрыста-пяшчотнай песні, на фоне рознажанравай беларускай >ументальнай музыкі і літаратурных тэкстаў аб майстрах народнай творчасці і пры-як крыніцы натхнення гледачы ўбачылі контурнасвечныя, форсавыя і фантан-фігуры разнастайных беларускіх арнаментаў ткацтва і вышыўкі, «гліняныя жба-і», «саламяныя карцінкі», «драўляных пеўнікаў».

У фінале прадстаўлення з'явіўся велізарны піратэхнічны «лазовы кошык», з якога ўверх паляцеліагні «астраў», «дзьмухаўцоў», ракет.

Гэтае прадстаўленне, якое фактычна стала першым музычна-піратэхнічным шоў у Беларусі, мела поспех і выказваліся велізарныя перспектывы яго развіцця і ўдаска-нальвання.

Але лёс вырашыў па-свойму. У выніку нясчаснага здарэння з-за невыканання ўмоў пажарнай бяспекі ў піратэхнічнай майстэрне г. Баранавічы адбыўся пажар, і большасць піратэхнікаў атрымаўшы цяжкія апёкі, памерлі. У выніку баранавіцкая пірамайстэрня прыпыніла існаванне. Кафедра рэжысуры святаў дзеля правядзення пірадзей была вымушана ізноў звярнуцца да паслугХаркаўскага камбіната па падрыхтоўцы і дэман-страцыі феерверкаў- найбольш актыўна функцыянуючага цэнтру таго часу. Але хар-каўскія пірамайстры не былі гатовыя да тэхнічнага забеспячэння задумак беларускіх рэжысёраў, бо працавалі на аснове вырабаў серыйнай вытворчасці. Таму новыя піра-тэхнічныя фігурныя вырабы засталіся на доўгія гады толькі ў чарцяжах, малюнках, творчай памяці і яшчэ чакаюць свайго аднаўленне.