2. Пневматикалық жетектің ерекшеліктері, артықшылықтары мен кемшіліктері.

Пневматикалық жетектің қолданылу аймағы мен масштабы ауа қасиеттерінің ерекшеліктерінен шығатын оның артықшылықтары мен кемшіліктеріне негізделген. Гидрожетегінде қолданылатын сұйықтармен салыстырғанда, ауа басқа да газдар сияқты бастапқы атмосфералық күйде жоғары сығылғыштық пен төмен тығыздыққа (жуықтап 1,25 кг/м ³), жоғары аққыштық пен төмен тұтқырлық мәніне ие. Сонымен қатар оның тұтқырлығы температура мен қысым артқанда өседі. Ауадағы майлау қасиетінің болмауы және белсенді термодинамикалық процестерде пневмомашиналардың жұмыс камерасының өзгеретін көлемдерінде оның жұмысшы беттерінде конденсациялана алатын су буының белгілі бір мөлшерінің болуы ауаны қосымша майлау қасиет берусіз және ылғалды төмендетусіз қолдануға мүмкіндік бермейді. Осыған байланысты пневматикалық жетектерде ауаны конденсациялау кажеті туады, яғни ауаға жетек элементтерінің жұмыс жасау мерзімін ұзартатын және жұмыс жасау қабілетін қамтамасыз ететін қасиеттер беріледі.

Осы жоғарыда айтылған ауаның ерекшеліктерін ескере отырып пневможетектің оның бәсекелесі гидро және электр жетектерімен салыстырып артықщылықтарын қарастырамыз.

1. Құрылысының және техникалық қызметінің қарапайымдылығы. Пневмомашина және пневмоаппараттардың бөлшегін дайындау сужетегіндегідей дайындаудың жоғары дәлдігін және байланыстың герметизациялығын қажет етпейді. Себебі, ауаның мүмкін шыңып кетуі жұмыстың эффективтілігін және жүйе ПӘК ін айтарлықтай төмендетпейді. Ауаның сыртқы щығып кетуі экологиялық тұрғыда зиян емес. Монтаждауға және қызмет көрсетуге шығынның аз болуы мұнда қайтымды пневмосызықтардың болмауынан және көп жағдайда арзан пластмассалы немесе резеңке құбырларды қолданғаннан болады.Бұл қатыста пневможетек электржетегінен кем түспейді. Сонымен қатар пневможетек алюминий, мыс сияқты бөлшектер үшін арнайы материалдарды алуды қажет етпейді.

2. Өрт және жарылыс қауіпсіздігі. Осы артықшылығы үшін пневможетектің газ бен шаңның тұтану және жарылу қаупі бар жұмыстарында, яғни кейбір химиялық өндірістерде, метан көп мөлшерде бөлінетін шахталарда еш басекелесі жоқ. Мұндай жерлерде гидрожетекті тек гидроэнергияны салыстырмалы түрде үлкен қашықтыққа жібере алатын орталықтандырылған қорек көзі болғанда ғана қолдана аламыз, бірақ бұл көп жағдайда экономикалық түрде тиімсіз болады.

3.Температуралардың үлкен диапазонында, қоршаған ортаның шаң және ылғал шарттарында жұмыс сенімділігі. Мұндай шарттарда гидро және электр жетегін қолданысқа алу үшін шығын көп кетеді, себебі электротехникалық материал қасиеттерінің өзгеруі әсерінен гидрожүйе герметикалығы температураның күрт өзгеруінен бұзылады, ол ылғал және агрессивті қоршаған орта қатысында жиі бұзылуларға әкеледі. Осы себептен пневможетек құймалы және пісіру өндірісінде, темір соғу цехтарында, шикізат алу және өндірудегі кейбір өндірістерде жалғыз сенімді көзі болып табылады. Жоғары сенімділігіне байланысты пневможетек мобилды және стационар машиналарында тежегіш жүйелерде жиі қолданылады.

4. Гидро-және электржетектеріне қарағанда ұзақ жұмыс жасау мерзімі.

Жұмыс жасау мерзімін екі сенімділік көрсеткіші бойынша анықтайды:тоқтап қалуға гамма-пайызды атқарылған жұмыс көлемі және гамма-пайызды ресурс. Циклды қозғалысты пневматикалық қондырғылар үшін ресурс құрылым мен мақсатына тәуелді 5-20млн.цикл болады, ал циклдық емес қозғалысты қондырғылар үшін жуықтап 10-20 мың сағат болады. Бұл гидрожетекке қарағанда 2-4 есе көп, ал электржетегіне қарағанда 10-20 есе үлкен.

5.Жоғары тезқозғалғыштық. Мұнда сигналды беру жылдамдығы емес, ауа қозғалысының жылдамдығымен қамтамасыз етілетін жұмыс қозғалысының нақты жылдамдығы айтылады. Пневможетек штогының үдемелі қозғалысы 15м/с және жоғары болуы мүмкін, ал кейбір пневмоторлардың шығу валының айналу жиілігі 100000 айн/мин болады. Бұл артықшылық толық түрде циклды қозғалысы бар жетектерде, әсіресе жоғары өнімді қондырғылар үшін , мысалы манипулятор, пресс, пісіру машиналарында көрсетіледі.

Айналу қозғалысының үокен жылдамдығы сепаратор, центрифуга,бормашина,тегістеу машиналар жетегінде қолданылады. Гидро және электр жетектерінде жоғары жылдамдық қалыптастыру олардың жоғары инерттілігімен (сұйық массасы мен ротор инерциясы) және ауаға тән демпфирлеу эффектісінің болмауымен шектеледі.

6. Пневмоэнергияны салыстырмалы түрде үлкен қашықтықтарға жіберу мүмкіндігі.

Бұл қатыста пневможетек электржетегінен артықшылығы төмен, бірақ қысым шығынынығ төмендігі арқасында гидрожетекке қарағанда күштірек. Электр энергиясы электрберіліс сызықтары бойынша мыңдаған километрге дейін айтарлықтай шығынсыз жіберілуі мүмкін, ал пневмоэнергияны беру қашықтығы экономикалық тұрғыда тек бірнеше ондаған километрге дейін пайдалы. Ол компрессорлық станциялардан орталықтандырылған қоректендіруі бар өндірістік және таулы мекемелердің пневможүйелерінде жасалады.

Қалалық компрессорлық станцияны Парижде 1888 жылы өнеркәсіп иесінің салғаны белгілі. Ол зауыттар мен фабрикаларды 48 км қашықтықты магистральдер бойынша 0,6 МПа қысыммен қамтамасыз етіп отырды,оның қуаты 18500 кВт болды. Сенімді электрберіліс пайда болғасын оны қолдану тиімсіз болып қалды.

Көмір алу шахталарының механиязацияланған кешенінде гидрожүйелердің максималды қашықтығы 250-300м болады, мұнда әдетте тұтқырлығы аз су-майлы эмульсия қолданылады.

7. Тұтынушыларда артық қысымнан сақтау қондырғыларын қажет етпеу.

Ауа қысымының қажетті шегі пневмоэнергия көзінде орналасқан сақтағыш клапандарда орналасқан. Пневмоқозғалтқыштар еш қауіпсіз тоқтатылуы мүмкін және осы күйде ұзақ уақыт сақтала алады.

8. Механикалық жарақатты болдырмйтын жалпы ережелерді сақтай отыра қызметкерлер үшін қауіпсіздік.Гидро-және электржетектерінде құбырөткізгіштердің оқшалануы бұзылғанда электр тогы не сұйықтықпен зақымдану қаупі бар.

9.Жұмыс жасаған ауа көмегімен жұмыс кеңістігінің жақсы желдетілуі. Бұл қасиет әсіресе химиялық және металөңдеу өндірістерінің ғимараттарында пайдалы.

10. Радиациялық және электрмагнитті бөлінулерге сезімсіздік. Ондай шарттарда электргидравликалық жүйелер тіпті жарамсыз болады. Бұл артықшылығы ғарыш және соғыс техникасын, атом реакторларын басқару жүйелерінде қолданылады.

Жоғарыда айтылған артықшылықтарына қарамастан пневможетектің қолданылу саласы экономикалық тұрғыда көп шектеледі, мысалы компрессорлар мен пневмоқозғалтқыштарда оның энергия шығыны көп.Одан басқа келесі кемшіліктері де бар:

1. Пневмоэнергияның бағасының жоғары болу. Егер гидро-және электржетектерінің ПӘК-і 70 % және 90 % болса, пневможетек ПӘК-і 5-15 % және өте сирек кезде 30 % болады. Көп жағдайда 1 % немесе одан да аз болуы мүмкін. Осы себепті пневможетек ұзақ уақытты және жоғары қуатты режимдегі машиналарда қолданылмайды.

2. Төмен жұмыс қысымына байланысты салыстырмалы түрде салмағының және өлшемдерінің үлкендігі. Қуат бірлігіне келетін гидромашинаның салыстырмалы салмағы электрмашиналарынан 5-10 есе кіші болса, пневмомашиналар өлшемі электрмашиналармен бірдей.

3.Аралық күйде өзгермелі сыртқы жүктеме кезіндегі шығатын түйіннің тұрақты жылдамдығын қамтамасыз ету қиындығы. Бірақ пневможетектің кейбір кемшіліктері оның артықшылығы да бола алады.

4.90-130дБ мәніне дейін жететін жоғары шу деңгейі. Ең шуы көп болатын поршеньдік компрессорлар мен пневмоқозғалтқыштар, әсіресе пневмобалғалар мен басқа да циклды қозғалысы бар механизмдер. Ең шулы гидроөткізгіштер ( оларға тегершікті машиналы өткізгіштер жатады) 85-104дБ деңгейінде шу шығарады, әдетте шу деңгейі электрмашинадағыдай төмен болады,бұл өз кезегінде шуды төмендететін арнайы құрылғысыз жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

5. Операция орындау үшін берілетін сигнал төмен жылдамдығы. Сигналдың өту жылдамдығы дыбыс жылдамдығына тең және ауа қысымына тәуелді 150-360 м/с болады. Гидрожетек пен электржетегінде сәйкесінше 1000 және 300000 м/с.

Қарастырылған кемішіліктерден үйлестірілген пневмоэлектрлік және пневмогидравликалық өткізгіштерді қолдану арқылы арылуға болады.