Қорытынды:

Тақырыпты қорытындылайтын болсақ, жоғарыда көрсетілген нақты және қатысты шамалардың қайсы түрін қолдану керек екендігін нақты анықтау үшін олардың мәні мен ерекшеліктерін талдай білу қажет. Олардың статистикалық есеп жүргізу барысында маңыздылығын анықтап, қажет кезінде керектісін таңдау керек. Нақты және қатысты шамалар статистикалық есептің қорытынды және маңызды бір бөлігі болып табылады.

Дәріске әдістемелік нұсқау:

Дәрістің тақырыбымен жұмыс жасау барысында статистикалық зерттеудің үшінші кезеңінде қолданылатын нақты және қорытынды шамалардың маңыздылығын ашу қажет. Олардың түрлерінің әрқайсысын нақты білу үшін және ерекшеліктерін талдау үшін әдебиеттердегі осы тақырыптарды тереңдетіп оқу қажет.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Громыко Г.Л. «Статистика». Издательство МГУ, 1976

2. Гольдберг А.М., Козлов В.С. «Общая теория статистики». М. 1997

3. Елисеева И.И., Юзбашев М.М. «Общая теория статистики». М. Финансы и статистика, 1996

4. Ефимов М.Е., Рябцев В.М. «Общая теория статистики». М. 1991

5. Левин А.Е. «Статистика». М. 1984

6. Ряузов Н.Н. «Общая теория статистики». М. 1979

7. Ряузов Н.Н. «Практикум по общей теории статистики». М. 1979

8. Рожков В.С. «Автоматизированные системы обработки экономической информации». М. 1988

9. Рябушкин Т.В., Ефремов М.Р. «Общая теория статистики». М. 1981

10. Сураганова С.К. «Общая теория статистики». Астана. 1998

11. Шмойлова Р.А. «Практикум по теории статистики». М. Финансы и статистика, 2000

12. Ызғарбек Әміре-ұлы «Статистиканың жалпы теориясы». Алматы. Экономика, 1998

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Нақты шама, оның мәні мен маңызы, түрлері, өлшем бірліктеріне түсініктеме беріңдер.

2. Қатысты шама, оның мәні мен маңызы, түрлері, өлшем бірліктерін түсіндір.

3. Жоспардың орындалуының қатысты шамалары не?

4. Жоспарлық тапсырманың қатысты шамалары не?

5. Өсіңкілік қатысты шамалар дегеніміз не?

6. Құрылымның қатысты шамалары дегеніміз не?

7. Үйлестік қатысты шамалар дегеніміз не?

10. Үдемелілік (пәрменділік) қатысты шамалар деген не?

11. Дәрежелік қатысты шамалар деген не ?

12. Графиктік әдіс оның түрлерін көрсет.

13. Графиктің түрлерін ата және оған сипаттама бер.

14. Диаграммалар және оның түрлері.

15. Картограммалар, картодиаграммаларға сипаттама бер.

Оқылған материалдарды бекітуге арналған тест сұрақтары:

1. Статистикалық нақты шамалар дегеніміз не:

А) Қорытындылаушы көрсеткіштер

В) Әлеуметтік эканомикалық шамалар

С) Статистикалық қатысты шамалар

Д) Статистикалық бақылаудың әдісі

Е) Қоғамдық құблыстар мен процестердің белгілі бір жердегі және уақыттағы мөлшерін көлемін, аумағын, деңгейін сипаттайтын нақты сандық көрсеткіштерді айтады.

2. Қатысты шамалар дегеніміз не:

А) Қоғамдық өмірдегі әлеуметтік экономикалық құбылыстардың сандық қатнасының мөлшерін көрсететін көрсеткіштерді айтады.

В) Адам-сағат, адам-күн,...... сияқты көрсеткіштер

С) Нақты шамалар

Д) Еңбек өлшемі бірліктері

Е) Есеп айыстыру үшін қолданылатын көрсеткіш.

3. Жоспардың орындалуының қатысты шамалары формуласы:

А) ЖОҚШ =У_жос/У₁*100

В) ЖОҚШ =У_о/У₁*100

С) ЖОҚШ =У_і/У_і-1*100

Д) ЖОҚШ =қазіргі уақыттағы нақты мәндерді / жоспарлық мәндерге *100=У₁/У_жос*100

Е) ЖОҚШ =У_і-1/У_і*100

4. Жоспарлық тапсырманың қатысты шамалары формуласы:

А) ЖТҚШ =У_ж/У₁*100

В) ЖТҚШ =У₁/У_ж*100

С) ЖТҚШ =У₀/У₁*100

Д) ЖТҚШ =жоспарлық мәндерді/өткен уақыттағы нақты мәндерге*100=У_жос/У_о*100

Е) ЖТҚШ =У_о/У_і*100

5. Өсіңкілік қатысты шамалар формуласы:

А) ӨҚШ =У_ж/У₁*100

В) ӨҚШ=қазіргі уақыттағы нақты мәндерді/ өткен уақыттағы нақты мәндерге *100=У₁/У₀*100

С) ӨҚШ =У₀/У₁*100

Д) ӨҚШ =У₁/У_ж*100

Е) ӨҚШ =У_о/У_і*100

6. Жоспардың орындалуының қатысты шамалары ол:

А) Еңбегі өлшем бірліктері

В) Нақты шамалар көрсеткіштері

С) Берілген жоспардың қандай дәрежеде орындалғаның яғни қаншаға өскендігін (кемігендігін) көрсетеді.

Д) Есеп айырысу үшін қолданатын көрсеткіші

Е) Қоғамдық өмір көрсеткіші.

7. Жоспарлы тапсырманың қатысты шамалар дегеніміз:

А) Нақты өлшем бірлігі

В) Қатысты өлшем бірлігі

С) Статистикалық мәліметтер көрсеткіші

Д) Қортындылаушы көрсеткіштер

Е) Жоспар боиынша қоғамдық құбылыстар мен процестердің өткен

уақытпен салыстырғанда қаншалық өскендігін(кемитіндігін) бағдарлама арқылы көрсету болып табылады.

8. Өсіңкілік қатысты шамалар ол:

А) Салыстырылатын уақыттағы көрсеткіш мәнінің өткен уақыттағы бір мәніне қатнасы.

В) Статистикалық бақылаудың әдісі.

С) Статистикалық жинақтауды зерттеу

Д) Сатистикалық нақты шамалар

Е) Сатистикалық қатысты шамалар.

9. Құрылымның қатысты шамалары ол:

А) Қоғамдық құбылыстардың көрсеткіші

В) Жалпы жиынтықтың және бөліктерінің үлесін көрсетеді яғни ол арқылы құрылымның өзгеруін анықтау.

С) Статистикалық қатысты шамалар.

Д) Әлеуметтік экономикалық шамалар.

Е) Статистикалық мекемедегі жұмыс

10. Үйлестік қатысты шамалар ол:

А) Нақты өлшем бірлігі

В) Қатысты өлшем бірлігі.

С) Статистикалық мәліметтер көрсеткіші.

Д) Жалпы жиынтықтың жеке бөліктерінің өзара қатнастары.

Е) Еңбек және ақшалай өлшем.

11. Үдемелік (пәрменділік) қатысты шамалар:

А) Шартты өлшем бірліктері.

В) Ақшалай өлшем бірліктері.

С) Аттас емес көрсеткіштердің қатынасы.

Д) Қатысты өлшем бірліктері.

Е) Нақты өлшем бірліктері.

12. Дәрежелік қатысты шамалар дегеніміз:

А) Адам-сағат,адам-кун..... сияқты көрсеткіш.

В) Есеп айырысу үшін қолданатын көрсеткіш.

С) Нақты шамалар көрсеткіші.

Д) Еңбек өлшем бірліктері.

Е) Әлеуметтік экономикалық құбылыстардың даму немесе кему процестерін жан басына шаққандағы шығатын керсеткіштермен көрсете білу.

13. Статистикалық график дегеніміз не:

А) Тік сызықтар.

В) Берілген сандық көрсеткіштердің мазмұнын геометриялық сызықтар, нүктелер және фигуралар арқылы бейнелеу, немесе гоородиялық карта-схемалар арқылы көрнекті түрде кескіндеу үшін салынған сурет.

С) Қорытындылаушы көрсеткіштер

Д) Кестенің жолдары

Е) Сурет

14. Статистикалық график әдістерін қолдану дегеніміз не:

А) Үлгіден санды алып тастау

В) Үлгіден бағаны алып тастау

С) Үлгіден жолды алып тастау

Д) Берілген мәліметтерді түсінікті қолайлы және қызықты түрде дұрыс көрсете білу.

Е) Үлгіден сөзді алып тастау

15. Нүктелі график ол:

А) Сурет

В) Жолдар

С) График негізінің жиынтық нүкте түрінде белгіленуі

Д) Диаграммалар

Е) Кесте

16. Сызықты график ол:

А) Жолдар

В) Кесте

С) Сурет

Д) Диаграммалар

Е) Сызықтардың қолдануына байланысты болатын жол-жолдарды, төрт бұрышты, шеңбер тәріздес және тобы түрінде берілгендері

17. Бейнелі график ол:

А) Графиктер геометриялық емес фигуралармен белгіленеді.

В) Кестенің жеке түрі

С) Хронологиялық жай кесте.

Д) Құралған кесте

Е) Топтық кестенің қатары.

18. Маштаб мөлшері дегеніміз не:

А) Кестенің тізімі

В) Аймақтық көрсеткіштері

С) Кестенің тізімі

Д) Графикке түсірген сандық шаманы шартты өлшем бірлігіне ауыстыруы.

Е) Кестенің қаңқасы

19. Диаграмма дегеніміз не:

А) Кестенің қаңқасы

В) Статистикалық сандық көрсеткіштердің қарым-қатынасы мөлшерін көрнекті түрде көрсететін геометриялық сурет.

С) Кестенің жолдары

Д) Хронологиялық жай кесте

Е) Құралған кесте

20. Картограмма ол:

А) Статистикалық түрдегі кесте

В) Статистикалық диаграмма

С) Кестеде көрсетілген көрсеткіштер жиынтықтарын көрнекті түрде бейнелеу, құбылыстарды өзгерістерді түрлі-түсті бояулар контурлы картада көрсету жолдары.

Д) Кестенің бастауышы.

Е) Статистикалық кестенің бір түрі

21. Картодиаграмма дегеніміз не:

А) Кесте

В) Диаграмма

С) Кестенің қаңқасы

Д) Кестенің баяндаушысы

Е) Географиялық контурлы картаға әр түрлі белгілер арқылы диаграммалар түсіру деген ұғымды білдіреді.