Дәріс №4 Ақпараттық экономиканың қарым-қатынастары. Ақпараттық бизнес кеңістігі Қазақстандағы электронды бизнес: болашағы және кедергілері.

Дәріс мақсаты: Ақпараттық экономиканың қарым-қатынастарын түсіндіру.

Дәріс жоспары:

1. Трансформациялық экономика, ақпараттық экономика және өндірістік экономика.

2. Ақпараттық экономиканың суперсубстанциясы.

3. Ақпараттық-экономикалық үрдістер мен экономикалық дамудың ұдайы өндірісі.

Критерия ретінде әртүрлі өндірістік, түрлендіргіш-ауысымдылық және ақпаратты экономикалық арасындғы өзгешеліктер, ақпараттың кодтау және декодтау дәрежесі есепке алынады. Осындай дәреже материалды(обьективиті) және дематериалды (жекелендіру, субъектілендіру) қатынасыты ғылыми-өндірістік денгей және білімді ақпарат және ақпараттық бірліктік-бит ретінде өлшенеді.

Біріншіден, өндірістік экономиканы және оның орталық категориясы –капиталды қарастырайық. Осы деңгейде адамзат экономикасының дамуы және кадірлі –декадірлі еңбек тәжірбиесі , дағды, еп, біліктілік және білім формасындағы ақпарат игерілді.Осындай ақпарат 10 жылға дейін жаңаруы мүмкін. Еңбек жұмыс күшін қажет ететін үрдіс ретінде қолдан машина-механикалық түріне айналды.Осы жоспарда жұмыс күшіне білім және оқу ақпаратын игеру қажет болды. Өзіне сәйкес жоғарғы дәрежелі материалды, (объективтіленген) ақпаратты іске асыра отырып еңбектің қолөнер құралдары өндірістің 3-топтағы машиналы құралына айналды. Өндірістік қатынас меншіктің капиталды түріне және экономикалық мәжбүрлеуге негізделген. Табыс мақсаты. Қанағатсыз материалды қажеттіліктер шектеулі энерго-шикізат ресурстарымен болады. Индустралдіден (өндірістік) постиндустралдіге (ақпаратты) экономикаға транформациялы өтпеліде қоғам жинады және 10²⁰ бит көлемде кадірлі-декадірлі ақпаратты қолданады. Жұмыс күші ақырындап интеллектуальді тауарға айналды, бас орынға ғылыми потенциал мағұлмат және білім шықты. Капитал инфокапитал, қосымша құн үстелуі баға болды. Осындай заңды айналу негізінде экономикалық қатынастың ішкі мазмұны және функциялық характерін өзгертетін ақпаратты процесстер жатыр.

Мұндай өзгерістер мынадай жағдайлар қатарынан танылады:

1) механикалық еңбек ақпарақтылақ автоматты еңбекке айналады;

2) өндірістің 3-ші топтағы машиналы құралы 4-ші топтағы автоматты технологияға айналады; компьютер, осындай технологиялар секундына 100 миллион операцияны есептейтін жылдамдыққа йе;

1. үстемелі баға мен қосымша құн автоматты технологиялық тізбекте жинақталған жұмыс күші және білімнен негіз алады;

2. ғылыми потенциал , мәлімет және білім, әр 2-3 жылда жанарып отырады;

3. өндірістік қатынас меншіктің әртүрлі ақпараттық капиталистік түріне, сонымен экономикалық мәжбүрлеу және қажеттілікті сезіну негізделген. Табыс мақсаты және персоналдың өзі білдіруі. Материалды шектеулі және қанағатсыз тираждалған ғылыми-ақпаратты ресурс жеткіліксіз қанағатты материалды және ақпарат қажеттілігімен бірге үйлеседі.

Автоматты еңбек интелект қайраткерлердің шығармашылығы болды . 4-топтағы автоматты технология жоғарғы ақпаратты технологияға өсті. Осындай интелект секундына 300 миллиардтан бір триллион операцияға дейін ойлау жылдамдығына ие. Бағаға ауысудың негізі –біріншіден шығарушы адам және орындаушы адамның табиғи-шығармашылық күші, екіншіден электронды мидың жасанды интеллектуальды күші болып табылады. Өндірістік қатынас меншіктің инон-интеллектуальды формасына сонымен қажеттілікті сезінуге негізделген. Мақсаты персоналдын және табыстың өзін білдіруі. Шексіз ақпаратты ресурс қанағатты материалды және жеткіліксіз қанағатты интеллектуалды және әлеуметтік қажеттіліктермен бірге байланысады.

Экономиканың өндірістік, трансформациялық (өтпелі) және ақпаратты арасындағы негізгі айырмашылығын қарап және қоғамның әлеуметтік – экономикалық дамуын зерттеу денгейін анықтағанда басқада ерекшеліктерін білуіміз міндет. Мұның ерекшелігі көптеген авторлар экономиканың өндірістік, трансформацилық (өтпелі) және ақпаратты және капитал, инокапитал, инон арасындағы негізгі айырмашылығын өткізбеді. Сонымен қатар осы бағытта біріккен терминология жұмыс жасаған емес. Бірақ көптеген авторлар қойған мәселелерді түсінеді және әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің ақпаратты негізіне, өзгеруіне және дамуына талдау жасайды. Ақпаратты экономика жаңа экономика сияқты және жаңа ғылым алғаш болды, шет елдерде зерттеле бастады. Генезис осындай экономика және оның ХХ ғ 60 жылдарында өсімін көрсетті. Ақпаратты экономиканың пайда болу және өсуі материалды негізін және теориялық зерттеулердің әр түріне ие. Ол Жапония, АҚШ және Батыс Европада дамыды.

Суперсубстанциялы ақпаратты экономика ақпарат өндіреді. Тарихи және логикалық тұрғыдан ақпаратты экономиканы анықтағаннан кейін капиталдың және инфокапиталдың айналымдағы эволюционалды өзгеруінен ҚР трансформациялық экономикасы шартымен, оның суперсубстанциясын негіздеу қажет.

Капиталдың классикалық жалпы формуласы:

1. Д - Т - Д¢ ақпараттық фактордың әсерінен тасмалданады және көрініс табады:

2. / ДИ - ТИ - Д¢И¢ \ -жұмыс күші ақпаратқа ұқсас ерекше тауар

\ ИД - ИТ - И¢Д¢/ -ерекше тауар тәріздес ақпаратты капитал,

мұндағы, ДИ - ТИ - Д¢И¢ ақшалы- ақпаратты құрал нарығында жұмыс күші ақпаратты іске асыру үшін сатып алынады (білімі, тәжірбиесі, біліктілігі, мамандығы); нәтижесінде осы тауарды өндірісте қолдану ақшалы- ақпаратты құрал тауар құны- жұмыс күші өсетінін көрсетеді; осы тауарды өндірісте тұтыну (ТИ) мақсатында үстемелі тауар бағасы есебімен алынған ақша-ақпараттық құралдары (Д¢И¢) – жұмыс күшінің өсуі байқалады; ИД - ИТ - И¢Д¢ ақпаратты-ақшалы құралға трансформалы форманың параллельді бірінші бағыты тауар ретінде ақпратты-ауыспалы инфокапиталды сатып алу болады; натижесінде оны өндірісте қолдану қосымша ақпаратты-ақшалы құрал өсімі ақпратты-ауыспалы инфокапитал құнында құралады.

On-line сатып алынған тауарларға төлем жасау туралы сұрақтар әрбір функционалды коммерциялық сайттар үшін маңызды. Егер сіз өз тауарларыңызды немесе қызметтеріңізді оn-line сатсаңыз, онда сіз өз тұтынушыларыңызды қолайлы төлемдер нұсқасымен қамтамасыз етуіңіз қажет. Бұл мақалада біз кең таралған электронды төлемдерді қарастырамыз. Олар кіші және орта бизнестерде қолданылады, тағы интертет-банкинг, электронды үкмет туралы сөйлесіп, одан кейін берілге аспектіні әлемдік және қазақстандық түрде және біздің қандай болашағымыз бар екенің және бізге не кедергі жасайтының көреміз.

Әрине, тұтынушы үшін ең қолайлы әдіс пластикалық картамен төлем жасау. Керекті реквизиттер интернет-дүкеннің белгілі бір бетінде көрсетіледі, оған қауіпсіз қосылу орнатылып, сіздің картаңыздың мәліметтері дүкенге қызмет көрсететін банкке жіберіледі. Банк сіздің төлем жасау қабілетіңізді тексеріп, тексеру нәтижесін дүкенге хабарлайды.

Екінші төлем жасау әдісі – бұл ақша қаражатын банк немесе почта арқылы сатушы счетына аудару.

Үшінші әдіс – электронды құрылғы атқылы төлем жасау, оларға электронды чектер және электронды нақты ақшаларды жатқызуға болады.

Бақылау сұрақтары.

1.Трансформациялық экономика, ақпараттық және өндірістік экономиканың арасындағы бір-біріне әсері қандай?

2. Ақпараттық экономиканың суперсубстанциясы дегеніміз не? Анықтама беріңіз.

3.Ақпараттық-экономикалық үрдістер қосылуы қалай жүзеге асады және оның экономикалық дамуға әсері қандай?

4.Экономикалық ақпарат немен ерекшеленеді? Оның қасиеттері мен топтастырылуын анықтаңыз.

5.Шетелдерде ақпараттық экономиканың генезисі қалай жүзеге асады?

Әдістемелік нұсқаулар

Ақпараттық экономикасында қоғамдық өндіріс және тұтыну 10²⁵ бит көлемде кодталған-декодталған ақпаратты пайдаланады. Жұмыс күші интелектуалды күшке шығарушылар мен орындаушылар арқылы айналды. Оларда демалыссыз білімді және ғылыми потенциалды анықтау, толықтыру және жаңарту болады. Ақпараттық капитал инонға айналды.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Садыков Т.У. Информационное обеспечение проблем рыночной экономики. Аналитический обзор, МОН РК, КазГос ИНТИ, Астана, 2005г.

2. Садыков Т.У. Перспектива экономического развития информационного общества Материалы научно-методической конференции «Проблемы реформирования экономики и образования в современных условиях»; г. Астана, ЕНУ им. Л.Н. Гумилёва, 2005г.

3. Садыков Т.У. Категориальный анализ теоретической составляющей экономической науки Материалы Международной научной конференции по проблемам теоретической экономики, посвящённой 60-летнему юбилею профессора Алиева У.Ж.; г. Алматы, Университет ТУРАН, 2006г.

4. Садыков Т.У. Методология информационной экономики. Научная монография. Москва. МГУБ, «ТЕИС», 2010г.