Д2р3с 4 Атом энергетикасы объект3лер3ндег3 аварияда т)

Химиялы0 за0ымдау оша5ы Ќ )2УЗЌдi4 за0ымда5ыш 2серi таралатын шектегi ала4.

Аварияны4 ы0тимал салдарыны4 к-лемi белгiлi бiр де4гейде химиялы0 0ауiптi объктiлердi4 8лгiсiне, )2ÓÇ ò8ðiíå, îíû4 åðåê шелiгiне, санына ж2не са0тау жа5дайына, аварияны4, ауа райы жа5дайыны4 ж2не бас0ада факторларды4 сипатына байланысты.

Химиялы0 0ауiптi объектiлердегi басты за0ымда5ыш факторы аума5ы онда5ан ша0ырымдар5а дейiн созылатын айма0ты4 химиялы0 за0ымдануы болып табылады.

Химиялы0 0ауiптi объектiлердегi аварияларды4 0айталама факторы ретiнде жарылыстар мен -рттер болуы м8мкiн.

Со5ыс уа0ытында 0арсылас жа0 ядролы0 0аруды 0олдан5ан кезде мынадай за0ымда5ыш факторлары 2сер етедi.

Ñî00û òîë0ûíû  негiзгi за0ымда5ыш 2сер факторы, жарылыс кiндiгiнен барлы0 жа00а дыбыс жылдамды5ымен 0оз5алатын, 0атты сы5ыл5ан ауаны4 жинал5ан жерi. Осылайша 1Мгт ядролы0 о0т9мсы0ты4 жарылысы кезiнде со00ы тол0ыны 9 секундта, 5 километрге, 22 секундта,  километрге жетедi.

Со00ы тол0ыны 5имаратты, техниканы, -ндiрiстiк 0ондыр5ыны, 0иратады ж2не адамдарды за0ымдайды.

Со00ы тол0ынны4 за0ымда5ыш 2серi шаршы сантиметрге ¨кг/см^¸ килограммдармен к-рсетiлетiн оны4 т-нiрегiндегi арты0 0ысыммен сипаталады.

Мысалы, ауада5ы ядролы0 жарылыс кезiнде 0абылдау бетiнi4 ала4ы 500ñì^, т9р5ан адам5а арты0 0ысымы 0,5 êã/ñì^ ñî00û òîë0ûíû  êã ê8øïåí 2ñåð åòåäi.

Ядролы0 за0ымдау оша5ы шартты т8рде т-рт ше4берлi айма00а б-лiнедi.

Áiðiíøi àéìà00à ¨жарылыс кiндiгiне жа0ын жердегi толы0 0ираушылы0¸ сыртт0ы шекара5а 0,5 êã/ñì^ жо5арыра0 арты0 0ысым мен со00ы тол0ыныны4 2серiне 9шыра5ан за0ымдану оша5ыны4 аума5ы жатады.

Åêiíøi àéìà0 ¨0àòòû 0èðàó¸ 0,5 - 0,3 êã/ñì^ со00ы тол0ыныны4 арты0 0ысымымен сипатталады. Б9л айма0та тас 5имараттар мен жерт-белер 0атты 0ирап, а5аш 5имараттар толы0 0ирауы м8мкiн, 8йiндiлер пайда болып, -рт шы5уы да м8мкiн. Панаханаларды4к-бiсi са0талады, алайда кейбiреулерiнi4 кiреберiсi мен шы5аберiсiн 8йiндi басып 0алуы м8мкiн. Панаханада5ы адамдар зардап шекпейдi.

*øiíøi àéìà0 ¨орташа 0ираулар¸ 0,3 - 0,2 êã/ñì^ ñî00û òîë0û ныны4 арты0 0ысымымен, 5имараттар мен т9ра0жайларды4 iшiнара 0ирауымен сипатталады. Оларды жаппай -рт жайлауы м8мкiн, ¨к-п теген 0ор5аныс 5имараттар са0талынады, ал онда т9р5ан адамдар зардап шекпейдi. )ор5аныс 5имаратыны4 сыртында 0ал5ан адамдарды4 бiр б-лiгi жара0ат алып, жедел медициналы0к-мектi 0ажет етедi.

Ò-ðòiíøi àéìà0 ¨болмашы 0ираулар¸ 0,2 - 0,1 êã/ñì^ тол0ын со00ысыны4 арты0 0ысымымен сипатталады. Б9л айма0та 5имараттар мен т9ра0 жайларды4 0ирауы сирек.

Æàðû0òû4 ñ2óëå øû5àðóû - ядролы0 жарылыс кезiнде пайда болатын с2уле энергиясыны4 а5ыны. Ядролы0 жарылыс жар0ылда5ан аума0та5ы ауаны4 температурасы жар0ылдау басында миллион градус0а дейiн жетiп, ая5ында бiрнеше мы4 градус0а дейiн т- мендейдi. Жары0ты4 с2уле шы5аруы 0ас0а5ым с2тте таралып, аз уа0ыт 5ана 2сер етедi.

Жары0 с2улесi к8ндiкiнен 2лде 0айда к8штi, ал жарылыс кезiнде пайда бол5ан ядролы0 шар ж8здеген километрден к-рiнедi.

Жары0 с2улесiнi4 за0ымда5ыш 2серi жары0 серпiнiмен, я5ни жары0 с2улесi ба5ытына 0арсы орналас0ан 8стiнгi беттегi ñì^ с2улелену кезiнде -ткен жары0 энергиясыны4 санымен сипатталады. Жары0 серпiнiнi4 -лшем бiрлiгiне 1 êàë/ñì^ алынады. 2 êàë/ñì^ жары0 серпiнi кезiнде 0ор5анба5ан адамдарда бiрiншi д2режедегi к8йiк, , êàë/ñì^ кезiнде екiншi д2режедегi к8йiк ¨б8ршiктердi4 пайда болуы¸7  êàë/ñì^ кезiнде 8шiншi д2режедегi к8йiк ¨терi жамыл5ыларыны4 толы0 жансыздануы¸,  êàë/ñì^ -нан жо5ары болса, т-ртiншi д2режедегi к8йiк алады ¨терi жаппай жансызданып 8лбiрейдi¸.

Жары0 с2улесi жаппай -рт тудыру5а 0абiлеттi.

Жары0 с2улесiнi4 жиiлiгi ауа райына 0атты т2уелдi. Т9ман, жа4быр мен 0ар оны4 2серiн 0атты 2лсiретедi, ал ашы0 09р5а0 ауа райы, кер3сiнше, -рттердi4 шы5уы мен к8йiк алу5а 0олайлы жа5дай жасайды.

_ткiш радиация  ядролы0 жарылыс кезiнде шы5атын гамма с2улелер мен нейтрондар а5ыны.

Ðнi4 за0ымдаушы 2рекетi адамдарды4 с2уле ауруын тудырады, за0ымдаушы факторды4 м2нi гамма с2улелер мен нейтрондар тiрi клеткаларды4 молекулаларын иондап, оларды4 0алыпты тiршiлiк 0ызметiн б9зады. М9ны4 н2тижесiнде адамдар с2уле ауруына шалды5ады, к-п доза ал5ан адамдар мерт болады. 8стi жабыл5ан жыралар, блиндаждар, паналау 5имараттары ж2не бас0а 0ор5аныс 09рылыстары сондайà0 0îð5àíûñ êèiìäåð Ðны4 2серiн к8рт 2лсiретедi.

Жердi4 радиоактивтi ластануы  ядролы0 жарылыс б9лттарынан радиоактивтi заттарды4 т8суi н2тижесiнде болады.

Жердi4 радиоактивтi ластануыны4 де4гейi жарылысты4 т8рi мен 0уатына ж2не ол жарыл5ан с2ттен бастап -ткен уа0ыт0а, жарылыс орталы5ыны4 0ашы0ты5ына, ауа райына ж2не жер бедерiне байланысты. Радиоактивтi б9лтты4 iзi сызбалануы бойынша эллипстi еске т8сiредi ж2не за0ымдал5ан ал0ап0а 2р т8рлi де4гейде жайылады. Сонды0тан да ¨жиiлiгiне байланысты¸ за0ымдал5ан ал0апты 0ауiптi, к8штi ж2не баяу за0ымдану айма5ы деп б-лу 0алыптас0ан. Егер iздi4 к-лбеу 0иылысын алса0, онда радиация де4гейi iздi4 сырт0ы шек арасынан к-терiлiп, оны4 кiндiгiнде е4 жо5ары де4гейiне жетедi.

Радиация де4гейi уа0ытты4 -туiне байланысты бiртiндеп т-мен äåéäi.

Осылайша, егер радиация де4гейi жер бетiндегi ядролы0 жарылыстан кейiн … àëñà0, îíäà  са5аттан кейiн екi есеге, 8ш са5аттан кейiн т-рт есеге, ал  са5аттан кейiн он есеге азайады.

Радиоактивтi заттармен за0ымдан5ан жерде т9р5ан адам 2рдайым сырт0ы с2улеге 9шырауы немесе с2уле ауруына 9шыратуы м8мкiн радиоактивтi заттарды4 организмге -ту н2тижесiнде за0ым дануы ы0тимал.

Электрмагниттiк импульс  ядролы0 жарылысты4 за0ымдаушы факторы, гамма с2улелердi4 0орша5ан орта атомдарына тигiзген 2серi ж2не электрондар а5ыны мен о4 иондарды4 т8зiлуiнi4 н2тижесiнде пайда бол5ан электрлi ж2не магниттi с2улелер. Э.ИЌтi4 2сер ету 9за0ты5ы  бiрнеше онда5ан миллисекунд. Э.И байланыс аппараттарына, зиян келтiрiп сырт0ы желiлерге 0осыл5ан электр 0ондыр5ыларыны4 ж9мысын б9зуы м8мкiн. 2сiресе жартылай -ткiзгiштерде, ж9мыс iстейтiн радиоаппаратуралар5а 2серi к8штi. Э.Ит34 2серiнен 0ор5ану шараларын алдынала 0арастыру 0ажет.

Адам5а радиацияны4 2серi.

Адам с2улеленудi4 екi т8рiне  сырт0ы ж2не iшкi с2улеленуге 9шырайды.

C2улеленудi4 сырт0ы к-здерiне Галактика ж9лдыздарыны4 жарылысы мен к8ннi4 0атты с2уле шы5ару кезiнде пайда болатын космосты0 с2улелену жатады. Космосты0 с2улелену дозасы адам5а 2сер етедi. Те4iз де4гейiнен биiктеген сайын ауаны4, азонны4 0ор5аныс 0абаттары ж90ара т8седi, сонды0тан да с2лелену жо5ары.

Космосты0 иондаушы с2улелену таби5и радиациялы0 аума0ты 09райды, о5ан жердегi барлы0 тiрi организмдер 9шырайды.

С2улеленудi4 жердегi к-здерi жер 0ойнауында5ы, атмосфера да5ы, суда5ы ж2не -сiмдiктердегi радиоактивтi заттар болып табылады.

Жер шарыны4 к-птеген аудандарында дозаны4 0уаты    мкр/са5 шегiнде болады. Осы аудандарда т9ратын адамдарды4 жылды0 дозасы  ìáýð ¨,,áýð¸.

Таби5и к-здерден адамны4 ñûðò0û с2улеленуi организмге азы0т8лiк та5амдары, су мен ауа -ткен кезде болады. Балы0ты к-п жейтiн адамдар, б95ы етiмен 0оректенетiн солт8стiк аудандар т9р5ындары салыстырмалы т8рде с2улеленудi4 жо5ары дозасын алады, -йткенi б9л та5амдарда радиоактивтi заттарды4 м-лшерi к- бiрек кездеседi.