
Математика-2-й семестр (курс лекций)
..pdf
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x dx |
|
12 |
|
d (1 x |
) |
|
|
1 x2 |
C |
и в качестве V можно |
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
2 |
2 |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
1 x |
|
|
|
|
1 x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
взять V 1 x2 . Таким образом, окончательно получаем |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
arcsin2 x dx x arcsin2 |
x 2 |
|
x |
|
|
|
arcsin x dx |
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 x2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
2 |
arcsin x |
|
|
|
|
2 dx |
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
x arcsin |
|
x 2 |
1 x |
|
1 x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
1 x |
2 |
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x arcsin2 x 21 x2 arcsin x 2x C .
|
|
|
|
Пример 7. Вычислить x arctg2 x dx . |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Полагаем |
|
|
|
U arctg2 x, dV x dx . |
|
|
|
Тогда |
|||||||||||||||||||
dU |
2arctgx |
dx , |
V |
|
1 x2 |
и |
xarctg2 |
x dx 1 x2 arctg2 x |
|||||||||||||||||||||||
2 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
1 x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|||
|
x2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
arctgx dx . |
|
|
Полагая |
во |
втором |
|
слагаемом |
|||||||||||||||||||||
1 x2 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
U arctgx, |
dV |
|
x2 |
|
|
|
dx , |
|
имеем |
|
|
dU |
|
|
dx |
, |
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
x2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 x2 |
|
|||||||
|
|
x2 |
|
x2 1 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
dx |
|
|
|
dx x arctgx C , поэтому в качестве V |
||||||||||||||||||||||||||
1 x2 |
|
1 x2 |
|
||||||||||||||||||||||||||||
можно взять V x arctgx и, следовательно, |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
x2 |
|
|
|
arctgx dx (x arctgx) arctgx |
x arctgx |
dx |
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
1 x2 |
|
1 x2 |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
(x arctgx) arctgx 1 ln 1 x2 1 arctg2 x C . |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Таким образом, окончательно получаем |
|
1 x |
|
C |
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
xarctg |
2 |
x dx |
1 |
|
2 |
1) arctg |
2 |
x x arctg x |
1 |
2 |
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
2 |
(x |
|
|
2 ln |
|
.
Пример 8. Вычислить ln 2 x dx .
231

|
Полагаем |
|
U ln 2 x, dV dx . |
|
Тогда |
|||
dU |
2 ln x |
dx, V |
x , |
и поэтому ln |
2 |
x dx x ln |
2 |
x 2 ln xdx . |
x |
|
|
Применяя ко второму слагаемому формулу интегрирования по
частям |
с |
U ln x, |
|
dV dx , |
|
имеем |
||
ln x dx x ln x dx x ln x x C . |
|
|
|
Поэтому |
||||
ln 2 x dx x ln 2 x 2x ln x 2x C . |
|
|
|
|
||||
Пример 9. Вычислить x ln 2 x dx . |
|
|
||||||
Полагаем |
|
|
|
U ln 2 x, |
dV xdx . |
|
Тогда |
|
dU 2ln x dx, V |
|
1 |
x2 |
и поэтому |
x ln2 x dx |
1 |
x2 ln2 x |
|
|
|
|||||||
x |
2 |
|
|
|
|
2 |
|
x ln xdx . Применяя ко второму слагаемому формулу интегри-
рования |
|
|
по частям |
с |
U ln x , |
|
|
|
|
dV xdx , |
|
имеем |
|||||||||||||
x ln x dx 1 x2 ln x 1 |
xdx 1 x2 ln x |
1 x2 C . Поэтому |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
2 |
2 |
|
2 |
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
x ln 2 x dx 1 x2 ln 2 |
x 1 x2 ln x |
|
1 x2 C . |
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
2 |
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|||
|
|
|
|
Пример 10. Вычислить ln(x2 3) dx . |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
Полагаем |
|
U ln(x2 3) , |
|
|
dV dx. |
|
|
Тогда |
|||||||||||||
dU |
|
2xdx |
|
, V x |
|
и поэтому |
|
|
ln(x |
2 |
|
3) dx x ln(x |
2 |
3) |
|||||||||||
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
x |
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
2 |
|
x2 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
||||
|
|
dx x ln(x |
3) 2x 2 |
3 arctg |
|
|
C . |
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
x2 |
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
3 |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Пример 11. Интеграл |
|
x9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
dx вычисляется либо ин- |
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
(1 x5 )3 |
|||||||||||||||||||||
тегрированием по частям |
с |
U x5 , dV |
|
x4 |
dx , |
либо с |
|||||||||||||||||||
|
(1 x5 )3 |
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
помощью |
замены |
переменной |
|
z 1 x5 . |
|
В первом |
случае |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
232 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|

dU 5x4 dx, V |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x9 |
|||||||||
|
|
|
, |
и |
|
поэтому |
|
|
|
dx |
|||||||||||||||||||||
10(1 x5 )2 |
|
(1 x5 )3 |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
x5 |
|
|
|
5x4 |
|
|
|
|
|
|
x5 |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
C . |
|||||||||||||
10(1 x5 )2 |
10(1 x5 )2 |
10(1 x5 )2 |
10(1 x5 ) |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Во втором случае dz 5x4dx, x5 z 1, и поэтому |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
x9 |
|
|
|
|
|
z 1 |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
1 |
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
dx 15 |
|
|
|
dz 15 |
|
dz |
15 |
|
|
dz |
||||||||||||||||
|
(1 x5 )3 |
z3 |
z2 |
z3 |
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
1 |
|
|
1 |
|
C |
|
1 |
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
C . |
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
10 z 2 |
5(1 x5 ) |
|
x5 )2 |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
5z |
|
|
|
10(1 |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
Приведём два примера применения формулы интегриро- |
||||||||||||||||||||||||||||||
вания по частям с далеко не очевидным итогом. |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Пример 12. Вычислим интеграл J ex cos x dx . |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Положив |
|
|
|
|
U ex , |
|
|
|
dV cos x dx , |
|
|
|
получаем |
J ex sin x ex sin x dx. . Применив к интегралу в правой части формулу интегрирования по частям с U ex , dV sin x dx ,
имеем J ex sin x ex cos x J . Разрешая последнее равенство относительно J , получаем
J ex cos xdx ex cos x ex sin x C . 2
Таким образом нами, в частном случае a 1, b 1 , доказана формула 16 из таблицы интегралов. Интеграл примера 11, равно как и интегралы ex sin x dx , eax cosbx dx , eax sinbxdx
называется циклическим. Циклические интегралы вычисляются по схеме примера 12. Предлагается вывести формулы для вычисления этих интегралов самостоятельно или ознакомиться с их получением, например, в [5, 6].
233
|
|
|
|
|
|
Пример 13. |
С помощью формулы интегрирования по |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
частям |
|
|
|
найдём |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jn |
x2 |
dx |
n |
|
. |
|
|
|
|
|
|
Положив |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
a2 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
U |
|
|
|
1 |
|
|
, |
dV dx , получаем |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
x2 |
a2 n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jn |
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2nx2dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x2 a2 )n |
(x |
2 a2 )n 1 |
(x2 |
a2 )n |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
2n(x2 |
a2 a2 )dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
2n |
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x |
2 |
a |
2 |
) |
n 1 |
|
|
|
|
|
(x |
2 |
a |
2 |
) |
n |
(x |
2 |
a |
2 |
) |
n |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
2na2 |
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
2n J |
|
2na2 J |
|
|
|
. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
(x2 a2 )n 1 |
(x2 a2 )n |
n |
n 1 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
Из крайних частей последнего равенства, разрешая отно- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
сительно J n 1 , получаем рекуррентную формулу |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
J n 1 |
2n 1 |
J n |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(4.1) |
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
2na2 |
2na2 |
(x2 a2 )n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
для вычисления интеграла |
Jn 1 |
при любом |
|
n . |
|
|
|
Дейст- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
J1 |
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
вительно, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
arctg |
|
C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Тогда |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
(x2 |
a2 ) |
a |
a |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
J2 |
|
dx |
|
|
|
1 |
|
1 |
arctg |
x |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
C |
1 |
arctg |
x |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(x2 a2 )2 |
|
2a2 |
a |
a |
2a2 |
|
|
x2 a2 |
2a3 |
a |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
J3 |
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
1 |
|
|
|
C |
|
. Аналогично находятся |
|
|
|
, J 4 и |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2a2 |
|
x2 |
a2 |
|
|
(x2 a2 )3 |
так далее. По приведённой схеме эти интегралы получены в таблицах интегралов [27] и других.
4.2.2.3. Простейшие преобразования подынтегрального выражения
Рассмотрим некоторые преобразования подынтегрального выражения, применение которых позволяет иногда достаточно легко найти интеграл.
234

Выделение целой части |
|
|
|
||||
Суть приёма видна из примеров. |
|
|
|
||||
Пример 1. |
x |
dx |
x 2 2 |
dx dx 2 |
dx |
|
|
x 2 |
|
x |
|
||||
|
|
x 2 |
2 |
|
x 2ln x 2 C .
Пример 2. |
|
|
|
x |
|
x 3 3 |
dx dx 3 |
dx |
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
x 3 |
|
|
x 3 |
x 3 |
|
|||||||||||||||||||||||||||
x 3ln |
|
x 3 |
|
C . |
|
|
x2 |
|
|
|
x2 4 4 |
|
|
|
|
|
dx |
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
Пример 3. |
|
|
|
dx |
|
|
|
dx dx 4 |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
x2 4 |
|
|
x2 4 |
x2 |
4 |
|
|||||||||||||||||||||||||||
x 2arctg |
x |
C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x2 |
|
|
|
x2 16 16 |
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|||||||||||
Пример 4. |
|
dx |
|
|
|
dx dx 16 |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
x2 16 |
|
x2 16 |
|
x2 16 |
|
||||||||||||||||||||||||||||
x 4arctg |
x |
C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Пример 5. |
|
|
(x 2)2 |
dx |
|
x2 |
4 4x |
dx dx |
4xdx |
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
x2 4 |
|
x2 |
4 |
|
x2 4 |
|
dx 2 d (x2 4) x 2 ln(x2 4) C .
x2 4
Преобразование тригонометрического выражения
Наиболее часто применяется понижение степени с использованием формул
sin2 x |
1 cos2x |
, cos2 x |
1 cos2x |
, |
|
2 |
2 |
||||
|
|
|
преобразование произведения в сумму по формулам sin sin 12 (cos( ) cos( )) ,
cos cos 12 (cos( ) cos( )) , sin cos 12 (sin( ) sin( ))
235
и некоторые другие. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
Пример 6. sin2 |
x dx |
1 cos2x |
|
dx |
1 x |
1 sin 2x C . |
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
2 |
|
4 |
|
||||||||
|
|
|
Пример 7. cos2 |
x dx |
1 cos2x |
dx |
|
1 |
x |
|
1 |
sin 2x C . |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
2 |
|
4 |
|
||||||||
|
|
|
Пример 8. cos3x cos x dx |
1 |
(cos 2x cos 4x)dx |
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
1 |
|
sin 2x |
|
1 |
sin 4x C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
4 |
8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
Пример 9. cos 2xsin 5x dx |
1 |
|
(sin 7x sin 3x)dx |
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
cos7x |
|
cos3x |
C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
14 |
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
Пример 10. |
sin 2xsin 6x dx 1 (cos 4x cos8x)dx |
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
1 sin 4x |
|
1 |
sin 8x C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
16 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
cos2 x |
1 sin2 x |
|
||||||||||||||
|
|
|
Пример 11. |
ctg |
|
x dx |
|
dx |
|
|
|
|
dx |
|||||||||||||||||
|
|
|
|
sin2 x |
sin2 x |
|
|
|
ctgx x C .
Выделение полного квадрата
Иногда удаётся получить табличный интеграл выделив в подынтегральной функции выражения вида (ax b)2 , то есть
полный квадрат двучлена ax b . Покажем на примерах, как это делается.
|
Пример 12. Вычислить интеграл |
dx |
. |
|||||||||||
|
|
|
||||||||||||
x2 4x 20 |
||||||||||||||
|
Знаменатель дроби можем преобразовать следующим |
|||||||||||||
образом |
x2 4x 20 (x2 |
4x 4) 16 (x 2)2 42 . Сделав |
||||||||||||
замену |
|
x 2 t , |
|
окончательно |
|
|
получаем |
|||||||
|
dx |
|
|
dt |
1 |
|
t |
1 |
x 2 |
|
||||
|
|
|
4 arctg |
|
C |
4 arctg |
|
|
C . |
|||||
x2 4x 20 |
t 2 42 |
4 |
4 |
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
236 |
|
|
|
|
|
|

|
|
|
|
Пример 13. Вычислить интеграл |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
18x 9x2 |
|
5 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
Выражение под корнем можно преобразовать следую- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
щим |
|
образом |
18x 9x2 5 9(x2 |
2x 1) 9 5 4 9(x 1)2 . |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Поэтому |
можем написать |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
18x 9x2 5 |
|
|
|
|
4 |
|
9(x 1)2 |
|
|
|||||||||||||||||||||||
1 arcsin |
3(x 1) |
C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
3 |
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
Пример 14. Вычислить интеграл |
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
x2 |
2x |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
Аналогично |
предыдущим |
примерам |
можно |
|
написать |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
x2 |
2x (x2 2x 1) 1 1 (x 1)2 . Поэтому |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
arcsin(x 1) C . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
x2 2x |
|
1 (x 1)2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Выделение дифференциала |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Интегралы |
|
|
|
Mx N |
|
dx , |
|
|
|
|
|
Mx N |
|
|
|
|
|
dx |
|
|
выделе- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
x2 |
px q |
(x2 px q)n |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
нием в числителе дифференциала выражения |
|
x2 px q сво- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
дятся к интегралам |
|
|
|
|
|
dx |
|
, |
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
x2 |
px q |
|
(x2 |
px q)n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Пример 15. Вычислить интеграл |
|
|
|
|
3x 3 |
|
|
|
|
|
dx . |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
x2 4x 20 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Производная знаменателя равна 2x 4 . Поэтому |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
3x 3 |
|
|
|
dx |
|
3 |
|
|
|
|
2x 2 |
|
dx |
|
|
23 |
|
|
2x 4 2 |
|
|
dx |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
x2 4x 20 |
2 |
x2 4x 20 |
|
x2 4x 20 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
3 |
|
d (x2 4x 20) |
|
|
3 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
2 |
|
|
x2 4x 20 |
2 |
x2 4x 20 |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x 2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
3 |
ln(x2 |
4x 20) |
3 arctg |
C |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
237

(Интеграл |
|
|
dx |
найден ранее.) |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|||||
x2 |
4x 20 |
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
Аналогично, интеграл |
|
(Mx N )dx |
|
выделением в |
|||||
|
|
|
|||||||
|
|
|
|||||||
|
a2 (x b)2 |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
числителе дифференциала подкоренного выражения сводится к
интегралу |
|
|
dx |
|
|
. Проиллюстрируем это на примере. |
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
||||||||||||||||
|
a2 (x b)2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
Пример 16. Вычислить интеграл |
|
|
(4x 2)dx |
|
. |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 (x 1)2 |
||||||
Производная подкоренного выражения равна 2(x 1) . |
||||||||||||||||||
Поэтому |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(4x 2)dx |
|
2 |
( 2(x 1) 1) |
dx |
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
1 (x 1)2 |
1 (x 1)2 |
21 (x 1)2 2arcsin(x 1) C .
4.2.2.4. Интегрирование рациональных дробей
Рациональной дробью или рациональной функцией называется отношение двух полиномов (многочленов), то есть вы-
ражение вида P(x) , где
Q(x)
k
P(x) bl xl bk xk bk 1xk 1 ... b1x b0
l 0
и
n
Q(x) al xl an xn an 1xn 1 ... a1x a0 -
l 0
полиномы (многочлены) степеней k и n соответственно. Если степень полинома (многочлена) в числителе меньше степени полинома в знаменателе, то есть k n , то такую рациональную дробь называют правильной.
В дальнейшем будем считать, что k n , так как в про-
тивном случае всегда |
можно представить числитель в виде |
P(x) Q(x)R(x) S(x), |
где R(x) и S(x) - полиномы, называе- |
|
238 |
мые обычно, как и в случае действительных чисел, частным и
остатком, причем степень полинома |
S(x) меньше n . Тогда |
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
P(x) |
R(x) |
S(x) |
, |
|
|
|
|
(4.2) |
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
Q(x) |
|
|
|
|
Q(x) |
|
|
|
|
|
|||||
а интеграл от полинома R(x) мы вычислять умеем. |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
Покажем на примере, как можно получить разложение |
|||||||||||||||||||
(4.2). |
|
|
Пусть |
|
P(x) x7 |
3x6 3x5 |
3x3 4x2 |
x 2, |
|||||||||||||
Q(x) x3 |
3x2 x 2. |
Разделим |
полином |
P(x) на полином |
|||||||||||||||||
Q(x) так же, как мы делим вещественные числа. Имеем |
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
_ x7 3x6 3x5 |
|
|
3x3 4x2 x 2 |
|
x3 3x2 x 2 |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
x4 2x2 4x 7 |
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
x7 3x6 x5 2x4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
_ 2x5 2x4 3x3 4x2 x 2 |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
2x5 6x4 2x3 4x2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
_ 4x4 5x3 8x2 x 2 |
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
4x4 12 x3 4x2 8x |
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
_ 7x3 12 x2 7x 2 |
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
7x3 21x2 7x 14 |
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9x2 |
14 x 12 |
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
Таким образом, мы получили целую часть дроби (част- |
|||||||||||||||||||
ное |
от |
|
деления |
|
полинома |
|
P на |
полином |
Q ) |
||||||||||||
|
R(x) x4 2x2 4x 7 |
и остаток S(x) 9x2 14x 12 от этого |
|||||||||||||||||||
деления. |
|
|
Поэтому |
|
|
|
можем |
|
|
записать |
|||||||||||
|
x7 3x6 3x5 3x3 4x2 x 2 |
x |
4 2x2 4x |
7 |
9x2 |
14 x 12 |
|||||||||||||||
|
|
x3 3x2 x 2 |
|
|
|
|
x3 3x2 x 2 |
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
.
239
Простейшими рациональными дробями назовём дроби
1 |
|
, |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
, |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
, |
|
|
|
1 |
, |
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
(x a)n |
|
|
|
|
|
|
x2 a2 |
|
|
(x2 a2 )n |
|
|
|
|
x2 px q |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
x a |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
, |
|
|
|
|
Mx N |
|
, |
|
Mx N |
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
(x2 px q)n |
x2 px q |
(x2 px q)n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Рассмотрим интегрирование этих дробей. Интегралы |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
dx |
ln |
|
x a |
|
|
C |
, |
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
C, n 1 , |
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
x a |
|
|
(x |
a) |
n |
(n |
1)( x a) |
n 1 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
dx |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
x2 a2 |
a arctg |
a |
|
C являются табличными, а интеграл |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
J n |
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
может быть найден или по рекуррентной |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(x2 a2 )n |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
формуле (4.1) |
J |
n 1 |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
2n 1 J |
n |
, полученной |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2na2 (x2 a2 )n |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2na2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
выше интегрированием J n |
по частям, или с помощью таб- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
лиц [27]. Интегралы |
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
, |
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
в случае, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
x2 px q |
|
(x2 |
px q)n |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
когда знаменатель имеет комплексные корни (дискрими- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
нант D p2 4q 0), сводятся с помощью выделения пол- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ного квадрата к интегралам |
|
|
|
|
|
|
dt |
|
|
|
, |
|
|
|
dt |
|
|
|
|
|
заменой |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
t 2 |
|
|
a2 |
(t 2 |
a2 )n |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
x |
p |
|
t . Наконец, |
как это указывалось ранее, интегралы |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
Mx N |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mx N |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
dx , |
|
|
|
|
dx выделением в числителе |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
x2 px q |
(x2 |
px q)n |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
дифференциала выражения |
x2 px q |
сводятся к интегра- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
лам |
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
, |
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
x2 px q |
|
(x2 px q)n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
240