2. Синтетикалық препараттары: фенолфталеин, изафенин, бисакодил (дульколакс), гутталакс.

Бисакодил – Bisacodilum: 0,005 таб түрінде, 1-3 таб түнге (немесе шайнамай таңғы астан 30 мин бұрын) белгіленеді.

Guttalax – гутталакс: 10 мл флаконда түрінде, 5-10 тамшыдан таңертең немесе ұйықтар алдында.

в) Ішек құрамының көлемін үлкейтетін дәрілер (толықтырғыштар), (ішек рецепторларын механикалық тітіркендіреді).

Бұл заттар сіңірілмейді, суды сіңіріп, ісініп, механикалық әлсіздендіретін әсер көрсетеді: ламинария (теңіз қырық қабаты), ламинарид, агар (гемицеллюлоза), кебектер, жолжелкен (подорожник) препараттары: натур -* кер, натурилакс, мукофальк.

г) Нәжісті жұмсартатын дәрілер. Оларға: вазелин майы, бадам майы, глицерин (суппозиторий) жатады.

Прокинетиктер – гипотонияда және ішек атониясында қолданылатын, ішектің тонусын және толқи жиырылу қызметін қалпына келтіретін дәрілер: М – холиномиметиктер (ацеклидин), антихолинэстеразды дәрілер (прозерин), метоклопрамид (церукал) және оның 2-буының аналогтары: мотилиум (домперидон) және цизаприд.

Ішектің толқи жиырылуы қызметін әлсірететін дәрілерге - әсері миотропты спазмолитиктер (папаверин, но-шпа), М-холиноблокаторлар (атропин, платифиллин), ішектің біріңғай салалы бұлшық еттерінің ауырсынуымен өтетін түйілуінде (ішек шаншуларында) қолданылады.

Папаверин гидрохлориді - Papaverini hydrochloridum (Б): 0,04 таб – 1-2 таб тәулігіне 3-5 рет; 0,02 супп: 2% 2 мл еріт амп шығарылып т/а, б/е, к/т енгізіледі.

Но-шпа – Nospanum (Б): 0,04 таб – 1-2 таб тәулігіне 2-3 рет; 2% 2 мл еріт амп – т/а, б/е, к/т енгізіледі.

Диареяға қарсы дәрілер (іш өтуге қарсы): лоперамид (имодиум) – ішектің опионды рецепторларымен байланысып, ішектің толқи жиырылу қызметін тежеп, сфинктер тонусын жоғарлатады, сұйықтардың сіңірілуін күшейтеді. Жұқпалы диареяда міндетті түрде химиотерапевтикалық дәрілермен қиыстырылып белгіленеді. Ішектің қабыну ауруларында бырыстырғыш дәрілер (емен қабығының қайнатпасы (кора дуба), мойыл жеміс (черемуха) және т.б.) тағайындалады.

Сіңіргіш дәрілерде (белсендірілген көмір, смекта, аттапульгит = реабан) диареяға қарсы әсер көрсетеді. Ішек микрофлорасын қалпына келтіру үшін (ішек қуысындағы ішек флорасын, рН-ты және су-электролиттік тепе-теңдігін қалпына келтіретін, сонымен бірге ішек қабығының эпителиалдық жасушалардың синтезін ширататын препараттар) микроб қоспалары бір қалыпты температура да сақталынады (Бифидум бактерин, Колибактерин, Лактобактерин, Бификол, Бактисубтил, Линекс, Хилак-форте) тағайындалынады.

Шеткерлік жүйке жүйесіне әсер ететін дәрілік заттар

Шеткерлік жүйке жүйесі жүйкелерден және ганглийлерден тұрады. Ол афференттік және эфференттік болып бөлінеді. Мүшелер мен ұлпалардан ОЖЖ-не қозуды өткізетін жүйке талшықтарын афферентті ал, ОЖЖ-нен мүшелер мен ұлпаларға қозуды өткізетін жүйке талшықтарын эфферентті деп атайды.

А. Афферентті иннервацияға әсер ететін дәрілер

Афферентті иннервацияға әсер ететін дәрілерге: жергілікті анстетіктер, бырыстырғыш, бүркеуші, сіңіргіш және тітіркендіргіш дәрілер жатады.

1. Жергілікті анестетиктер афферентті жүйке ұштарының қозғыштығы мен жүйке талшықтарына импульстарының өтуін таңдамалы және қайтымды түрде тежеп, сезімталдықтың барлық түрлерінің жойылуына (ауырсыну сезімінің) байланысты жергілікті жансыздандырады. Анестезия дегеніміз жансыздану деген мағынаны білдіреді. Анестезияның әсер ету механизмі жасуша мембраналарының ішкі жағынан натрий өзекшелерінің тежелуімен байланысты. Ол әсер потенциалының пайда болуын азайтып, импульстің өтуін нашарлатады. Барлық жергілікті анестетиктер (суда ерімейтін анестезиннен басқа) өндірісте тұз қышқылының судағы ерітіндісі түрінде шығарылады. Жергілікті анастетиктерді анестезиялардың барлық түрінде қолданады.

Анестезия түрлері: беткейлі, өткізгіштік, жұлын, инфильтрациялық (егу) анестезиялары.

а) беткейлі (терминальды) анестезияда кокаин (Оңтүстік Америка өсімдігі алколоидынан ең алғаш анестетигі, улылығы мен дәріге тәуелділік – кокаинизм тудыруына байланысты қолданылуы шектеулі), дикаин (тетракаин), анестезин (бензокаин), пиромекаин (букмекаин) қолданылады. Беткейлі анестезия оториноларингологияда, офтальмологияда, урологияда, стоматологияда, қышқыма, жара, күйік және т.б. тері қабатының анастезиясы үшін кеңінен қолданылады. Анестетиктерді беткейлі қабатқа ерітінді және жағылма түрінде тағайындайды. Ішек түйілуінде және тік ішектің ауруларында (жарылуда, қышыну, геморрой) суппозиторий түрінде (анестезин, новокаин) белгіленеді. Асқазан ауруларында (құсу және жүрек айнуымен жүретін гастритте, жара ауруларында) ішке (анестезин) белгіленеді. Осы препраттардың ішінде анестезин суда ерімейді тек майда, спиртте ериді, сондықтан ұнтақ, жағылма, таблетка түрінде ғана шығарылады.

б) өткізгіштік, жұлынды және инфильтрациялық анестезияларда: новокаин (прокаин), лидокаин (ксикаин, ксилокаи н), тримекаин, бупивикаин (маркаин, карбостезин), артикаин (ультракаин), прилокаин (цитанест), бензофурокаин қолданылады. Бұл анестезия үшін ерітінділер міндетті түрде залалсыздандырылған (стерильденген) болуы тиіс. Бұл препараттар улы және әсері өте қысқа болып келеді. Сондықтан улылығын төмендетіп, әсерін ұзарту үшін 5-10 мл препарат ерітіндісіне 1-2 тамшы 0,1 % адреналин гидрохлоридін (қан тамырларды тарылтатын қасиеті бар) қосу қажет.

Өткізгіштік анестезия стоматологияда, хирургияда, терапевтикалық тәжірибедегі невралгияда қолданылады. Анестетиктерді жүйке жолына (жүйке талшықтарының барлық сезімталдықтары жойылады) енгізеді. Көбінесе 1-2% ерітінділері қолданылады.

Жұлынды анестезияда анестетиеті жұлынның бел аймағына субарахноидальды жолмен енгізеді. Ол кезде жұлынның бел-сегізкөз аймағының барлық сезімталдықтарын жоятындықтан, аяқ-қол, кіші жамбас мүшелеріне операция жасау үшін қолданылады.

Инфильтрациялық анестезияда анестетиктер тері қабаттарының терең ұлпаларына енгізіледі. Әртүрлі хирургиялық операцияларда анестетиктің 0,25-0,5% ерітінділері (200-500мл) қолданылады.

Синтетикалық анестетиктердің кокаинге қарағанда улылығы төмен. Нашақорлық тудырмайды, бірақ кейбір жанама әсерлері: бас айналу, жалпы әлсіздік, артериялық қан қысымының, коллапс және жүрек қызметінің тежелуі (жүрек қызметінің тоқтауы) байқалады. Жергілікті анестетиктер әртүрлі анестезия түрлерінен басқа микроциркуляцияны жақсарту мақсатында тамырлардың түйілуінде, қарынша экстрасистологияда, қарснша жыпылықтауын алдын алу үшін, жіті миокард инфарктында (2-10% лидокаин ерітіндісін күре тамырға) қолданылады.

Новокаин – Novocainum (Б): 0,25% жәнек 0,5% 200 және 400 мл еріт. флаконда; 0,25% және 0,5% 1; 2; 5; және 10; 20 мл еріт. амп (инфильтрациялық анестезияда – ұлпа қабаттарына); 1% және 2% 1; 2; 5; және 10 мл еріт. амп (өткізгіштік анестезияда – жүке жолдарына); 0,1 супп; 0,25% 100-150мл немесе 0,5% 50-80 мл бүйрек маңы клетчаткасына Ф. В. Вишневский блокадасы; 0,25-0,5% 30-50 мл еріт. ішке; 5-15 мл б/е және к/т; 5-10% жағылма түрінде шығарылады. әсері 30-60 мин. Созылады. Аллергиялық реакциялар байқалуы мүмкін. Егер науқастың новокаинге (анестезинге, дикаинге) аллергиясы болған жағдайда лидокаинмен, тримекаинмен немесе пиромекаинмен (бұларға жоғары сезімталдық аз байқалады) алмастыруға болады.

Анестезин – Anesthesinum (Б): 5-10% жағылма; сеппе; 0,3 таб және «Павестезин» таб 0,1 супп. Және «Анестезол» супп; «Анестезин – Ментол» дражесі (1-2 дражеден ауыз қуысында толық сіңірілгенше); «Ампровизоль» аэрозолы 50, 80, 170 мл баллоншада (зақымдалған жерге бір немесе бірнеше рет енгізіледі) шығарылады.

Дикаин – Dicainum (А): 0,25-3% еріт. – терминальды анестезияда; қабаққа қою үшін көз пленкасы түрінде шығарылады.

Кокаин (А): - 0,25-3% еріт. – терминальды анестезия үшін белгіленеді.

Лидокаин – Lidocainum (Б): 1% 10 мл және 20 мл еріт. амп; 2% 2 және 10мл еріт; 10% 2 мл еріт; инфильтрациялық анестезияда 0,125-0,25-0,5% еріт; өткізгіштік анестезия үшін 1-2% еріт; терминальды анестеизя үшін 1-5% еріт. түрінде шығарылады. әсері 1-2 сағ созылады.

Тримекаин – Trimecainum (Б): 2% 1; 2; 5 және 10 мл еріт. амп шығарылады. Инфильтрациялық және өткізгіштік анестезияларда, қолданылуы лидокаинге ұқсас. Перидуральды анестеизяда: 1-2% еріт. жұлынды анестезияда: 5% еріт; беткейлі анестезияда: 2-5% еріт. белгіленеді. әсері 1-2 сағ созылады.

Пиромекаин – Pyromecainum (Б): 0,5% , 1% және 2% 10 мл амп. (терминальды анестезия үшін) және 5% 30,0 жағылма түрінде (гингивостоматитте ауыз қуысына жағу үшін) шығарылады.

Артикаин - Articain: 2% 10 мл еріт. амп – инфильтрациялық, өткізгіштік, эпи және перидуральды анестезияда; жұлынды анестезияда 5% 2 мл еріт белігілнеді.

Прилокаин (3% 1мл еріт. амп) және бензофуракаин (1% 2 мл еріт амп) – стоматологияда инфильтрациялық анестезияда белгіленеді.

2. Бырыстырғыш дәрілер – тері және шырышты қабықшаның бетіндегі ақуыздың коаугуляцияға ұшырауына байланысты, жергілікті қабынуға қарсы әсері бар. Тығыз ақуыз пленкасы сезімтал жүйке ұштарын тітіркендіргіш заттардан қоғап, ауырсыну сезімдерін төмендетеді. Бырыстырғыш дәрілер тері және шырышты қабышаның қабынуында (дерматитте, жараларда, эрозияда, экземада) сеппе, жағылма, жағу, шаю үшін белгіленеді. АІЖ- ң қабыну ауруларында (энтерин, колит және т.б.) ішке қолданылады.

а) Бейорганикалық бырыстырғыш дәрілерге: висмуттың негіздік нитраты, қорғасын ацетаты, ашутас, мырыш сульфаты, күміс нитраты жатады.

Висмуттың негізгі нитраты. «Викалин», «Викаир» таб; 5-10% жағылма; сеппе; «Нео-анузол» супп. Түрінде шығарылады.

Қорғасын ацетаты (Plumbi acetas): 0,25-0,5% дымқылдау үшіне қолданылады.

Ашутас (Alumen): 0,5-1% еріт.

б) Органикалық бырыстырғыш дәрілерге: танин, дерматол, ксероформ, тұнба және қайнатпалар (1:10-1:20), емен қабығы, шайқурай шөбі, жылантаран тамыр сабағы, шатыраш жапырағы, түймедақ гүлі, кәдімгі қаражидек жемісі, итошаған шөбі жатады.

Танин - Tanninum: сеппе түрінде; ауыз қуысын шаю үшін 1-2% еріт. түрінде; жараларға, жарылуда, күйгенде, тесілуде 3-5-10% қолдану үшін сулы және глициринді ерітінділер мен жағылма түрінде тағайындалады.

Дерматол және ксероформ – сеппе түрінде (сыртқа); 10% жағылма.

3. Бүркеуші заттар – шырышты қабықшаларды бүркеп, сезімтал жүйке ұштарының тітіркенуіне кедергі жасайды. АІЖ-ның қабыну ауруларында қолданып, құрамында тітіркендіргіш заттары бар микстуралардың құрамына кіреді.

Mucilago Amyli - Крахмал шырышы (2%)

Mucilago seminum Lini - Зығыр тұқымының шырышы (1:30)

(Алмагель» - Алмагель: асқазан мен ұлтабардың жарасында, гиперацидті гастритте және асқазан ауруларында қолданылады. 170мл флаконда суспензия түрінде шығарылады. «Алмагель А» -құрамында 0,1 анестезин бар.

4. Сіңіргіш дәрілер (сорбенттер) – шырышты қабықшаларды тітіркендірмейтін және суда ерімейтін, үлкен адсорбциялық беті бар, ұнтақ тәрізді инертті заттар болып табылады. Олар өз бойына химиялық қосылыстарды сіңіріп, сезімтал жүйке ұштарын тітіркендіруден қорғайды.

Белсендірілген көмір («карболен») диспепсияда, іш кебуде (метеоризмде), тамақпен, алколоидтармен және ауыр және ауыр металл тұздарымен және т.с.с улануларда қолданылады. АІЖ-ның жарасында және асқазан қан кетуде қолдануға болмайды.

Активтелген көмір – Carbo activatus: ұнтақ түрінде, 0,5таб түрінде, уланғанда асқазанды шаю үшін 20,0-30,0 (10-15мл су мен араластырып) суспензиясын, ал метеоризмде 1 таб күніне 2-3 рет белгіленеді.

Смекта - Smecta: 3,0 пакетте; әртүрлі диареяларда (іш өту) қолданылады. Адсорбциялық (сіңіргіш) қасиетінен басқа ауырған жерді сездірмейтін және АІЖ-ның шырышты қабықшаларына қорғаныш қызмет көрсететін қасиеттері бар.

Полифепам – гранула және паста түрінде шығарылып, жұқпалы және жұқпалы емес диареяларда, метеоризмде (іш кебу) және жалпы улануларда қолданылады.

Ақ балшық (каолин) пен тальк – сыртқа сеппе түрінде тағайындалады.

5. Тітіркендіргіш дәрілер – жергілікті қолданғанда, тері және шырышты қабықшалардың афферентті жүйке ұштарын қоздырып, ішкі мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуін жақсартады. Тітіркендіргіш дәрілер невралгияда, радикулитте (құяңда), артралгияда, ревматизмде (құздамада), миалгияда, жарақаттарда, сіңір тартылуда, спорттық жарақаттарда, қышыма дерматозында, сондай-ақ жоғарғы тыныс алу жолдарының қабыну ауруларында қолданылады. Оларды іріңді ауруларда, нейродерматитте, сулы экземада, псориазда зақымдалған теріге жағуға болмайды.

Ментол - Mentholum: 2% спиртті ерітінді және 10% майлы қоспа түрінде; 1 және 2% ментол майы: «Меновазин» препараты; «Бороментол», «Эфкамон», «Гевкамен» жағылма түрінде, Валидол (Validolum) 0,06таб және 0,05 капс түрінде шығарылып, жүрек тұсының ауырсынуын төмендету үшін тіл астына енгізіледі.

Аммиак ерітіндісі – Solutio Ammoni caustici: 10% 1 мл еріт. амп 10% 40 мл еріт. флаконда шығарылады, мақта немесе дәкемен иіскету үшін.

Қыша қағазы – жылы суда қыша эфир майы бөліну нәтижесінен тітіркену қасиеті байқалады.

Терпентин майы (скипидар) - 20% жағылма, 40% линименті; камфора майы, жағылмасы және спирті (10%); бұрыш жапсырмасы; «Никофлекс», «Финалгин», «Эспол», «Бом-бенге» және т.б. жағылмалары бар.