9. 2. Автомобильдердің №2 техникалық күтудің негізгі операциялардың мазмұны.

9 Автомобильдердің техникалық күтудің негізгі операцияларының мазмұны. Екінші техникалық күту. ТК-2 бақылау-диагностикалық, бекіту және реттеу жұмыстарынан тұрады:

-қозғалтқыш, суыту және майлау жүйесі. Суыту жүйесінің герметикалылығын тексеру; қозғалтқыштың цилиндр-поршенді тобының күйін тексеру; құбырөткізгіш пен глушительдің қабылдау құбырын тексеру; қозғалтқыш картер поддонын және іліністі тексеру;

-трансмиссия және артқы мост. Ілініс серіппесінің әрекетін, басқыштың еркін және толық жүрісін, ілініс жұмысын тексеру; карданды берілістің шарнирлі және шлицті қосылыстарындағы люфтаны тексеру; жетекші мост картерінің күйін тексеру;

-рөлдік басқару және алдыңғы ось. Алдыңғы дөңгелектердің қиралаңдау, алдыңғы дөңгелектер бұрылу бұрышының бойлық және көлденең көлбеулігін, балансировкасын тексеру.Тежегіш барабаны немесе диск, колодка, баптау, тежегіш басқышының еркін және жұмыс жүрісінің тозу дәрежесін, серіппе, мойынтірек, дөңгелектерінің күйін тексеру. Қажет болған жағдайда тораптары мен бөлшектерін алмастыру;

-жүріс бөлігі. Тежегіш жүйесінің құбырөткізгішінің күйін,герметикалылығын тексеру, реттеу; тежегіш жүйесінің жұмыс параметрлерін тексеру; автомобильдің тежеу қасиетін қамтамасыз ететін басқа элементтерінің жұмыс қабілеттілігін тексеру. Автомобиль конструкциясы мен элементтерінің күйін, артқы мост орналасуының дұрыстығын тексеру; дөңгелек дисктері мен дөңгелек бекітуінің күйін тексеру

-кабина(салон), платформа(кузов) және тіреуіш; Кабина, кузов, тіреуіш беттерін тексеру; салонды желдету және жылыту жүйесін тексеру, сонымен қатар есіктерді тығыздалуы мен желдеткіш люктерді тексеру. Кузовтың ішкі және сыртқы бекітулерін, кірқалқандарды(брызговик) бекіту;

-карбюраторлы қозғалтқыштардың қоректендіру жүйесі. Элементтері мен коммуникациялардың бекітуін, қосылысын және герметикалылығын тексеру.

-дизельді қозғалтқыштардың қоректендіру жүйесі.Отын багы, құбырөткізгіш, отын сорабы, форсункалардың элементтері мен коммуникациясының бекітілуін, герметикалылығын тексеру.

-аккумулятор батареясы. Аккумулятор батареясының функционалдығын тексеру;

-генератор, стартер және реле-регулятор(реттегіш). Контактты элементтер, мойынтіректердің күйін тексеру, қажет болған жағдайда генераторды шашып- жинау және тозған бөлшектерді ауыстыру. Стартер мен реле-регулятордың жұмысын тексеру, жыл мезгілін қарастыра отырып реле-регулятор кернеуін реттеу.

-оталдыру аспаптары. Оталдыру шамы мен катушкасын, тоқтату-таратқышты тексеру. Қажет жағдайда саңылауларды реттеу;

-Жарық беру мен сигнализация аспаптары. Функциясы мен реттеуін тексеру.

Майлау мен тазалау жұмыстары. Автомобиль үйкелісінің торабын майлау, қозғалтқыш элементтеріндегі май деңгейін тексеру, фильтрлеуші элементтерін ауыстыру.

9.3 Цилиндрлік тік тісті берілістердің жанасу беріктегіне есептеу.

6.3 Түзу тісті цилиндр дөңгелектерді жанасу беріктілігіне есептеу

Егер тістердің жұмыс істеу шегі - жанасу беріктігі болса, онда оларды есептеу біліктер ара қашықтығы бойынша шешіледі. Беріктікке есептегенде әсер ететін күштер тістердің полюсында шоғырланған деп есептейміз, өйткені тістердің үгілуі полюс сызығының бойымен басталады. (4.2-сурет)

Ең үлкен жанасу кернеуі Герц формуласы бойынша табылады

(6.12)

6.2 – сурет 6.3-сурет

Меншікті жүк, тістің ұзындығына келетін күш: (4.3-сурет)

(6.13)

b-дөңгелектің ені

F - ілінісудегі күш, ал ілінісу сызығы бойынша бағытталған, материалдардың келтірілген серпімділік модулы:

(6.14)

Е₁ және Е₂ – тістегеріш пен тісті дөңгелектің материалдарының келтірілген модульдары. Орайласқан қисықтардың келтірілген радиусы

(6.15)

және – тістегеріш пен дөңгелек тістері профилінің қисықтық радиустары.

Оң (+) таңба сыртқы ілінісуде, ал сол (-) таңба ішкі ілінісуде алынады.

Герц формуласында Пуассон коэффициенті =0,3 деп алынады.

Практикалық есептеулерде жоғарыда көрсетілген Герц формуласын қолдану ыңғайсыз. Сондықтан бұл формуланы тісті дөңгелектерді есептеу нәтижесінде алдын ала берілген өлшемдер: киловатпен алынған қуат P₁ бір минуттағы айналу саны n, сантиметрмен алынған ось аралық қашықтық және беріліс саны (u 1)арқылы басқа түрге ауыстырылады.

Есепті меншікті күш:

(6.16)

Эвольвентті цилиндрлердің қисықтық радиусы былай табылады:

(6.15) өрнегіне қойсақ:

,

ал егер және екенін ескерсек, онда

Енді Герц формуласына q мен мәнін қойып тісті цилиндрлі берілістер үшін оны төмендегіше жазуға болады:

бұл жерде

- жанасу беттерінің формасын, пішінін есепке алатын коэффициент, егер

,

– тісті дөңгелектердің материалдарының механикалық қасиеттеріне байланысты алынатын коэффициент, егер болаттан жасалған болса, v=0.3, E= МПа, онда ·мм;

– жанасу сызығының ұзындығын есепке алатын коэффициент (коэф.перекрытия), ε_α=1,6 болғанда .

,

Сонымен

(4.13)

Жаңа тісті берілістерді жобалауда көбінесе күш моменті мен беріліс саны белгілі, сондықтан

мәндерін орындарына қойып МПа өлшемінде.

Ал жобалық есептеуде ось аралық қашықтығы анықталады, ол үшін деп алып

(4.14)

, мм

Бұл формулада күш моменті H·мм, кернеу МПа, және b мм өлшемінде қабылданған.

– дөңгелек енінің коэффициенті төменгі жобамен алынады.

жеңіл жүктелген берілістер үшін

– орташа жүктелген берілістер үшін

– жылдамдық қорабының жылжымалы дөңгелектері үшін

– ауыр жүктелген берілістер үшін

– өте ауыр жүктелген жағдайдағы төменгі жағдайларды шевронды берілістер үшін

Сондай-ақ -ны таңдағанда төмендегі жағдайларды есепке алу керек:

1. Егер материал өңделмейтін және беріктігі НВ>350 болса, сонымен қатар дөңгелек тірекке байланысты консольды және симметриялы емес күйде орналасқанда мөлшері аз болуы қажет.

2. Көп сатылы бәсеңдеткіштерде болуы керек, себебі мұндай бәсеңдеткіштерде түсетін күш ұлғаяды.

3. Барлық басқа жағдайларда b мөлшері белгілі шекте алынады.

10 - Билет

1. Қосиінді-бұлғақты механизм. Арналуы және құрылымы.

2. Автомобильдерді күнделікті техникалық күту кезіндегі негізгі операциялардың мазмұны.

3. Қиғаш және цилиндрлі тісті берілістерді есептеудің ерекшеліктері.

10.1 Қосиінді-бұлғақты механизм. Арналуы және құрылымы.

Қосиінді-бұлғақты механизм ілгері-кейінді бағыттағы түзу сызықты қозгалысты айналмалы қозгалысқа түрлендіру қызметін атқарады. Бұл маханизм сақиналы мойынтіректерден, мойынтіректері бар бұлғақ пен оның саусағынан, тірек мойынтіректері бар иінді біліктен, бір блокқа біріктірілген цилиндрлер блогынан, цилиндрдің үстін жауып тұратын цилиндрлер бастиегінен және тегершіктен кұралған. Цилиндр ішінде қымтағыш және май сыдырғыш сақиналары бар піспек ілгері-кейінді бағытта қозғалыс жасайды, ал цилиндрдің басында газ тарату механизмі орналасқан. Сол арқылы цилиндрдің піспекпен шектелген көлемі сыртқы ауамен қатынас жасайды.

Піспек саусақ арқылы бұлғақтың жоғары басымен козғалмалы етіп жалғасады, ал бұлғақтың төменгі басы иінді біліктің иінті мойнына сырғанау мойынтірегі арқылы бекітіледі. Сондықтан, бұлғақ саусақ және иін бойында қозғала алады және ол жұмыс кезінде күрделі қозғалыс жасайды. Оның жоғарғы басы піспекпен бірге ілгері-кейінді бағытта, ал төменгі басы иінді білікпен бірге айналмалы қозғалысқа келеді. Иінді білік цилиндрлер блогына тірек мойынтіректері арқылы бекітілген және оның артқы басына ернемек арқылы тегершік орнатылады. Жұмыс кезінде иінді білік айналмалы қозғалысқа келеді де, өзінің иіндері арқылы бұлғақпен жалғасқан піспекті жоғары-төмен қозғайды. Оның иіндеріне түсетін күш өзгеріп отырады. Яғни жанған газ қысымы піспек арқылы иінді білікке берілген кезде күш көбейеді, ал газды цилиндрден шығарған кезде азаяды. Сонымен, иінді білік түсетін күшке байланысты әр түрлі үдеумен қозғалады. Үдеуі айнымалы осы қозғалысты тұрақтандыру үшін тегершік қолданылады.

Қосиінді-бұлғақты механизмнің бөлшектерін қозғалатын және козғалмайтын бөлшектер деп екі топқа жаткызуға болады. Қозғалмайтын бөлшектерге цилиндр, ал қозғалатын бөлшектерге піспек, бұлғақ және иінді білік топтарының бөлшектері жатады. Сонымен қозғалтқыштардың қосиінді-бұлғақты механизмдері мынандай бөлшектер тобынан құралады: цилиндрлер - тобы, піспек тобы, бұлғақ тобы және иінді білік тобы.

(2) 10. Автомобильдерді күнделікті техникалық күту кезіндегі негізгі операциялардың мазмұны.

Торабтардың , агрегаттардың , автомобильдердің техникалық күй параметрлерінін заңдылықтарынын сандық жəне сапалық сипаттамаларын білу, пайдалану үрдісі кезінде автомобильдің техникалық күйін жəне жұмысқа қабілеттілігін толығымен басқаруға мүмкіндік береді, яғни оның жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру жəне қамтып тұру.Бұл жұмыстар екі үлкен топқа ажыратылады – техникалық күтуге жəне жөндеуге ТК жұмыстарының арналуы.Мыналар күнделікті күтудің тапсырмасы болып табылады: қозғалыстың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған жалпы бақылау; автомобильдің қатысты сыртқы көрінісін қамту; оған отынды, майды жəне салқындатқыш сұйықты құю; ал жылжымалы құрамның кейбір түрлері үшін шанақты қайта өңдеудегі санитарлық.КК жылжымалы құрамның жұмысынан кейін жəне сапарға шығар алдында орындалады.Автомобильдің сапарға шығар алдындағы жəне сапарда жүргізушілердің ауысуы кезіндегі автомобильлдің техникалық күйін бақылау солармен жүзеге асады. ТК-1 жəне ТК-2 тапсырмасы автомобильдің механизмдерінін жəне агрегаттарының техникалық күй параметрлерінін өзгеру қарқындылығының төмендеуі, ақауларды анықтау жəне ескерту, жұмысты үнемділікпен, қозғалысты қауіпсіздікпен қамтамасыз ету, бақылау, майлау, реттеу жəне басқа да жұмыстарды өз уақытында орындау жолымен қозғалысты қауіпсіздігін, қоршағанортаны қорғауды қамтамасыз ету болып табылады.Диагностикалық жұмыстар (диагноздау үрдісі) автомобильді (бақылау операциялары) ТК жəне жөндеудің технологиялық элементтері болып табылады жəне сəйкес жұмыстарды орындау кезінде оның техникалық күйі жайлы ақпарат береді. Диагностикалық жұмыстын арналуы, мерзімділігі, тізімі жəне орындалу орнына байланысты екі түрге бөледі: диагноздаудың жалпы (Д-1) жəне элемент бойынша күрделенген (Д-2).ТК автомобильдің агрегаттарының , торабтарының жəне жүйелерінін операцияның тізіміне қосылған сол бір əсерлер бойынша бекітілген мерзімділіктердің шегінде ақаусыз жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс. Жылына 2 рет жүргізілетін мерзімдік (жыл мезгілі) күтудің тапсырмасы мерзімнін өзгеруі кезінде жылжымалы құрамды пайдалануға дайындау болып табылады. МК техникалық күтудің жекелеген жоспарлық түрі ретінде өте суық , суық , құрғақ ыстық жəне құрғақ өте ыстықты климаттық аймақтарда пайдаланылатын жылжымалы құрам үшін жүргізіледі. МК еңбексыйымдылығының нормативтерін ТК-2 еңбексыйымдылығынан құрайды: өте суық жəне құрғақ өте ыстық климаттық аймақтар үшін 50 % ; суық жəне құрғақ ыстық аймақтар үшін 30 % ; басқа да аймақтар үшін 20 %. ТК жəне жөндеудің əрекеттегі жүйесінде техникалық күту үшін есептік мерзімділік (4.2 кестені қара), еңбексыйымдылық жəне тұрулар (4.3 кесте), ал сонымен қатар и ТК түрлері бойынша арнаулы межелермен, еңбек ақыға, материалдарға жəне қосалқы бөлшектерге бөлінуімен келтірілген (1000 км жортуға шаққандағы рубль) шығындармен ережеленеді