Әдістемелік нұсқаулар

Ақпараттық-экономикалық қоғамдағы өзгерістері шындыққа ақпараттық, өнеркәсіптік және басқарушылық қарым қатынастардың өзара байланыстарын анықтау арқылы қарқынды ретке келтіру мүмкіндіктері табылады. Бұл жерде, ондай қарым қатынастар еңбектің қасиетіндегі жіне мазмұнындағы өзгерістерді есепке алады, жеке фактордағы ауысымдарды – Homo-Krates және жиынтық әлеуметтік- экономикалық нәтижеліктің пайда болған жаңа мезеттерін көрсетеді.

Ұсынылатын әдебиет

1. Закон Республики Казахстан от 08.05.2003 года №412-П «Об информатизации»

2. Назарбаев Н.А.Казахстан – 2030. Алматы: Билим, 1998. – 96 с.

3.Назарбаев Н.А.Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации// Казахстанская правда. 2005. 19 февраля. – с. 1-3.

4. Назарбаев Н.А. Послание народу Казахстана. Новый Казахстан в новом мире. -Астана.- 2007.

5. Назарбаев Н.А. Казахстанский прорыв // Казахстанская правда. – 2006. - №276.

6. Садыков Т.У. Основы теории информационной экономики.

Монография, г.Алматы, Гылым, 1998 г.

7. Садыков Т.У. Инон и судьба капитала, или об информационной экономике.

Вестник Университета «Туран», г.Алматы, 1999 г., № 1

8. Садыков Т.У.Информатизация Казахстана как решающий фактор современного общественного развития. Материалы международной научной конференции «Десять лет реформ на постсоветском пространстве: ожидания, результаты, перспективы», часть 2, г.Алматы, Туран, 2001 г.

9. Садыков Т.У. Структура и особенности новой экономики. Вестник Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилёва. Серия – экономическая. Выпуск 1. 2007г.

11. Садыков Т.У. Методологические основы информационной экономики

Материалы международной научной конференции, Университет ТУРАН, Алматы, 2003 г.

12. Садыков Т.У. Постиндустриальная информационная экономика как важнейшая составляющая общей теоретической экономики

Материалы международной научно-теоретической конференции «Экономика – политическая экономия – теоретическая экономия как дисциплинарные формы организации экономической науки (к 200-летию политэкономии)», Университет ТУРАН, Алматы, 2004 г.

13. Абдеев Р.Ф. Философия информационной цивилизации. –М.: ВЛАДОС, 1994.

14. Афанасьев В.Н. Диалектика собственности: логика экономической формы. -Л.: ЛГУ, 1991.

15. Информационная теория экономики / А.И. Дёмин - М.: Палев, 1996.

Дәріс №13 Жаңа ақпараттық экономиканың маңызы және ролі. Экономикалық синергетика.

Дәріс мақсаты: Әлеуметтік-негізделген экономиканың кезеңдерін түсіндіру.

Дәріс жоспары:

1. Ақпараттық-экономикалық талдаудың әлеуметтік-негізделген нарық шаруашылығының қалыптасуына құндылығы.

2. Теория ақпараттық- категориалық экономикалық зерттеу теориясы экономиканы ақпараттау концепциясын қалыптастыру негізі ретінде.

3.Зияткерлік әлеуметтік-негізделген экономиканың кезеңдері, жағдайлары және заңдылығы.

Нарықтық қарым қатынастардың ФОРМАЦИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ инонның дамуымен, өсірілген құндылықтардың өздерімен өздерінің өсуі және ақпараттық тауарлардың өзімен өздерінің ескіруімен байланысады. Мысалы, ауыспалы кезеңнін ақпараттық теория тәжірибесі дегеніміз мекенжайлық нақты ақпараттық тауарлардың нақты тұтынушыларға бағытталуын көрсетеді. Тағы да бір айта кететін жағдай, осындай бағытталу нақты потенциалды тұтынушыны (сатып алушыны) аталған ақпараттық тауардың өндірілуінен әлдеқайда бұрын анықтайды.

Ақпараттық тауарлардың мекенжайлық нысаналылығы берілген ақпараттық тауарларға енген өсілген құндылықтардың ӨЗІМЕН ӨЗІ ӨСУДІҢ өсу оңтайлы факторларының бірі болып табылады. Мұндай өсу олардың ақпараттық тауарлардан инонның квазиақшалық қалпына жеделдетілген айналуы арқылы өтеді. Басқаша айтқанда, мекенжайлық нысаналылығы ақпараттық тауарлардың ӨЗІМЕН ӨЗІ ТОЗУДЫҢ жолындағы кедергілердің бірі болып табылады. Сонымен бірге, қазіргі жағдайларда реализации ӨЗІМЕН ӨЗІ ӨСУДІҢ жүзеге асырылулары қазіргі жағдайларда телепроспектинг және автоматтандырылған маркетинг әдістері қолданылулары мүмкін.

Өйткені, телепроспектинг, бәрінен бұрын, потенциалды сатып алушыларды және олардың сатып алу қабілеттерін анықтайды. Автоматтандырылған маркетингтің негізгі артықшылығы, сатып алушылар – тұтынушылардың тез өзгеретін сұранысын ең жоғары түрде қанағаттандырудың өзара пайдалы мәселелерін шешуде. Сонымен, қазіргі нарықты қарым қатынастардың жүйесінде в структуре жиынтық қоғамдық өнімнің құрылымында ақпараттың зияткерлік-инновациялық өсілген қалыптарының көбеюімен байланысты ақпараттық тауарларда өсірілген құндылықтардың ӨЗІМЕН ӨЗІ ӨСУІ орын алады. Сонымен қатар, өзімен өзі өсудің өсуі бір уақытта материалдық - энергиялық- ауысылған ақпараттық калыптар үлесінің төмендеуін (экономияны) көрсетеді.

Қазақстан экономикасы дамуының ауыспалы кезеңінің жағдайларында стратегиялық мәселелердің бірі болып НАРЫҚТЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ НЕГІЗДЕРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫН массалардың ұғынуы саналады. Қазақстан Республикасындағы қоғамдық-экономикалық БҰЗЫП КІРУ және жеделдетілген шаруашылық даму алдыңғы қатарлы мемлекеттердің қазргі халықаралық НАРЫҚТЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТАРМЕН ауырсынбай және үйлесімді түрде үйлесуге мүмкіндік береді. Осындай бұзып кіпу альтернативасыз экономикалық үдерістердің ақпараттық факторларының (тұтас компьютерлеу, ақпараттандыру, компьютерлік сауаттық, ақпараттық біліктілік, ақпараттық ойлау стилі, жаңа ақпараттық -әлеуметтік технологиялар және тағы басқалары) толық ендірілуі жағдайында ғана мүмкін. Сонымен, объективті және шарасыз түрде, дүниежүзілік көшбасшылық стандартармен ілеспе және бірге отандық экономикалық ақпараттың кодтау және декодтауын, материалдану және дематериалдануын, сонымен қатар объективтеу және субъективтенуін өткізу қажет.

Ақпараттық ұстанымдар жағынан қарасақ, әлеуметтік негізделген нарық дегеніміз АҚПАРАТТЫҚ БАРЛЫҚ ТҮРЛЕРІНІҢ сатып алу және сатуы және барлық және ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ БАРЛЫҚ ТҮРЛЕРІНІҢ ҚАЛЫПТАРЫ. Бұл жерде ақпараттық тауарлардың ақпараттық тауарлар - заттар, идеялар, идеялар көшірмелері, қызмет көрсетулер, құнды қағаздар, квазиақшалар, табиғи және жасанды зияткерлік күш және тағы басқа топтардың түрлерін қайта атауға болады. Сонымен қатар, жиынтық ақпараттық тауарды өндіруге, сатып алуға және тұтынуға, жалпы айтқанда, туындатуға мүмкіндігі бар қазіргі әлеуметтік - негізделген нарықтық қарым қатынастар берілген енгізілген әртүрлі ақпараттық тауарлардың жиынында, оның ең ортасында жиынтық ақпараттық тауарды өндіруге, сатып алуға және тұтынуға, жалпы айтқанда, жиынтық ақпаратты туындатуға мүмкіндігі бар адам - табиғи зияткерлік күш және оны қоршаған социум. Осымен, өркениеттік нарық – бұл бәрінен бұрын, әлеуметтік-негізделген (әлеуметтеленген) сәйкес мәдениетімен нарық АҚПАРАТТЫҚ айналыс және тұтыншылық.

Экономиканың ақпараттандыруы табиғи тұжырымдық бірлікте және жиынтықта алты ұялы негізгі мезгілдер ендіреді. Экономиканың алты негізгі мезгілдердің ақпараттандыруының сипатын ашамыз.

1. ӨЗІМЕН ӨЗІ ӨСУІ – бұл өзімен өзі өсетін құнды ақпарат әріқарай өндірістің (туындынудың) өз (ақпараттарының) ауыстырылған қалыптарының жетекші факторы. Ол үнемі бірлік және қарама қайшылықтың өзімен өзінің ескіруі.

2. ҒАЛАМАТТЫҚ - ақпараттық планеталық атмосфера; атмосфера ғаламдық ақпараттық –экономикалық кеңістіктің және ноосферлік жадтың және ұжымдық ақылдың қалыптастыруын ұйымдастыру және өзімен өзін ұйымдастыру; осындай әлеуметтік-ұжымдық ақыл интегралданған бірыңғай кодтау, декодтау және ақпараттың табиғи 1-ші реттік (космостық), ақпараттың табиғи 2-ші реттік (табиғи парасат, адам, табиғи зияткерлік күштің) және жасанды ақпараттың (жасанды парасат, жасанды зияткерлік күштің) байланысында көрінеді.

3. ЗИЯТКЕРЛІК – алдын алу инновациялық-креативті қызмет етуге қабілетті қызметкерлердің біліктілігі және білім алуының өсуімен байланысты жетекші ресурс. Мұндай ресурс определяет создание жасанды-автоматтандырылған банкінің алгоритмдер және бағдарламаларының білім негіздерінің даналарын, біріңғай және әртүрлі табиғи (адамдардың өздерінің арасында) және жасанды (адамдар арасында жасанды парасаттың компьютер торлары арқылы ) қатынас және өзара қарым қатынастар тілі.

4. Ақпараттық политика, адамның ақпаратының даму ынтасында ұялы –аумақтық құрылымдардың қалыптасуына бағытталған қоғамдастықтың әртүрлі құрылымы.

5. ҚҰЗІРЕТТІЛІК - компьютерлік сауат жиынтығы, ақпараттық мәдениет, ақпараттық құзіреттілік және қазіргі ақпараттың өндірісінің және туындауының әйгілілік және жағдайларға қолайлылықта мүмкін болатын ақпараттық ойлау стилі. Ақпараттық экономикалық үдерістер негіздерінің бірінші ретте болуын және іргелілігінің белсенді және іскерлі түрде жете түсіну.

6. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ – өзара байланысқан машиналардан кейінгі әдістерді және компьютерлеу,кибернетикалау, телекоммуникациялық ақпараттық инфрқұрылымдардың компьютерлеу арқылы кибернетикалау, кешенді автоматтардыру (ИАӨ лар - икемді автоматтандырылған өндірістер, АЖЖ - автоматтандырылған жобалау жүйелері, АЖО - автоматтандырылған жұмыс орындары, ООы – өндеу орталықтары, роторлық линиялар, мембраналық технологиялар, роботтанған кешендер және т.б.). Ақпараттандыру экономиканың берілген негізгі мезеті әртүрлі әлеуметтік – экономикалық және ғылыми-өндірістік ақпараттық - зияткерлік технологияларды көрсетеді.

Объективтік, заңдылық және қазіргі өсудің шарасыздығы қазіргі ғылыми – өндірістік ақпараттық - зияткерлік технологиялар арқылы табиғи бірыңғай әлеуметтік-шаруашылық жалпы тіркестікті туындатады: ғылым - өндіріс - тұтыну сияқты жаңа ақпараттық -экономикалық фактормен анықталады. Берілген интегралданған бірыңғайлық ақпараттық тауарлардың жедел өтетін ауысулар және ғылыми зерттеулер, инновация, өндіріс және тұтыну арасындағы өзара ауысуларды анықтайды.

Әлеуметтік-негізделген экономиканың кезеңдерін, жағдайларын және қалыптасу заңдылықтарын белгілейі. Экономиканың әлеуметтік-шаруашылық дамуының үш кезеңі келесі түрде қарастырылады:

1-ші кезең – капиталистік материалды-негізделген кезең, орталық экономикалық категория «КАПИТАЛМЕН » сипатталады, бұл кезеңде сындық ресурс ЭНЕРГИЯ табылады, басты және ең маңызды экономикалық ынта болып МАТЕРИАЛДЫҚ ЫНТА болады;

2-ші кезең - ақпараттық капиталистік ауыспалы-трансформациялық кезең, ол орталық экономикалық категория «ИНФОКАПИТАЛ» арқылы ерекшеленеді, сындық ресурсы болып басты түрде адам болады (табиғи парасат ), экономикалық ынта материалдық -өнегелі қанағаттануға бағытталады (материалдық жақ жетекші орынды алады);

3-ші кезең - посткапиталистік инон, зияткерлік әлеуметтік-негізделген кезең, орталық экономикалық категория «ИНОНмен» анықталады, оның сындық ресурсы болып жиынтық –интегралданған табиғи -жасанды парасат табылады (мұндай интеграциялауда табиғи парасат стратегиялық және жетекші рөлді орындайды), экономикалық ынта инта қызметкерлердің өздерін көрсетуі және материалдық өсімнің үйлесуінде.

Әлеуметтік-негізделген экономиканың қалыптасуының жағдайларына ҚР қоғамдық бөлінудің жаңа сапасын, біріктіру (интеграциялау) және кертартпалыққа-негізделген шығармашылық қызмет ету (КНШҚ) ғаламдануды алуға қажет. Ақпараттықэкономиканың заңнамалары:

• тереңдетілгенжекежәнежалпы планетарлық өмір сүру бейнесінің ҮЙЛЕСУІ;

• массалық-қол жетімді, жиынтық ақпараттық тұтынушылықтың қызмет көрсетудің ӘЛЕУМЕТТІЛІГІ;

• табиғи және жасандыпарасаттың,экономикадағы өсілген анықталулары және анықталмауларының материалдық және рухани өндіріс және тұтынудың,шектелген және шектелмегенресурстардың БІРІКТІРУІ;

• ақпараттықтауарлардың, ресурстардың жәнекертартпалыққа негізделген шаруашылық қызмет етудің ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫРУ.

Жаһандық қоғам дегеніміз не? Ақпараттық жаһандану.

Әлемдік экономикалық жаһандану мәселесі, оның жағымды және жағымсыз жақтары осының пайда болуымен байланысты, қазіргі ғылыми мәселенің ең талқыламалы тақырыптарының бірі болып саналады.Соңғы кездері төрт жаһандану үлгісін көрсету міндетті болды:мәдени жаһандану үлгісі,Валлерстайнның «Әлем-жүйе»үлгісі,әр-түрлі қоғам жаһандану үлгілері және жаһандық жүйе үлгісі.

Мәдени жаһандану үлгісі,американдық әлеуметтанушы М.Феверстоунның қалауымен («Theory,Culture,and Society»)ең басты проблеманы,тұлғаның өзін-өзі қалыптасуы,индивидтің мәдени ортасында,ең басты жаһандану мәселесі мәдени аспектіге көңіл бөлінеді.

И.Валлерстайнның «әлем-жүйе»үлгісі.(американдық әлеуметтанушы)елдердің көптүрлілігі туралы айтты,экономикалық әлемнің жүйесінің үш нүктесіне жататын:экономикалық «орта»,»полуперифирия» және «перифирия» ,осы үш нүкте әрдайым қозғалыста болады,нәтижесінде әлемдік мәдени басқаруға және қарама-қайшылыққа күрес пайда болады.

Бақылау сұрақтары.

1. Әлеуметтік-негізделген нарықтық шаруашылықтың қалыптасуының ақпараттық – экономикалық талдаудың құндылығы неде ?

2.Ақпараттық теориялық – категориалық экономикалық зерттеулердің экономиканың ақпараттандырылуының концепциясын қалыптасу негізінің негізгі мезгілдері қандай ?

3.Зияткерлік әлеуметтік - негізделген экономиканың кезеңдері, жағдайлары және қалыптастырудың заңдылықтары.