4. Ұйқы безі гормондарының препараттары және ауыз қуысы арқылы енгізілетін диабетке қарсы дәрілер

Инсулин ұйқы безінің β-жасушаларында өндіріліп, жасушадағы анаболикалық процесін күшейтеді, көмірсу алмасуын реттеп, глюкозаның жасуша ішіне тасымалдануын және олардың ұлпалармен сіңірілуін қамтамасыз етіп, гликогенезді, май қышқылдарының және ақуыздың синтезделуін күшейтеді. Инсулин гормонының жеткліксіздігінен қант диабетіне алып келеді.

Инсулин – Insulinum (Б): 5 және 10 мл флаконда (1 мл-де 40 немесе 80 ӘБ бар) – т/а, б/е, к/т енгізіледі. Міндетті түрде дәрігердің нұсқауымен мөлшерленеді. Гипогликемиялық әсер көрсетіп, қант диабетінде және гипергликемиялық комада қолданылады.

Әсері қысқа инсулиндер суда ериді, т/а, б/е, к/т енгізіледі. әсері 30 мин басталып 8 сағ созылады.

а) адам инсулиніне ұқсас инсулиндар (гендік инжинерия әдісімен алынған): актрапид НМ, актрапид ЧМ, инутрал ХМ, инсуман Рапид, хоморал – 40, хумулин Р Регуляр;

б) монокомпонентті (шошқаның ұйқы безінен алынған): актрапид МС, актрапид МК, инсулрап СПП, инутрал СПП, илетин ІІ Регуляр;

в) жоғары дәрежеде тазартылған (шошқаның ұйқы безінен алынған): актрапид;

инсулиннің депр-препараттары т/а, кейде б/е енгізілетін суспензия болып табылады.

Әсері орташа инсулиндер (инсулиннің суспензиялары) - әсері 30 мин – 3 сағ басталып, 14-24 сағ созылады. Оларға: инсумен Базал, протафан НМ, исофан ХМ, хумулин Н НПХ жатады.

Әсері ұзақ инсулиндер (кристалды цинк-инсулиннің суспензиясы) әсері 3-4 сағ басталып, 24-28сағ созылады. Оларға: ультратард НМ, ультрарард ЧМ, хумулин У ультраленте жатады.

Инсулиндердің жанама әсері: аллергиялық реакциялар, мөлшерін асырғанда гипогликемиялық кома (қандағы қанттың мөлшері жоғарлауы) байқалады. Екі жағдайда өте қауіпті болып саналады.

Ауыз қуысы арқылы енгізілетін диабетке қарсы дәрілер

35-40 жастан асқан науқастарда ІІ типтегі қанта диабетінде (инсулинге тәуелсіз) ауыз қуысы арқылы енгізілетін препараттар белгіленеді.

Сульфонилмочевина туындылары Ұйқы безі жасушаларындағы, эндогенді инсулиннің синтезін және босап шығуын күшейтеді.

Бутамид (орабет) – Butamidum (Б): 0,25 және 0,5 таб шығарылып, 1 таб тәулігінде 1-3 рет 1 сағ тамақтан алдын қабылдау қажет.

Глибенкламид - Glibenclamidum (манинил) (Б): 0,005 таб шығарылып, ½-1 таб, тәулігіне 1-2 рет аш қарынға және тамақтан 2 сағ соң белгіленеді.

Букарбон, толазамид, хлорпропамид, глипизид (глюренорм), гликлазид (диабетон, предиан).

Бигуанидтер ұйқы безінен тыс әсер етеді, яғни инсулинге тәуелсіз глюкозаның ұлпаларға сіңірілуін күшейтеді. Липолизді күшейтіп, АІЖ-да глюкозаның сіңірілуін азайтады.

Глибутид (адебит) - Gilbutidum (Б): 0,05 таб. тамақ үстінде қабылдау қажет.

Глиформин, фенформин, метформин (сиофор), акарбоза (глюкобай).

5.Бүйрек үсті безінің қыртысының гормондарының препараттары

Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатынан минералокортикоидтар, глюкокортикоидтар және жыныс гормондары деп аталатын өмір сүруге маңызды 40-қа жуық гормондар өндіріледі.

Глюкокортикоидтар мен минералокортикоидтар кортикостероидтарға жатады. Ағзада холестериннен немесе ацетилкоэнзинмен синтезделеді. Бұл процесс гипофиздің АКТГ-мен реттелініп отырады. Кортикостероидтар синтетикалық жолмен алынады.

Минералокортикоидтар (альдостерон) ағзадан натрий, хлор иондарының және судың жиналуы мен калий иондарының шығарылуын күшейтеді. Ұлпалардың гидрофильділігін арттырып, АҚ жоғарлатады, сонымен бірге қаңқа бұлшық еттерінің тонусы мен жұмысқа қабілеттілігін (сондықтан миастенияда, адинамияда қолданылады) жоғарлатады. Адиссон ауруында, гипокортицизмде, адинамияда, жалпы бұлшық ет әлсіздігінде және т.б. тағайындалады. Гипертониялық ауруда, ісінумен жүретін жүрек жеткіліксіздігінде, стенокардияда, атеросклерозда, нефритте, нефрозда және бауыр циррозында қолдануға болмайды. Дезоксикортикостерон ацетаты – Desoxyorticosteroni acetas (Б): 0,005 таблеткада шығарылып, күнде немесе күнара тіл астына; 0,5% 1 мл майлы ерітіндісін күнара 1-2 мл-ден б/е енгізіледі.

Глюкокортикоидтар зат алмасудың барлық түріне әсер етеді:

• көмірсулар: қанда глюкозаның, ал бауыр мен бұлшық етте глюкогеннің мөлшерін жоғарлатады.

• белок: белок синтезін төмендетіп (антианаболикалық әсер), белок ыдырауын жылдамдатып, (катаболикалық әсер) және несеппен азоттың шығарылуын күшейтеді;

• май: бетте және тұлғаның жоғарғы жартысында майлардың жиналуы, иммуындық жасушалар мен жаңа ұлпалардың қалпына келуін төмендеуі.

• тұз-су: минералокортикоидтарға ұқсас;

• кальций алмасу: ішекте кальций иондарының сіңірілуін төмендетіп, бүйрек эксекрециясын күшейтіп, сүйектердің деминерализациясын және остеопороз тудырады.

Глюкокортикоидтар қабынуға қарсы, аллергияға қарсы және иммунодепрессивті (иммунитетті төмендететін) сондай-ақ , шокқа қарсы және антитоксикалық әсері бар. Ревматизмде, ревматоидты артритте, радикулитте, коллагенозда, бронх демікпесінде, жіті панкреатитте, жіті лейкозда, экземада, геморройда, Адиссон ауруында, миастенияда, аллергиялық нейродермитте және басқа да тері ауруларында кеңінен қолданылады. глюкокортикоидтарды шокты емдеу (жарақаттан кейінгі, операциялық, қардиогенді және т.б.) және алдын алу үшін белгілейді. Мүшелер мен ұлпалардың трансплатациясында (ауыстырып қондыру) және де әртүрлі аутоиммундық ауруларда қолданылады.

Жанама әсері: кортикоидтарға тәуелділік, семіздік, гипокалиемия, бұлшық ет әлсіздігі, ісінулер, гипертензия, гипергликемия, остеопороз және сүйектің патологиялық сынықта, жүйке және психикалық бұзылыстар (ұйқысыздық, эйфория және т.б.), иммунитеттің төмендеуі, инфекцияларға қарсы тұру қабілетінің төмендеуі, стероидты пепсиндік жара (ішек және өңеш жарасы) және т.б. байқалуы мүмкін. Гипертониялық ауруларда, қан айналымның жеткіліксіздігінде, жіті эндокардитте, психозда, асқазан мен ұлтабардың жараларында, нефритте, остеопорозда, операциядан кейінгі кезеңде, туберкулездің белсенді түрінде, қант диабетінде, жүктілікте және Ицентко-Кушинга ауруында қолдануға болмайды.

Гидрокоризон ацетаты – Hydrocortisoni acetas (Б): 2,5% 2 мл суспензия амп шығарылып 0,2-0,3-1 мл-ден аптасына 1 рет буын қуысына; 1-2 мл тәулігіне 1-2 рет б/е; 0,5% көз жағылма; 1% дерматологиялық жағылма. Гидрокортизон және кортизон табиғи глюкортикоидтарға жатады, ал қалғандары синтетикалық препараттар.

Преднизолон – Prednisolonum (Б): 0,001 және 0,005 таб шығарылып, 1-2 таб тәулігіне 2-3рет; 0,5% жағылма; 3% 1 мл еріт, амп 1-3 мл баяу, ал 250 мл 0,9% натрий хлорид еріт тамшылатып к/т енгізіледі.

Дексаметазон (дексазон) – Dexamethasonum (Б): 0,0005 таб шығарылып, 1-2 таб тәулігіне 2-3 рет тамақ үстінде немесе тамақтан соң; 0,1% 10 мл флакондағы суспензия, көз және құлақ тамшылары түрінде тағайындалады.

Триамцинолон (полькортолон, кеналог) – Triamcinolonum (Б): 0,004 таб шығарылып ½-1 таб тәулігіне 1-4 рет белгіленеді.

Синафлан (флуоцинолон ацетониді) және флуметазон пивалаты – жоғары қабынуға қарсы, аллергияға қарсы және қышымаға қарсы әсері бар, жергілікті қолданғанда нашар сіңірілетін преднизолонның дифтортуындысы. Бұлар тек жергілікті жағылма және крем түрінде микробқа қарсы дәрілермен бірге тағайындалады.

Жағылмалары: «Флуцинар», «Синалар», «Синалар-Н», «Лоринден», «Лориеден С», «Локакортен», «Локакортен-Н», «Дермозолон», «Целестодерм», «Гиоксизон», «Элоком», «Фторокорт», «Полькортолон» және т.б. аэрозолдар: «Полькортолон ТС», «Оксикорт» - сыртқа қолдануға арналған; Аэрозолдар: «Бекломет» (Кленил(, «Пульмикорт» (Бенакорт), «Ингакорт» (Флунизолид), «Серетид» - ингаляция үшін; суппозиторий түрінде «Ультропрокт».