Т2сiлдерi мен амалдары

)жБШЖ ж8ргiзу т2сiлдер мен амалдар жал5асымды5ы 5има ратты4 б9зылуынан коммуналды, энергетикалы0, технологиялы0 ж8йелерiнi4 аварияларынан ж2не нысанны4 радиация алу мен химикалы0 зарардану д2режесiнен 09ðàìà iñ2рекеттерiне 2сер ететiн -рт ж2не бас0а да жа5дайларынан т2уелдi.

"уелi, адам болып 0алуы м8мкiн жерлерде 0ира5ан 09ры лыстар5а, б9зыл5ан 5имараттар5а ж2не 09т0ару ж9мыстарын ж8р гiзуге б-гет жасайтын авария орындарына жол ашылу керек.

Кiретiн жолдары бiр ба5ытты 0оз5алысында ,м енiмен ж2не екi ба5ытты 0оз5алысында енi м болады. М9нда бiр ба5ытты 0оз5алыс кезiнде 2р м сайын м созылымды5ымен ажырат0ыштар жасалады.

Кiрiс жолдарын жасау 8шiн -з автокрандарымен, бульдозерла рымен нысан 09рамалары 0атыстырылады. Тапсырыл5ан -рт -шiру 09рамалары ж9мыс нысандарына ба5ыт алып, жол бойы кездескен -рт оша0тарын -шiрiп ж8редi.

)ира5ан 09рылыстар астынан адам 09т0ару шараларымен 2детте 2скери б-лiмшелерi мен А) 09рамалары айналысады. Бiра0 б9л ж9мыс0а бас0а да барлы0 т9р5ындарды 0атыстыру керек.

Барлау м2лiметтерiне с8йенiп адам 09т0ару мен iздестiру ж9мыстарын 09т0арушылар келуiмен бастайды. Жеке 09рама панаханаларды iздестiрiп, 0ор5аныс 09рылыстарында 0амалып 0ал5ан адамдармен, байланыс 09ралдарымен т9ра0ты байланыс жасау5а тырысады, ол 8шiн желдеткiш са4ылауларын, есiк, iрге, сужылу 09бырларын ты0ылдатып пайдаланады. Е4 алдымен желдеткiш арналары немесе 0абыр5аларда тесiк жасап таза ауа жiбередi.

Пана аршу барысында 0ирау сипатына 0арай 2рт8рлi т2сiлдер мен саймандар пайдаланады: íåãiçãi êiðåберiсте б9зыл5анды тазалау, одан кейiн есiктi ашу немесе б9зып ашу 84гiр немесе авариялы0 шы5у люгiн 0азып алу к-ршiлес жат0ан б-лмеден пана5а 0арайтын 0абыр5аны б9зу б9зылыс 8стiндегi б-геттi ашу одан кейiн адам шы5ару 8шiн жол жасау.

Осымен 0атар за0ымдану оша5ында адам iздестiру барысында 2р т8рлi паналау5а арналма5ан жер0оймаларын, жол 09рылыстарын 09бырлар, 09з, сырт0ы терезелер мен сатылы ш940ырларын, 5имараттарды4 т-менгi 0абатта5ы iргеге жа0ын ке4iстiктi 0арайды. Адамдарды дауыстап ша5ыру ар0ылы iздеу керек.

Б9зылысты аршу кезiнде -те са0 болып, е4 алдымен зардап шеккеннi4 басын ж2не кеудесiн босату керек.

За0ымдал5ан адамдарды жасал5ан жол ар0ылы мына амал дарымен: 0олмен, плащпен, брезентпен, пленкамен, к-рпемен, с8йреу жолымен, зембiлмен т.б. заттар ар0ылы орындалады. Адамдар5а ал5аш0ы медициналы0 ж2рдем к-рсетiп, 0ауiпсiз аудандар5а шо5ырландырады.

Арменияда5ы Ленинакан, Спитак 0алаларында жер сiлкiнiс3 зардабын жою кезiнде адамдарды 0ирау астынан шы5ару бойынша алын5ан т2ж3рибесiнен б9зылыстарды аршу5а  тоннадан кем к- термейтiн 0уатты к-тергiш крандар, 8лкен экскаваторлар, жылжымалы электрстанциялары мен прожекторлар т8нгi ж9мыстарында талап етiледi. Мысал, 8шiн 0ыс0а мерзiмде апат бол5ан жерде ж9мыс орындау5а кем деген де  ауыр крандар 0ажет болды.

Ешбiр ел 2зiрше тiрiдей к-мiлгендердi 09т0ару 8шiн 8й 0ирауларын абайлап 2рi жылдам аршуда шешiм тап0ан жо0. Со45ы жылдарды4 жер сiлкiнiстерi кез3нде адамдар 0ирау астында екi8ш аптадай, егер де жара0ат алмаса тiрi болатынды5ын к-рсетедi. Мысал, 8шiн Мексикада  æ. æåð ñiëêiíiñòåí êåéií , мы4. адам -мiрiн 2кеттi, адамдар  к8ннi4 iшiнде табылып т9р5ан. Ленинаканда зiлзаладан кейiн бес т2улiк -ткен со4 тiрi 0ал5ан  адам шы5арылды. шi т2улiкте Чехословакиялы0 09т0арушылары б9зылыс астынан  жасында5ы 2лсiреген тiрi 2йелдi тап0ан.  жаста5ы áàñ0à 2éåë  0абатты 8й бызылысынан шi т2улiкте шы5арылды, сол с2тте ол жанæà5ûíà áið 0àðàï àÿ5ûíà ò9ðûï êåòòi.

Æàíжа5ынан шы5ып т9р5ан бетон плиталары бар жабы0 т-м пеш секiлдi бол5ан 0ирау мен б9зылыстарды аршу, соны4 iшiнде е4 бастысыадам iздестiру 2рi 09т0ару шараларын орындау айры0ша к8рделi iс. Арменияда5ы жер сiлкiнiс3 зардабын жою5а Франция, Англия, Швейцария, А)Ш ж2не бас0а елдерд34 мамандары 8лкен к- мек к-рсеттi. Олар -здерiмен бiрге тере4 жерден тiрi адамдарды iздеуге арнайы 8йретiлген иттердi, жер астында адам табу5а к-мек беретiн сезгiш инфра 0ызыл камераларымен, б9зылыстарды ба5ытты ты4дау5а: егер де ара 0ашы0ты0 к-п болмаса, ж8рек со0ты5ысын естуге болатын бiрегей 09ралжабды0тарын 2келдi.

Б9лар байланыс 09ралдарымен, жылжымалы кескiштермен, 0уатты фонарларымен, титан карабинд3  капронды стропаларымен жабды0тал5ан.

Тiрi адамдарды тап0ан бойда 09т0арушылар жi4iшке 09ды0 0азып, ол ар0ылы д2рiä2ðìåê, ñó, àçû0т8лiк жiберiп т9рады да кейiн б9зылысты а0ырындап аршиды. С-йтiп Ленинакан 0аласында  желто0санда, былай айт0анда жер сiлкiнiс бол5анына екi т2улiк -ткен со4 француз 09т0арушылар тобы келдi.  09т0арушы  арнайы 8йретiлген иттерiмен т2улiк iшiнде  àäàìды 09ò0àðûï øû5àðäû.

Кейде, -лiм мен -мiр ортасында темiр бетон т9р5анда, оны кран ар0ылы тез к-теру 0ауiптiастында жат0ан жары0ша0тары жылжып адамды басуы м8мкiн. Француз, австриялы0 09т0арушылары бетон плитасын кран ар0ылы бiр неше сантиметрге к-терiп, пайда бол5ан са4ылаудан д2рiгер зардап шеккен адам5а глюкоза 0оспасын беретiн, одан кейiн бетонды шеттерiнен б9р5ылайтын, ол плитаны барынша абайлап 0оз5алту5а м9рша бередi. Осылай бесiншi т2улiкте, бiр неше т8нгi са5аттар ж9мысынан кейiн бетон 0амалынан, жетiншi ай ая5ы ауыр бол5ан Алиса Нахапетян 09т0арылды.

_рт -шiру 09рамалары 09т0ару ж9мыстарын -ткiзу барысында жан0иярлы0 пен ерлiк к-рсеттi. Апаттан кейiн ал5аш0ы са5аттарында Ленинакан, Спитак, Кировакан 0алаларында -рт жойылды, ол -з алдына жа5дайды4 к8рделенбеу3не, 2рi жа4а 09рбанды0ты до5ару5а м8мкiншiлiк бердi.

Жер сiлкiнiс3нен кейiн 0ира5ан Ленинакан 0аласына аман 0ал5ан алты -рт -шiру машиналары кiрген. Бесеуi басталып келе жат0ан -рт оша0тарын жоюда болды, ал алтыншысы жылжымалы байланыс тiрегiне айналды. )ала iшiн 0арауылдап ж8рiп, оны4 экипажы барлы0 а0паратты жедел берiп т9рды. Егер де 2ре4 бастал5ан -рт оша5ы бастамасында жойылма5анда, 0ала -рт жаулап ал5ан от те4iзiне айналып, газ иiсi мен т8тiн 09т0ару ж9мыстарын к8дiкке 0алтырар едi.

С-йтiп, бiрiншi со00ыдан кейiн м9най базасында5ы 09йыпалу эстакадасы жанды. От жалыны тезтез жо5ары к-терiлiп айналада5ы ке4iстiктi басып алды, оны4 0асында мы4да5ан тонна бензин ж2не дизель отыны бар 8лкен сыйымдылы0тарымен резервуарлы0 парк орналас0ан. Егер де -рт олар5а т8скенде 0аланы тал0андырар к8шi бар жарылыс болар едi.

_рт -шiрушiлер тек отпен к8ресiп шектелген жо0. С-йтiп, -рт -шiрушi Арзуманян С. -з бетiмен  адамды 09т0арды. Бiр 0ира5ан 8йдi4 iргесiн балтамен б9зып жары0ша0тарды4 астынан шекарашы жан9ясын  2йелi мен т-рт баласын 09т0арып алды. М9ндай мысалдар айтарлы0тай к-п.

Бiздi4 -рт с-ндiрушiлермен А)Ш, Австрия, (лыбритания, Канада, Польша, Чехославакия елдерiнен келген 2рiптестерi 0оян 0олты0 ж9мыс iстедi. Арменияда5ы 0асiрет жаппай за0ымдану оша5ында 0ираулар астынан адамдарды 09т0ару 8шiн 0уатты техника ж2не е4 бастысы бiлiктi мамангерлер керектiгiн к-рсеттi.

Армения А) штабыны4 басты5ы генералмайор Л. Мелконов былай дедi: "Егер де бiзде 0ажеттi техника бол5анда, 0аза бол5андарды4 жартысын 09т0ару5а болар едi!".

)9т0ару ж9мыстарына кесел келтiретiн 2рi жа4а аварияларды жасап ж2не адам за0ымдандыратын аварияларды о0шаулау мен жою бойынша ж9мыстар 2детте 09рама буындарымен су 09бырлары, канализациялары, электр, газ, жылу мен сантехникалы0 ж8йелерi ар0ылы iске асады.

Коммуналдыэнергетикалы0 пен технологиялы0 ж8йелерiнде авария мен б9зылу зардабын жоюда5ы негiзгi амал  0èðà5àí á-ëiì шелердi ж2не 5имараттарда5ы 0адашаны ажырату.

_рт -шiру ма0сатында су жiберу насосты стансылары мен 945ымалар 0айта 0алпына келтiрiледi, 0осал0ы, су айдау резер вуарлар iске 0осылады.

Жылу берiлiстер ж8йесi авария5а 9шыра5ан кезде адамдар5а за0ым келтiрiлмес 8шiн 5имаратта5ы сырт0ы ж8йесiнен ажырататын ысырмасын айырады.

Технологиялы0 09быр берiлiстерiнi4 0ирау шамасында ш95ыл ж9мыстар жарылыс пен -рт болдырмау ма0сатында 09áûð òîñ 0ауылдарын ж2не 0ысым 9стайтын насостарын -шiру орындалады.

)9т0ару ж9мыстар барысында 0ира5ан 5имараттарды б9зу ж9мыстары к-тергiш, трактор немесе жару амалдарымен жасалады. )абыр5аларды4 к8шейтiлуi неше т8рлi тiреулер ар0ылы -тедi.