Õèìèяëû0 барлау приборлары

Ауада5ы, жердегi, техникада5ы ж2не бас0а объектiлердегi улы заттарды аны0тау химиялы0 барлау приборлары к-мегiмен немесе сына0 алу ж2не оны артынша химиялы0 лабораторияда талдау жолымен ж8ргiзiледi. Барлы0 приборларды4 ж9мыс принциптерi индикацияны4 химиялы0 2дiсiне негiзделген. Ол бойынша улы заттар реактивпен ы0палдас0ан кезде реактивтi4 т8сi -згередi, ал егер реакция с9йы0 ортада ж8ргiзiлсе  ûë5àë ò8ñåäi.

"скери химиялы0 барлау приборы Ё2ÕÁÏё. Ауада5ы, жердегi ж2не техниканы4 8стiндегi улы заттарды табу5а арнал5ан, ол корпус0а 0а0па0пен ж2не тасу5а арнал5ан белбеумен бекiтiлген. Корпуста 0ол насосы, насосты0 саптамасы, индикаторлы т8ткiшесi бар 8ш 0а5аз таспасы, т8тiннен 0ор5айтын с8згi, 0ор5аныс 0алпа0шалары, шам, жылыт0ыш ж2не оны4 патрондары орналасады. Корпусты4 сыртынан сына0ты iрiктеуге арнал5ан к8рек бекiтiледi.

. Сурет. "скери химиялы0 барлау приборы Ё"ХБПё

Ауада5ы улы заттарды аны0тау. Улы заттарды аны0тауды зариннан, зоманнан ж2не VX бастайды. Б9л 8шiн приборды4 0а0па5ын ашады, iлмешектi итередi ж2не насосты алады. )ызыл ше4берлi ж2не 0ызыл н8ктелi екi индикаторлы0 т8тiкшенi алып, оларды4 9шын кесiп ашады, •^ђС температура кезiнде т8тiкшенi4 т- менгi жа5ын ашарды4 алдында ”ђ^ђСЌтан аспайтын температурада жылыт0ыны 0ыздырады реактивтi ерiтедi, индекатор т8тiкшенi4 та4басына д2л келетiн та4балы насосты4 ампула аш0ышыны4 к- мегiмен екi т8тiкшенi4 8стi4гi ампуласын сындырып, оларды 9шынан та4бамен бiрге 9стай отыра ’Ќ“ рет 0атты сiлкiлейдi, т8т3кшелердi4 бiрiнi4 т2жiрибелiк та4балан5ан 9шын насос0а 0ояды, секундтына бiр рет тербету жылдамды5ымен •Ќ– рет тербетiп, ауа айдайды. Екiншi т8тiкше ар0ылы áà0ûëàó ауаны айдамайды, керiсiнше прибор корпусында орналас0ан штативте 0алдырады. Ауаны айда5аннан кейiн т2жiрибелiк т8тiкшенi4 т-менгi жа0ын сындырып толтыр5ышты4 жо5ары б-лiгiн толы5ымен шаятындай етiп бiрЌекi рет 8лкен 09лашпен сiлкiлейдi. Б9дан кейiн бiрден ба0ылау т8тiкшесiнi4 т-менгi ампуласын сындырып, оны да сiлкiлейдi. Толтыр5ыштар бояуыны4 -згерiсiн 0ада5алайды.

Т-менгi ампулаларды ашып, оларды сiлкiлегеннен кейiн толтыр5ыш 0ызарады, кейiннен сар5айады. Екi т8тiкшеде де 0ызыл т8стi4 жасыл т8ске бiр уа0ытта к-шуi 0ауiптi м-лшердегi улы затты4 жо0ты5ын ай5а0тайды. Ба0ылау т8тiкшесiнде сары т8с пайда бол5ан с2тте т2жiрибелiк т8тiкше толтыр5ышыны4 жо5ары 0абатында 0ызыл т8стi4 са0талуы ауада 0ауiптi м-лшердегi улы заттарды4 бар екендiгiн к-рсетедi.

Газ0а5арларын алу туралы шешiм 0абылдау 8шiн зариннi4, зоманны4 ж2не VX газ 0ауiпсiз м-лшерi де осылайша аны0талады. Аны0тауды жо5арыда жазыл5ан т2ртiппен ж8ргiзедi, тек ауаны т2жiрибелiк индикаторлы0 т8тiкше ар0ылы айда5ан кезде насосты •ђ Ќ–ђ рет басады ж2не т8тiкшелердi4 т-менгi ампуласын бiрден бас0аннан емес, кейiн ’Ќ“ минуттан со4 сындырады.

Ж8йкенi 09рыстыр5ыш улы затты зерттеу н2тижесiне 0арамастан ауада фосгеннi4 дифосгеннi4 ж2не к-гiлдiр 0ыш0ылды4 немесе хлорцианны4 баржо5ын аны0тайды. Б9л 8шiн 8ш жасыл ж8зiкшесi бар индикаторлы0 т8тiкшенi ашып, онда5ы ампуланы сындырып, т8тiкшенi насос0а 0ойып, насоспен ‘ђЌ‘• рет тербетедi. Т8тiкшенi насостан ал5аннан кейiн, толтыр5ышты4 бояуын индикаторлы0 т8тiкше са0талатын таспа5а жа5ыл5ан эталонмен салыстырады.

Б9дан кейiн ауада5ы иприт буын аны0айды, б9л 8шiн бiр сары ж8зiкшелi т8тiкшенi ашып, оны насос0а 0ояды ж2не насосты –ђ рет басады. Б9дан кейiн т8тiкшенi насостан алып, ‘ минуттан со4 толтыр5ышты4 бояуын таспада5ы эталонмен салыстырады.

CS æ2íå BZЌда индикаторлы0 т8тiêøåñi бар таспалар бол5ан кезде ауада осы улы заттарды4 бар екендiгiн аны0тау5а болады.

Т-менгi температураларда ауаны зерттеудi ж8ргiзген кезде т8тiкшiлердi 0ыздыру керек. Б9л 8шiн жылыт0ыны4 орталы0 са4ылауына патронды 0ояды ж2не патрон 0алпа0шасында5ы са4ылау ар0ылы оны4 iшiндегi ампуланы сындырады. Ампуланы4 сы45анына к-з жеткен со4 9шты патроннан алады. Жылыт0ыны 0ой5анан кейiн оны4 б8йiрдегi 9яларына т8сiрiп индикаторлы0 т8тiкшелердi 0ыздыру немесе ерiту 8шiн пайдаланады.

Индикаторлы0 т8тiкшенi4 толтыр5ышы т8сiнi4 ауада улы заттар мен 0атар негiзгi сипатта5ы 0ыш0ыл 0оспаларыны4 улы немесе б8ркемелi т8тiннi4 2серiнен -згеретiндiгiн де есте 9стау 0ажет. Сонды0тан да ауаны зерттеудi4 к8дiктi жа5дайларында оны т8тiннен 0ор5айтын с8згiнi пайдалана отырып 0айталайды.

Топыра0 пен сусымалды материалда5ы улы заттарды аны0тау. Б9л 8шiн 0ажеттi индикаторлы0 т8тiкшенi алып даярла5аннан кейiн оны насосты4 басына 0ояды, б9дан кейiн насос0а саптаманы б9рып басылатын ж8зiкшенi ашы0 0алдырады. Саптаманы4 аузына 0ор5аныс 0алпа0шасын кигiзедi. За0ымдал5аны туралы к8дiк тудыр5ан жердегi топыра0ты4 сусымалы материалды0 8стi4гi бетiн к8рекпен ашып, 0ор5аныс 0алпа0шасын шетiне дейiн к-медi. )а0па0ты т8тiннен 0ор5айтын с8згiмен жауып, оны сы5атын ж8зiкшемен бекiтедi ж2не насоспен 0ажетiнше тербетедi. Б9дан кейiн т8тiннен 0ор5айтын с8згiнi, сынама мен 0алпа0шаны ла0тырып тастайды, индикаторлы0 т8тiкшенi алып, жо5арыда к-рсетiлгендегiдей, улы заттарды аны0тайды.

Жердегi, техникада5ы, киiмдегi ж2не 2рт8рлi заттарда5ы улы заттарды аны0тау.

Аны0тауды фосфорлы органикалы0 заттардан бастайды. "зiрленген н8ктенi насос0а 0ойып саптаманы б9райды, 0ор5аныс 0алпа0шасын кигiзiп, саптаманы топыра00а немесе зерттелетiн объектiнi4 8стiне 0алпа0шаны за0ымдану белгiлерi аны5ыра0 к-рiнген учаскенi жабатындай етiп 0ояды, б9дан кейiн 0ажетiнше тербетедi. Б9дан 2рi саптаманы алып, 0алпа0шаны ла0тырып тастайды, насосты4 басынан индикаторлы0 т8тiкшенi алып, таспа5а жапсырыл5ан н9с0аулы0тарды басшылы00а алып улы заттарды аны0тайды.

.. За0ымдану оша5ында5ы радиациялы0 ахуалды ба5алау

)арсылас жа0 осы заман5ы за0ымдау 09ралдарын 0олдан5ан жа5дайда, сондайЌа0 атом -нерк2сiбi к2сiпорындарында5ы авария кезiндегi ауа, жер ж2не онда орналас0ан 5имарат, техника м8лiк радиациялы0 за0ымдану5а 9шырайды.

Жердi4 радиоактивтi за0ымдануы н2тижесiнде пайда бол5ан ахуал радиациялы0 ахуал деп аталады. Ол радиациялы0 за0ым дануды4 к-лемiмен ж2не сипатымен аны0талады ж2не шаруашылы0 объектiлерiнi4 -ндiрiстiк 0ызметiне, б-лiмшелердi4 iсЌ2рекетiне, халы0ты4 тiршiлiгiне айтарлы0тай ы0пал етедi. Адамдарды4, малдар ды4 за0ымдану 0ауiпi радиациялы0 ахуалды тез аны0тау мен ба5алауды ж2не 09т0ару ж9мыстарын ж8ргiзуде оны4 ы0палын ескерудi талап етедi.

Осы ма0сатта радиациялы0 барлау м2лiметтерi бойынша бол æàó 2äiñiìåí радиациялы0 ахуалды аны0тау мен ба5алау ж8ргiзiледi.

Болжау за0ымдау уа0ытын, сипатын ж2не б-лiмшелердi4 iсЌ2ре кет режимдерi мен за0ымдал5ан жердегi халы0ты4 -зiнЌ-зi 9стау т2ртiбiн аны0тау ма0сатында м2лiметтер бередi. Б9л за0ымдауды4 тек на0ты деректерден ед2уiр айырмашылы5ы болуы м8мкiн шамалас сипаттамалары 5ана.

Болжауды4 бастап0ы м2лiметтерi: жарылысты4 0уаты, т8рi мен орталы5ыны4 êiíäiãiíi4 деректерi, жарылыс уа0ыты, орташа желдi4 жылдамды5ы мен ба0ыты.

Шаруашылы0 объектiлерiнде радиациялы0 ахуалды болжамай ды, тек ТЖ мен А) ж-нiндегi жо5ары т9р5ан органдарды4 м2лiметтерiн 5ана пайдаланады. Объектiлердi4 А) ж2не ТЖ штабтары мен 0ыз меттерi оны тек барлау м2лiметтерi негiзiнде 5ана ба5алайды.

Аума5ыны4 к-лемi жердi4 радиациялы0 за0ымдану айма5ымен салыстыр5анда ша5ындау шаруашылы0 объектiсi 8шiн болжауды4 тек екi н9с0асы 5ана ы0тимал: объектi 0ызметкерлерi с2улеленуге 9шырайды немесе 9шырамайды. Сонды0тан объект аума5ынан радиоактивтi за0ымдану жа5дайы 8шiн радиоактивтi б9лт iзiнi4 белдiгi к2сiпорын аума5ыны4 ортасы ар0ылы -тетiн кездегi е4 жа5ымсыз н9с0а алынады.

Болжанатын радиациялы0 ахуал мiндеттi т8рде радиациялы0 барлаумен на0тыланады. Радиациялы0 ахуалды ба5алау болжау м2лiметтерiн ал5аннан кейiн ж8ргiзiледi.

Радиациялы0 ахуалды ба5алау 8шiн ненi бiлу 0ажет? Îíû áà5à лау 8шiн бастап0ы м2лiметтер мыналар: радиоактивтi за0ымдануды ту5ыз5ан ядролы0 жарылысты4 уа0ыты; радиация де4гейi мен оны -л øåó óà0ûòû; радиацияны 2лсiрету коэффициенттерiнi4 ма4ызы; с2улеленудi4 жол берiлген дозасы; сондайЌа0 0ойыл5ан мiндет пен оны орындау мерзiмдерi.

Радиациялы0 ахуалды ба5алау кезiнде радиация де4гейiн бiр уа0ыт0а келтiрген ж-н 2деттегiдей, ядролы0 жарылыстан кейiнгi бiр са5ат0а. Б9л радиациялы0 ахуалды карта5а схема5а т8сiрудi ж2не б9дан 2рi радиация де4гейiнi4 т-мендеуiн 0ада5алауды же4iлдетедi.

Осындай мiндеттi шешу кезiнде екi н9с0а кездесуi м8мкiн.

Áiðiíøiñi: жарылыс уа0ыты белгiлi.

Åêiíøiñi: áåëãiñiç.

Бiрiншi жа5дайда жарылыстан кейiн Ð_‘ё радиацияны4 де4гейiн ‘ са5ат0а келтiру 8шiн радиацияны4 -лшенген де4гейiнi4 к-лемiн 0андай да бiр уа0ыт0а t Ð_tё аны0тамалы0тар кездесетiн кестел3ктег3 0айта есептеу коэффициентiне к-бейту 0ажет.

Екiншi жа5дайда 2уелi ядролы0 жарылыстан кейiн -ткен уа0ытты аны0тау керек, оны уа0ыт0а байланысты радиация де4гейiнi4 т- мендеу жылдамды5ы бойынша табады. Б9л 8шiн тек бiр н8ктедегi радиацияны4 де4гейiн -лшейдi, алайда Ð_‘ æ2íå Ð_’ аралы5ымен 5ана. Б9дан кейiн екiншi ж2не бiрiншi -лшеу ЁР_’:Ð_‘ё арасында5ы 0атынас бойынша кестен34 к-мегiмен жарылыс бол5ан с2ттен бастап екiншi -лшемге дейiнгi уа0ытты аны0тайды. Мысалы, бiрiншi -лшем ‘’7ђђЌде ж8ргiзiлдi ж2не радиация де4гейi ‘’ђ р/с, екiншi -лшем ‘•7ђђЌде ж8ргiзiлдi ж2не радиация де4ейi ”’ р/с болды. Тиiсiнше, екi -лшемнi4 арасында5ы 8зiлiс “ са5ат, ал де4гейлер ара0атынасы Ё”’:‘’ђё ђ6“• болды. Тиiстi кесте бойынша жарылысты4 екiншi -лшемге дейiн • са5ат б9рын, я5ни ‘ђ7ђђЌде Ё‘•7ђђЌ•7ђђё бол5анды5ын табамыз. Уа0ытты4 алын5ан ма4ызын ядролы0 жарылыстан кейiнгi бiр са5атта5ы радиация де4гейiн есептеу 8шiн пайдаланады.

Объектiнi4 А) штабы а0парат алын5ан барлы0 арналарды пай далана отыра, радиоактивтi ахуалды 0орытындылайды радиациялы0 ж2не химиялы0 ба0ылау тiректерiнi4, радиациялы0 ж2не химиялы0 барлау буындары мен топтарыны4, ТЖ ж2не А) жо5ары т9р5ан органдарыны4 м2лiметтерi. )орыту н2тижелерi объектiн34 жоспарына енгiзiледi.

Б9дан кейiн с2улеленудi4 ы0тимал дозасын аны0та5ан ж-н. Олар адамдар за0ымдал5ан аума0та бол5ан кезде оларды4 0айта с2улелену3н болдырмау ма0сатында есептеледi.

С2улелену дозасын аны0тау 8шiн бастап0ы м2лiметтер мына ëàð: ядролы0 жарылыстан кейiнгi бiр са5ат0а келтiрiлген радиация де4гейi мен за0ымдан5ан аума0та болу созымдылы5ы. Осы мiндеттi шешу кезiнде 2лсiреу коэффициенттерiн ескеру 0ажет ЁК_2ëñ.ё кестен3 0àðà4ûç.

Радиоактивтi за0ымдану жа5дайында адамдарды4 аса 0ажеттi iс2рекеттерiн аны0тау5а болады. М9нда бiр 0атар мiндеттер шешiледi. Адамдарды4 за0ымдал5ан жерде болуыны4 жол берiлетiн уа0ытыны4 созымдылы5ын аны0тау, 09т0ару ж2не бас0а ш95ыл ж9мыстарды ж8ргiзу 8шiн объектiге б-лiмшелердi 2келу уа0ытын белгiлеу, 09т0ару ж9мыстарыны4 толы0 к-лемiн орындау 8шiн ауысымдарды4 0ажеттi санын есептеудi ж8ргiзу, радиоактивтi за0ымдану айма5ынан учаскесiнен кетудi 0ашан бастау5а болатын уа0ытты табу, 0атты ж2не 0ауiптi за0ымдану айма5ынан адамдарды к-шiру 2êåòó уа0ытын на0тылау, ж9мысшыларды, 0ызметшiлердi ж2не А) б-лiмшелерiнi4 жеке 09рамын радиациялы0 0ор5ауды4 ы0тимал режимiн аны0тау 0ажет.

Ядролы0 энергетикалы0 0ондыр5ыларда5ы авария жа5дайында жердi4 радиоактивтi ластануы жергiлiктi сипатта болады. Ол негiзiнен биологиялы0 белсендi радионуклидтерден туындайды. Жердегi с2улелену дозасыны4 0уаты ядролы0 жарылысты4 радиоактивтi б9лтыны4 iзiндегiден ж8здеген, ал кейде мы4да5ан есе 2лсiз. Сонды0тан да адамдар 8шiн сырт0ы с2улеленуден к-рi iшкi с2улелену 2лде0айда 0ауiптi.

.. За0ымдану оша5ында5ы химиялы0 ахуалды ба5алау

Химиялы0 ахуал ретiнде шаруашылы0 объектiлерiнi4 0ызметiне, А) к8штерi мен халы00а 2сер ететiн жердi4 )2УЗЌбен ЁУЗё химиялы0 за0ымдану салдарыны4 жиынты5ы т8сiнiледi.

Химиялы0 ахуал )2ÓÇ ò-ãiëó тасталу немесе химиялы0 за0ымдану айма5ы мен химиялы0 за0ымдау оша0тары пайда болатын химиялы0 0аруды 0олдану кезiнде жасалады.

Химиялы0 ахуалды ба5алау5а мыналар кiредi:

Ќ химиялы0 за0ымдау к-лемi мен сипатын аны0тау;

Ќ оларды4 объектiлер 0ызметтерiне, А) к8штерi мен халы00а 2сер етуiн талдау;

Ќ адамдарды4 за0ымдалуын болдырмайтын iс2рекеттердi4 аса 0ажеттi н9с0аларын iрiктеу.

Химиялы0 ахуалды ба5алау болжау 2дiсiмен ж2не барлау м2лiметтерi бойынша ж8ргiзiледi.

Шаруашылы0 объектiлерiнде химиялы0 ахуалды ба5алауды ЁРХ)ё н8ктелерi буындары æ8ðãiçåäi.

Химиялы0 ахуалды ба5алайтын бастап0ы м2лiметтер:

Ќ )2УЗ т8рi мен саны, химиялы0 0аруды 0олдану 09ралы мен УЗ т8рi;

Ќ улы заттарды4 шы5арылу ò-ãiëó, химиялы0 0аруды4 0олданылу ауданы мен уа0ыты;

Ќ адамдарды4 0ор5ану де4гейi;

Ќ жердi4 топографиялы0 жа5дайы мен ластан5ан ауаны4 таралу жолында5ы 09рылыстарды4 сипаты;

Ќ àóà ðàéû жер бетiнi4 0абатында5ы желдi4 жылдамды5ы мен ба5ыты, ауа мен топыра0тын, температурасы, ауаны4 вертикалды0 т9ра0тылы5ыны4 де4гейi.

Ауаны4 вертикалды0 т9ра0тылы5ыны4 де4гейiн шамамен ауа райын ба0ылау ар0ылы аны0тау5а болады.

Ауаны4 вертикалды0 т9ра0тылы5ы 8ш де4гейге б-лiнедi: инверсия, изотермия, конвекция.

Инверсия 2детте шамамен к8н батардан ‘ са5аттай б9рын кешкi уа0ытта пайда болады ж2не к8н бат0аннан кейiн ‘ са5атты4 бойында б9зылады. Инверсия кезiнде ауаны4 т-менгi 0абаттары жо5ары 0абаттарынан суы5ыра0, б9л инверсияны4 биiктiк бойынша таралуына кедергi келтiредi ж2не ластан5ан жина0тал5ан ауаны4 са0талуы 8шiн аса 0олайлы жа5дай жасайды.

Изотермия ауаны4 т9ра0ты те4дiгiмен сипатталады. Изотермия кезiнде жердi4 ’ђЌ“ђ м биiктiк шегiнде ауаны4 температурасы жердiкiмен шамалас. Ол жауыншашынды ауа райы мен 0ар жамыл5ысы кезiнде бай0алады, алайда та4ертенгi ж2не кешкi са5аттарда да инверсиядан конвекция5а òà4åðòå4 æ2íå êåðiñiíøå êåøêi к-шпелi к8й ретiнде пайда болуы м8мкiн.

Конвекция 2детте к8н шы00аннан кейiн ’ са5аттан со4 пайда болады ж2не шамамен к8н батардан ’Ќ’6• са5ат б9рын б9зылады. Ол 2детте жаз5ы ашы0 уа0ытта бай0алады. Конвекция кезiнде ауаны4 т-менгi 0абаттары жо5ары 0абаттарынан 0аттыра0 0ызады, б9л залалдан5ан б9лтты4 тез тарауына ж2не оны4 за0ымда5ыш 2серiнi4 азаюына ы0пал етедi.

Ауаны4 жер бетiндегi 0абатыны4 вертикалды0 т9ра0тылы0 де4гейi кесте к-мегiмен ауа райы болжамыны4 м2лiметтерi бойынша аны0талуы м8мкiн.

Жел жылдамды5ы, м/с	Ò8í			Ê8í
	Àøû0	Á9ëû45ûð	Á9ëòòû	Àøû0	Á9ëû45ûð	Á9ëòòû
Ђђ6•	Инверсия			конвекция
Ђђ6–Ќ’
’6‘Ќ”		изотермия			изотермия
”Ќтен астам

)арсылас жа0 улы затты пайдалан5ан кезде пайда бол5ан химиялы0 ахуалды айыру кезiнде 0олданыл5ан затты, за0ымдану айма5ыны4 ала4ы мен улы зат т8рiн аны0тайды. Осы м2лiметтер негiзiнде ластан5ан ауаны4 таралу тере4дiгiн, жер мен техникада5ы улы зат берiктiгiн, адамдарды4 терiнi 0ор5ау 09ралдарында болу уа0ытын, адамдарды4, 5имаратты4, техника мен м8лiктi4 за0ымдану ы0тималды5ын ба5алайды.

)арсылас жа0 улы затты 0олдан5ан кезде ауданны4 шекарасын аны0тау, барлау к8штерiмен немесе ТЖ ж2не А) ж-нiндегi жо5ары т9р5ан орган а0параттарыны4 м2лiметтерi бойынша ж8ргiзiледi. Химиялы0 шабуыл5а 0атысушы 09ралдар саны 9ша0тар саны, оларды4 8лгiлерi, зымырандар саны, ула5ыш заттарды 0олдану 2дiсi химиялы0 бомбалар, зымырандар, т-гiлетiн авиациялы0 приборлар ж2не бас0алар.

Химиялы0 о0Ќд2рi немесе 2скери приборды4 2серi кезiнде улы зат б9лты пайда болады, ол àë5àø0û á9ëò деп аталады. Осы б9лтты4 09рамы УЗ т8рi мен оны 9рыс жа5дайына к-шiру 2дiсiне байланысты. )арсылас жа0 зарин т8рiндегi УЗ 0олдан5ан кезде ал5аш0ы б9лт осы УЗ буынан 09ралады, ал ВиЌИкс т8рiндегi УЗ 0олдану негiзiнен аэрозольдiк б-лшектерден т9ратын б9лтты4 09ралуына алып келедi. )арсылас жа0 т-гiлетiн авиациялы0 приборларды пайдалан5ан кезде т9рпайы аэрозоль б9лты мен УЗ тамшысы пайда болады, олдар сi4е отыра объектiлердi, жердi, су к-здерiн, техника мен адамдарды за0ымдайды.

"р т8рлi заттарды4 8стiнде аэрозоль мен тамшы т8рiндегi УЗ буланады. Аэрозольдiк б-лшектер мен УЗ тамшысыны4 булану н2тижесiнде за0ымдал5ан жерде осы УЗ буынан 5ана т9ратын УЗ 0айталама б9лты пайда болады.

Жылжып келе жат0ан ауа массасыны4 2серiмен УЗ таралып, сирейдi, соны4 н2тижесiнде онда жина0тал5ан УЗ 2сер ету уа0ыт азаяды ж2не тиiсiнше 0ор5алма5ан адамдарды4 за0ымдау дозасын алу 0ауiпi т-мендейдi.

Ластан5ан ауаны4 таралу тере4дiгi химиялы0 0ару 0олданыл5ан ауданны4 желдi шекарасынан бастап за0ымда5ыш м-лшерi бар ластан5ан ауа б9лтыны4 таралу шекарасына дейiн 0олданылады. Ол ауа райына, жер бедерiне, орман ал0аптарыны4 бар-жо5ы мен елдi мекендер 09рылысыны4 ты5ызды5ына байланысты.

Т-менде изотермия жа5дайында5ы авияциямен УЗ 0олдан5ан кезде ашы0 жердегi ластан5ан ауа б9лтыны4 0ауiптi таралу тере4дiгiнi4 êì есептемелiк ма4ызы келтiрiлген.

ÓÇ ò8ði	Т9ра0ты желдi4 м/с жылдамды5ы кезiнде ластан5ан ауаны4 0ауiптi таралуыны4 тере4дiгi, êì
	‘Ќ’ м/с	’Ќ” м/с
Зарин	•ђ	”ђ
Ви-Икс	•Ќ˜	˜Ќ’
Иприт	’”	‘•

Ашы0 ауа райында конвекция жа5дайында ластан5ан ауаны4 0ауiптi таралуыны4 тере4дiгi шамамен екi есеге азаяды, ал инверсия жа5дайында шамамен ‘6•Ќ’ есеге к-бейедi.

Т-4iрегiнi4 б2рi 09рылыс елдi мекендер мен орман ал0аптарында ластан5ан ауаны4 0ауiптi таралуыны4 тере4дiгi айтарлы0тай азаяды “Ќ“6•åñå.

)2УЗ бар объектiлердегi химиялы0 ахуалды ба5алау химиялы0 за0ымдану оша5ында болуы м8мкiн адамдарды 0ор5ауды 9йымдас тыру ма0сатында ж8ргiзiледi.

Химиялы0 ахуалды болжау 2дiсiмен ба5алау кезiнде ауа райы ны4 ластан5ан ауаны4 таралуы 8шiн 0олайлы кезiнде объектiдегi б8кiл )2УЗ 0орыны4 бiр уа0ытта т-гiлу øû5ó шарты 0абылданады инверсия, желдi4 жылдамды5ы ‘ м/с.

)2УЗ салын5ан ыдыстарда5ы авариялар 0èðàó кезiнде ба5алау на0ты 0алыптас0ан жа5дай бойынша ж8ргiзiледi, я5ни т-гiлген øû5àðûë5àí улы заттарды4 на0ты саны мен ауа райыны4 жа5дайы алынады. Б9л жа5дайда 0айнау температурасы ’ђ^ђС Ќтан т-мен улы заттарды4 фосген, фторлы сутегi ж2не т.б. оларды4 т-гiлу шегi бойынша бiрден буланатынды5ын ж2не ауаны4 жер бетiндегi 0абатына т8скен улы булар к-лемiнi4 а00ан с9йы0 к-лемiне те4 болатынды5ын ескеру керек. )айнау температурасы ’ђ^ђCЌтан æî5àðû óëû ñ9éû0òàð к8кiðòòi ê-ìið òåãi, ê-ãiëäið 0ûø0ûëû æ2íå ò.á., сондай-а0 баяу 0ызатын с9йы0тар  с9йытыл5ан аммиак пен хлор, олеум ж2не т.б. объект аума5ында т-гiледi ж2не булана отырып ауаны4 жер бетiндегi 0абатын ластайды.

)2УЗ бар объектiлердегi химиялы0 ахуалды ба5алау химиялы0 за0ымдану оша5ы мен химиялы0 за0ымдану айма5ыны4 к-лемдерiн, ластан5ан ауаны4 белгiлi межеге объект жету уа0ытын, за0ымдаушы iсЌ2рекет уа0ыты мен химиялы0 за0ымдану оша5ында5ы адамдарды4 ы0тимал 0аза болуын аны0тауды 0арастырады.

Химиялы0 ахуалды ба5алау негiзiнде адамдарды 0ор5ау шара лары 0абылданады, за0ымдану мен за0ымдану салдарын жою жа5дайында5ы 09т0ару, объектiнi4 -ндiрiстiк 0ызметiн 0алпына келтiру ж2не халы0ты4 тiршiлiгiн 0амсыздандыру ж9мыстарын ж8ргiзу ж- нiнде шаралар 2зiрленедi.

Объектiдегi 0ор5аныс режимiн та4дау кезiнде мыналар 0арас тырылады: -ндiрiстiк 0ызметтi жал5астыру кезiнде жеке 0ор5аныс 09ралдарын пайдалану, за0ымдал5ан 5имараттарда цехтарда ж9мысты то0тату, адамдар ж9мыс орнына шы00аннан кейiн за0ым дануды болдырмайтын ж9мыстарды ж8ргiзгенге дейiн панаханаларда болу т2ртiбi. Объект аума5ы 0атты за0ымдан5ан жа5дайда жекелеген цехтарды4 немесе б8кiл объектiнi4 ж9мысын то0татып, аума0ты, 5имарат пен объектi 0ондыр5ыларын залалсыздандыру ж-нiндегi шараларды ж8ргiзгенге дейiн за0ымданба5ан аудандар5а адамдарды к-шiру 0арастырылуы м8мкiн.

Объект ж9мысыны4 8лгiлiк режимдерiнi4, 09т0ару ж9мыстарын ж8ргiзудi4 8лгiлiк 49с0аларын бейбiт уа0ытта желдi4 негiзгi ба5ытын, объект ж9мысыны4 на0ты жа5дайы мен А) б-лiмшелерiнi4 жеке 09рамын, ж9мысшылар мен 0ызметшiлердi жеке 0ор5аныс пен 9жымды0 0ор5ау 09ралдарымен 0амсыздандыруды ескере отырып даярла5ан д9рыс.

Химиялы0 ахуалды ба5алаудан туында5ан 0орытындылар за0ымдау оша0тарында ж9мыс ж8ргiзу 8шiн А) басты0тарыны4 шешiмдерiнде пайдаланылады ж2не А) б-лiмшелерiнi4 жеке 09рамын химиялы0 за0ымдану жа5дайында5ы iсЌ2рекет кезiнде 0ор5ауды 9йымдастыруды4 негiзi болып табылады.

. Т_ТЕНШЕ ЖА%ДАЙЛАРДА ХАЛЫ)ТЫ, АУМА) ПЕН (ЙЫМДАРДЫ )ОР%АУ САЛАСЫНДА%Ы