15-қосымша

Ағымдық несиелік мониторинг туралы есебі

Банктің немесе филиалдың атауы _______________

Мониторинг күні _____________________________

Қарыз алушы ________________

Қарыз туралы келісім-шарт №___ күні ___________

Несие сомасы ___________

Сыйақы мөлшерлемесі___________

Қарыз алушының ағымдық шоты бойынша айналымы

Кіріс Шығыс

Соңғы айдағы

Жылдың басынан бергі

Жобаның іске асырылуы

Анықталған қауіпті жағдайлар;

_____________________________

_____________________________

Қорытынды:

_____________________________

_____________________________

Несие бөлімінің бастығы

Несие менеджері

406

16-қосымша

Салалар бойынша тереңдетілген мониторинг есебі

Саласы _______________

Банктің немесе филиалдың атауы _______________

Мониторинг күні _____________________________

1. Несиелеу шарты.

Қарыз алушы ________________

Қарыз туралы келісім-шарт №___ күні ___________

Несие сомасы ___________

Сыйақы мөлшерлемесі___________

1.Құрал-жабдық сатып алу

2.№ келісім-шартқа сəйкес шикізат сатып алу

4. Жобаны нақты іске асырылуы

6.Жалпы пайда

7.Мерзім шығындары, соның ішінде

7.1Жалпы жəне əкімшілік шығындар

7.2Сату шығындары

7.3Пайыз төлеу шығыстары

8.Негізгі қызметтен түсетін пайда

9.Негізгі емес қызметтен түсетін пайда

10.Салық салғанға дейін жалпы қызметтен түскен пайда (зиян)

11.Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар

12.Салық салғанғанан кейінгі жалпы қызметтен түскен пайда (зиян)

13.Өзге зияндар

14.Таза пайда

5. Сатып алушылар мен жабдықтаушыларды талдау

5.1 Жабдықтаушыларды талдау

Ауытқуларға түсіндірме

408

7. Қарыз алушының ақшалай қаражатының айналымы; (несиелеуден бастап мониторинг жүргізгенге дейін)

8. Ақша қаражаттарының қозғалысының есебі (несиелеуден бастап мониторинг жүргізгенге дейін)

18Ақша қаражаттар түсімінің барлығы

19Ақша қаржаттарының шығуы

20Қаржылай инвестицияларды (мемлекеттің бағалы қағаздары, облигациялар, акциялар жəне еншілес компаниялардағы үлесін) сатып алу

21.Негізгі құралдарды сатып алу

25Банктік несиелер алу

26«Байланысты компаниялардың» қаржылай көмегі

27Өзге түсімдер (ашып жазу керек)

28Ақша қаражаттар түсімінің барлығы

29Ақша қаржаттарының шығуы

30Банк несиелерін қайтару

31Өзге төлемдер

32Ақша қаражаттар шығымдардың барлығы

33Қаржылық қызметтен түсетін таза ақшалай қаражттардың барлығы

(28 жол – 32 жол)

ІІ. МЕРЗІМНІҢ СОҢЫНДАҒЫ

АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ

(Мерзім басындағы ақша қаражаттар – (14 жол + 23 жол + 33 жол)

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептің түсіндірмесі:

9. Талдау

Қаржылық есеп 9.1 Жиынтық баланстық есеп, мың теңге

9.3 Тауарлы-материалды запастар

Түсіндірме: ауытқулар бойынша

Анықталған қауіпті жағдайлар;

_____________________________

_____________________________

Қорытынды:

_____________________________

_____________________________

Банк филиалының бастығы

Несие бөлімінің бастығы

Несие менеджері

414

Сөздік

А

Аваль – вексель бойынша төлемді төлеуге міндеттеме алған тұлғаның атынан міндеттеме орындалмаға жағдайда вексельде көрсетілген соманы (толық не жартылай) төлеуге берілетін кепілдеме. Вексельді төлеуге кепілдеме беруші тұлғаны авальшы деп атайды.

Авторизация – банктік картаны пайдалану арқылы операцияны жүргізуге эмитент банктің беретін рұқсаты. Авторизациялау процедурасы аяқталған соң эмитент банк, банктік картаны (слип) пайдалану арқылы жасалған есеп айырысу жəне өзге құжаттарды төлеуге байланысты міндеттеме алады.

Агент банк - өзге тұлғаның атынын іс жүргізүге құзыретті банк. Агент-банк заңда қарастырылған барлық операцияларды орындай алады.

Акцепті несие - аудармалы вексельді (траттаны) акцептеу формасында банктерден, берілетін несие.

Акцепт - шаруашылық ішінде жəне халықаралық тауар айналымында тауарлар мен көрсетілген қызметтерді төлеуге кепіл беру немесе есеп айырысу құжаттарын төлеуге келісім беру.

Акцепті-рамбурсты несие- акцепт негізінде акцептеуші - банктің қаражатын орын толтыруға негізделген сыртқы сауданы несиелеу формасы.

Акцептеуші - төлем құжаттарын (вексель, чек, төлем талаптапсырмасын) төлеуге келісім беретін заңды немесе жеке тұлға.

Аудармалы вексельдермен есеп айырысу барысында Акцептеуші ретінде төлем міндеттемесін өзіне қабылдайтын, немесе куəландыру трассат болады.

Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына үлес қосқандығын куəландыратын жəне басқару іісіне қатысуға құқық беретін, сондай-ақ иесіне табыс əкелетін бағалы қағаз.

Акционерлік банктің акциясы – банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куəландыратын жəне дивиденд алуға жəне банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы қағаз.

Активті депозиттік операциялар – банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.

Аллонж – вексельді үшінші бір тұлғаға аударып жазуға арналаған қосымша бет.

Айырбастау бағамы – шетел валютасына бейімделген сол елдің ақша бірлігінің бағасы. Айырбастау бағамының түрлері: өзгермелі (плавающий)

415

– валютаны еркін сатып алу-сату нарығы жағдайындағы, нарықтық ауытқулардың нəтижесінде белгіленеді; Қазақстан Республикасында 1999 ж. 4 сəуірден бастап, еркін өзгермелі бағам енгізілді, номиналдық (номинальный) – екі валютаның құндарының қатынасы ретінде есептелетін бағам; тіркелген (фиксированный) – айырбас бағамы мемлекет тарапынан қатаң түрде белгіленген айырбастау қатынасы; нақты (реальный) – валюталардың тауарлы қатынасын көрсететін айырбастау бағамы, яғни əр түрлі валютада бейнеленген бір ғана тауардың бағасының қатынасы.

банкiсiнiң жабдықтаушының банкiсiне, аккредитивте көрсетiлген құжаттарды жабдықтаушы бергеннен соң жəне аккредитивтiң басқа да шарттарын орындаған жағдайда төлемдi төлеуге берген шартты ақшалай мiндеттемесi.

Аккредитивтің түрлері: өтелген жəне өтелмеген (непокрытый); қайтарылмалы жəне қайтарылмайтын.

Ақша ұсынымы – барлық ақша қаражаттарын қоса есептегенде орталық банктің айналысқа шығарған елдің аумағындағы ақшалар санының жиынтығы.

Ақша базасы – орталық банктің бақылауында болатын елдегі ақша ұсынысының бір бөлігі.

Акцепт (лат. acceptus – қабылдау, келісу) – төлеуге келісім беру немесе төлемді кепілдеу. Акцепт инкассо, төлем талабы-тапсырмасы, аккредитив, аудармалы вексель сияқты есеп айырысу нысандарында қолданылады. Акцепт аталған есеп айырысу құжаттарында жазу нысанында «төлеуге келісім берілді» деп көрсетіледі. Акцепт толық немесе жартылай болуы мүмкін. Акцептің түрлері: теріс акцепт беруден бас тарту, яғни бекітілген мерзімде төлеуге келісім бермеуді білдіреді; оң акцепт – төлем құжаттарын төлеуге жазбаша келісім беру; алдын-ала – акцепт мерзімі ішінде, яғни төлем құжаттарын төлегенге дейін жасалады; кейінгі акцепт – төлемнен кейінгі келісім беру. Бұл жағдайда төлем құжаттары төлеушінің банкіне келіп түскен күні төленеді, бірақ акцепт құқығы төлеушіде сақталады, соның ішінде акцепт мерзімі ішінде акцепт бас тарту құқығы да толық сақталады. Бұл есеп айырысуды жеделдетеді.

Акционерлік банк – акционерлік қоғам сияқты ұйымдық-құқық нысанында құрылған банк. Акционерлік банк құру тəртібі мен оның қызмет ету механизімі «Акционерлік қоғам туралы», «Қазақстан Республикасындағы банктер жəне банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасы заңдарымен жəне Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің нормативтік актілерімен бекітіледі.

Ақша – барлық тауарлардың құнын өлшейтін барлығына бірдей балама, ерекше тауар

416

Ақша массасы – 1) белгілі бір уақыт кезеңіндегі немесе белгілі бір күндегі айналыста жүрген ақшалардың саны; 2) айналысқа шығарылған ақша белгілерінің жиынтық саны, оларға: қолма-қол ақшалар, чектер, халық пен ұйымдардың банктердегі жəне басқа да несиелік мекемелердегі шоттарда сақталған ақшалай қаражаттары, сондай-ақ міндетті түрде төлеуге жататын ақшалай міндеттемелер жатады.

Ашық валюталық позиция – сол уақытта немесе алдағы уақыттарда жекелеген валюталарда қаражат алу талабы мен беру міндеттемесін бейнелейтін, сол валюталардағы сандық жағынан сəйкес келмейтін активтер мен міндеттемелердің (баланстан тыс талаптар мен міндеттемелерді есепке алғандағы) арасындағы шетел валютасындағы қаражаттар қалдықтарының айырмасы.

Ашық валюталық позиция қысқа жəне ұзын болып келеді.

Ақша мультипликаторы - ақша-несие жүйесіндегі салымдарды ұлғайту немесе қысқарту нəтижесінде қанша мөлшерде ақша ұсынысының көбеюін немесе азаюын көрсететін сандық коэффициент, мультипликатордың шамасы ақша-несие жүйесінде пайданылатын резервтеу нормасына кері пропорциональ болып келеді. Ақша мультипликаторын сондай-ақ банктік деп атайды.

Ақша-несие саясаты - экономиканың тұрақты дамуына жəне ұлттық валютаны сатып-алу қабілетін күшейтуге бағытталған ақша айналысын жəне несиелік қатынастарды басқаруға байланысты мемлекеттік атынан Орталық банк пен Үкімет арқылы жүзеге асырылатын шаралар жиынтығы.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк ақша-несие саясатының негізгі құралдары: қайта қаржыландыру мөлшерлемесін белгілеу; міндетті резерв нормасы; ашық нарықтағы операциялар; валюталық басқыншылық; тікелей сандық шектеулер.

Ақша-несие саясатының екі типі бар: экспанциялық (несие көлемін өсіру) жəне рестрикциялық (несие көлемін шектеу).

Ақшалай аударым – аудармада көрсетілген тұлғаға төлеуі тұралы аударушының жазбаша немесе телеграфтың үкімі. Ақшалай аударымдарды несиелік жəне пошта мекемелері жүзеге асырады.

Ақша механизмі – ақша жиынындағы өзгерістер арқылы экономикаға ықпал ету тəсілі.

Аудармалы вексель (тратта) – вексель берушінің (трассанттың) үшінші бір тұлғаға (трассатқа) вексельді алғашқы ұстаушыға (бенефициарға) вексельде көрсетілген соманы, төлеу мерзімі жеткен кезде не оның мəлімдеуіне қарай төлеуі туралы бұйрығы. Трассат тратта бойынша төлеуге келiсiмiн бергеннен бастап, борышқор болып табылады. Аудармалы вексель келесi бетiндегi индоссамент (басқа бiреуге аударуып жазу) көмегiмен айналыста жүре бередi. Аудару туралы қолдардың көбеюiне байланысты вексель айналысы ұлғая түседi жəне мұндағы əр индоссант вексель бойынша мiндеттемеге бiрлесiп жауап бередi.

417

Аударылмайтын депозиттік сертификаттар – салым иелерінің қолдарында болып, уақыты жеткен соң банкке салымды алу мақсатында ұсынылады.

Аударылатын депозиттік сертификаттар (переводимые депозитные сертификаты)– басқа бір тұлғаларға қайталама нарықта сатып алу-сату арқылы қолдан қолға ауысады.

Алғашқы резервтер – бұл сұралатын салымдарды қайтаруға жəне несиеге деген өтінішті қанағаттандыру үшін тез арада пайдаланылатын өтімділігі жоғары активтер.

Арнайы провизиялар – бұл құны өзінің сатып алу құнынан екі есе төмен немесе қайтарылмай қалуы мүмкін нақты жіктелінген активтер бойынша шығындарды жабу үшін құрылған резервтік ақшалар.

Авизо – өзара есеп айрысулардағы өзгерістер туралы бір банктің екінші бір банке ресми түрдегі жазбаша хабарламасы. Авизоның екі түрі болады: кредиттік жəне дебеттік.

Дебеттік авизо (дебетовое авизо) – банктік шоттан қаражатты шегергені туралы хабарлама. Кредиттік авизо (кредитовое авизо) – банктік шотқа қаражат есептегені туралы хабарлама.

Алтын валюта резерві – халықаралық есеп айырысулар мен төлемдерді жүзеге асыру, төлем балансының тапшылығын қаржыландыру, ұлттық валюта бағамының тұрақтылығын қамтамасыз мақсатында пайдаланылатын Орталық банктің алтын жəне шетел валютасында құратын ресми қоры.

Ақша ағымы – қаржылық жыл ішінде банктің табатын жəне төлейтін ақшалай қаражатар сомаларының арасындағы айырма.

Арнайы провизиялар – қайтарылмаған немесе құндарының төмендеуінен туындайтын нақты бір жіктелген активтер бойынша зиындарды жабуға арналған ақшалай резервтер.

Аннуитет - белгiлі бір уақыт ішінде бірдей мөлшерде төленетін мерзімді төлемдер.

Андеррайтер - алдын алы келісінген шартқа сəйкес, бағалы қағаздар нарығында эмитенттің бағалы қағаздарын (акциялары мен облигацияларын) орналастыруға кепіл беруші тұлға.

Ə

Əмбебап банк – экономиканың барлық саласына бірдей қызмет көрсетумен шұғылданатын несиелік ұйым.

Б

Банк активтері – пайда табу мақсатында банктік ресурстарды, əр түрлі активтер бойынша орналастырған қаражаттары.

418

Банктiк несие – бұл банктiк мекемелерден қарыз алушыларға ақшалай түрде берiлетiн несие.

Банктік маркетинг банктік қызметтер рыногына бағытталған банк қызыметінің түрі, оларды басқару қызыметі мен тұжырымы, банк қызметтерінің ерекше ойлау философиясы.

Банктік инфрақұрылым - банктерді өміршеңдігі үшін оларды ақпараттық, əдістемелік, ғылыми жағынан, кадрлармен қамтамасыз ететін кəсіпорындар, агенттіктер байланыс жəне коммуникация, білім беру жəне ғылыми мекемелер жиынтығы.

Банк өтімділігі – бұл салымшылар мен қарыз берушілер алдында банктің өз міндеттемелерін уақытында жəне шығынсыз орындау қабілеттілігі.

Банктік құпия – банк клиенттерінің шоттары мен салымдары жəне банктің жасаған операциялары туралы айтуға болмайтын ақпараттар.

Банктік консорциум – бірлесіп несиелік операцияны жүргізуге жəне қарыз алушының төлем қабілетсіздігін туындайтын шығында азайту мақсатында уақытша біршама банктер арқылы ұйымдастырылған банктер тобы.

Банктік кепіл-хат – ақшалай формада орындалуға тиісті банк міндеттемесі.

Банктік қадағалау – банктік заңдылықтар орындалуын қамтамасыз ететін əр түрлі мемлекеттік органдардың қызметін сипаттайды.

Банк құжаттары – бухгалтерлік есеп жəне бақылауды жүргізу үшін банктер пайдаланатын ақшалай жəне есеп айырысу құжаттарының жиынтығы.

Банктік дағдарыс – экономикалық тұрақсыздық нəтижесінде банк жүйесінің күйреуі.

Банк құқығы – банк қызметі саласындағы қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы.

Банкноталарды қолдан жасау - заңсыз пайда табу мақсатында банкноталардың түп нұсқасының бастапқы түрін өзгерту. Қолдан жасауға: үстіне жапсыру, сызу, сөзді немесе санды жазу т.с.с. жатады.

Банктің ірі қатысушысы – бұл банктің басты акцияларының он немесе елу пайыздан астамын тікелей не жанама түрде иеленген, банктің қабылдаған шешімдеріне ықпал ету мүмкіндігі бар, ҚР резиденті не бейрезиденті саналатын жеке немесе заңды тұлға.

Банктің меншікті қаражаттары – банктің экономикалық дербестігін жəне қызмет ету тұрақтылығын қамтамасыз ететін əр түрлі қорлар (капиталдар) мен бөлінбеген пайдасы.

Банк ресурстары – бұл пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан жəне барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету жəне пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті жəне тартылған қаражаттарының жиынтығы.

419

Банктің меншікті капиталы– банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық жəне шаруашылы қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің əр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нəтижесіне байланысты жəне өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

Банктік инвестиция – пайда табу мақсатында банктың ресурстарын орналастыруға бағытталған активтік операциялардың жиынтығы.

Банктің инвестициялық саясаты – банк қызметінің тұрақты жұмыс жасауын, нəтижелілігін немесе пайдалылығын, сондай-ақ өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында инвестициялар портфельін басқару стратегияларын жасауға жəне іске асыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.

Банктің филиалы– филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін банктік операцияларды жүзеге асыруға құқылы жəне өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар, занды тулга болып табылмайтын банктік мекеме.

Банктің өкілдігі– банктік операцияларды жүзеге асырмайтын, яғни банктің тапсырмасымен жəне онын атынан əрекет ететін банктің орналасқан жерінен тыс орналасқан, занды тұлға болып табылмайтын банктің құрылымдық бөлімшесі.

Банктің инвестициялық қоржыны – банктердің пайда əкелетін бағалы қағаздарға салынған қаражаттарының жиынтығын білдіреді.

Банктің субординарлық қарызы– бастапқы қайтару мерзімі бес жылдан жоғары болып келетін, депозиттік міндеттеме болып табылмайтын, меншікті капиталға жататын карызы.

Банктің брокерлік қызметі – клиенттің тапсырмасы бойынша жəне оның есебінен бағалы қағаздармен операциялар жүргізу.

Банктің дилерлік қызметі– банктің өзінің атынан жəне өзінің есебінен бағалы қағаздармен сауда-саттық операцияларын жүзеге асыру.

Банктің бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивиденті төлегеннен жəне резервтік қорға аударғаннан кейін банктің иелігінде қалатын пайданың бөлігі.

Банкнота – Орталық банктің кепілдігімен айналысқа шығарылатын ақша белігілері.

Банктік тарифтер – инкассация жəне вексельді өтегені, есеп айрырысуларды жүзеге асырғаны, чектерді шығарғаны, несиелерді бергені жəне т.б. үшін банктердің көрсететін қызметіне қосатын үстемелері.

Банктік аударым – 1) халықаралық есеп айырысу нысаны; 2) банк клиентінің екінші бір тұлғаның есебіне белгілі бір қаражат сомасын аудару туралы тапсырмасы.

Банкомат – банктік карточка көмегімен жəне ондағы сақталған қаражат көлемінде, оның иесіне қолма-қол ақшаны алуға мүмкіндік беретін автоматандырылған құрылым.

420

«Банк-клиент» жүйесі – заңды немесе жеке тұлғаларға байланыс желісі арқылы қызмет көрсетуші банкке электрондық нысанда есеп айырысу құжаттары мен өзге ақпараттарды беруге мүмкіндік беретін бағдарламалы техникалық кешен.

Банктік менеджмент – алға қойған мақсатқа жету немесе пайда табу мақсатында банк қызметін ұйымдастыруға бағытталған басқарушылық ісəрекеттердің жүйесі.

Банкаралық несие нарығы – банктерге жəне банктік емес ұйымдарға қысқа мерзімді банкаралық депозиттер мен несиелер нысаныда уақытша бос ақша қаражаттарды тартуға жəне орналастыруға арналған несие нарығының бір бөлігі.

Бэк-кеңсесі - Фронт-офис қызметтін қолдай отырып, клиенттерге құжаттық қызмет көрсетеін банк бөлімшесі.

Бенефициар – тапсырмада көрсетілген қолма-қол жəне қолма қолсыз ақшалай аударымдарды алушы тұлға.

Бенефициар банк – келісімшартқа сəйкес қаражатты жөнелтушіден (төлеушіден) бенефициардың (жабдықтаушының) атына келіп түскен қаражатты қабылдаушы немесе қаражатты жөнелтушінің тапсырмасымен көрсетілген өзгеде іс-əрекетті жүзеге асыратын банк.

В

Валюта – бұл біріншіден, сол елдің ақша бірлігі; екіншіден, шетел мемлекеттерінің ақша белгілері; үшіншіден, халықаралық есептесу бірліктері жəне төлем құралы СДР, еуро.

Валюталық бағам – бір елдің ақша бірлігінің екінші бір елдің ақша бірлігіне қатысты бейнелейтін бағасы.

Валюталық саясат - валютаға, валюта бағасына, валюталық операцияларға əсер ету арқылы елдің ішінде жəне тысқары жерлерде жүргізілетін мемлеттің экономикалық саясаты мен сыртқы экономикалық саясатының құрамдас бөлігі.

Валюталық реттеу - валюта айналысын басқаруға, валюталық операцияларға бақылау жасауға, ұлттық валютаның бағасына ықпал етуге, шетел валютасын пайдалануды шектеуге байланысты мемлекет органдарының қызметі. ҚР-да валютаны реттеуді жүргізуге валюталық реттеу жəне валюталық бақылау туралы ҚР-заңын жетекшілікке алады.

Валюталық операциялар - шетел валютасының сауда саттық жасау, шетел валютасын төлемі құралы ретінде пайдалану, ұлттық валютаны сыртқы экономалық қызметі жүзеге асыру барысында пайдалану шетелден валютаны əкелу жəне шетелге шығару валюталық құндылықтарды аударып жіберуімен байланысты операциялар.

Валюталық құндылықтар - халықаралық валютақаржы байланыстары арасында қолданылатын материалдық объектілер. Оларға мыналар жатады: шетел валютасы: шетел валютасындағы төлем

421

құжаттары (вексельдер, чектер, аккредитивтер) қор құндылықтары (акциялар, облигациялар), табиғи асыл бағалы тастар (алмаз, рубин, изумруд, сапфир, александрид, жемчук), сондай-ақ қымбат бағалы металлдар (алтын, платина жəне платина тобындағы металлдар - палладий, иридий, осмий, родий, рутений).

Валюталау күні – ақшаны жөнелтушінің көрсетуімен төлем құжатында жазылатын бенефициардың ақшалай аударымды алатын күні.

Валюталық тепе-теңдік - бір валютаны екінші біріне айырбастау үшін қатаң, ресми түрде белгіленген қатынас.

Валюталық резервтерді диверсификациялау – бұл халықаралық есеп айырысуларды қамтамасыз ету, валюталық интервенция жүргізу жəне валюталық шығындарды сақтау мақсатында əр түрлі валюталарды қосу жолымен валюталық резервтердің құрылымын реттеуге бағытталған мемлекеттің жəне банктердің саясаты.

Валюталық шектеу – резиденттер мен бейрезиденттердің, валюталар жəне басқа валюталық құндылықтармен жасалатын операцияларын заңды түрде немесе əкімшілік түрде тыйым салу.

Валюталық биржа – шетел валютасымен валюталық операцияларды жүзеге асыратын, сұраныс пен ұсыныс негізінде ұлттық валютаға қатысты шетел валюталарының ағымдағы бағамын белгілейтін ұғым.

Валюталық бақылау - валюталық операцияларды жүзеге асыру барысында валюта заңдарының орындалуын қамтамасыз ету. Валюталық бақылаудың басты міндеті: жұмыс істейтін заңдылықтарға сəкес валюталық операциялардың жүргізілуін жəне оларға деген лицензиялар мен рұқсат қағаздарының болуын анықтау.

Валюталық декларация - тасымалданатын валюта туралы мəліметтерден тұратын, кеден орнына ұсынылатын, өтініш түріндегі құжат.

Валюталық қоржын - ұлттық жəне аймақтық валюталардың бағамдарын анықтауға арналған шетел валюталарын котировкалауда пайдаланылатын валюталар жиынтығы.

Валюталық бағамдау – заңды нормаларға жəне қалыптасқан тəжірибеге сəкес шетел валюталарының бағамдарын белгілеу. Валюталық бағмадау тікелей жəне жанама болып бөлінеді. Тікелей котировкалау бойынша, шетел валютасының бағамы ұлттық валютамен бейнеленеді. Ал, жанама котировкалауда ұлттық валютаның бағамы шетел валютасына қатысты бейнеленеді (мысалы 1 АҚШ доллары =117,17 теңге).

Валюталық резервтер – халықаралық есеп айырысуларға арналған, Орталық банктегі жəне қаржы ұйымдарындағы немесе халықаралық қаржы-несие ұйымдарындағы шетел валютансындағы қаражаттар.

Валюталық бақылау – резиденттер мен бейрезиденттердің валюталық құндылықтармен жасалатын валюталық операциялардың, бекітілген заңдылықтар мен нормативтік актілерге сəйкес жүргізілуін

422