3. Туберкулезға қарсы дәрілер.

Қазақстанда туберкулез әлеуметтік-тұрмыстық жағдайға байланысты негізгі орын алады. Сондықтан туберкулезге қарсы препараттар өзінің мәнін жоғалтпады және олардың, номенклатурасы әр жылы жаңа препараттармен толықтырылады. Қазіргі таңда ғалымдардың негізгі мақсаты белсенділігі жоғары, улылыры мен жанама әсері төмен препараттарды іздестіру болып табылады. Маңыздысы болып микобактерияға тұрақтылық баяу пайда болуы болып саналады. Мұндай препараттар медициналық тәжірибеде бағасы төмен болуы қажет, себебі олармен емдеу мерзімі ұзақ болып келеді. Туберкулезді дәрілермен кешенді емдеуде негізгі орынды химиотерапевтикалық дәрілер алады. Туберкулезге қарсы дәрілер антимикробты спектрі бойынша айтарлықтай ерекшеленеді. Туберкулезге қарсы дэрілер концентрациясына байланысты бактерицидеті немесе бактериостатикалық әсер көрсетеді. Туберкулез химиотерапиясының ұзақтығын (12-16 ай және одан да көп) ескере отырып, қоздырғышқа тұрақтылық, мәселесіне үлкен мән беріледі. Негізінен кейбіреулеріне(рифампицин, стрептомицин) ол тез, басқаларға салыстырмалы баяу (натрий парааминносамицилаты) пайда болады.

Туберкулезге қарсы дәрілердің жіктелуі:

Негізгі препараттары (І-топ): изониазид, рифампицин, пиразинамид, этамбутол, стрептомицин - әсері жоғары, жеңіл қабылданады, бірақ туберкулез микобактериясына тұрақтылық тез пайда болады.

Қосымша препараттары (ІІ-топ): этионамид, протионамид, канамицин, циклосерин, натрий пара-аминосалицилаты (ПАСҚ аминацин), тиоацетазон - 6елсенділігі төмен, улылығы жоғары, микобактериялардың негізгі препараттарға тұрақты болғанда немесе оларды қабылдай алмаған жағдайда қолданылады. Тұрақтылықтың даму жылдамдығын төмендету үшін 2-3 препаратты қиыстырады. Емдеу басында бірден бірқатар туберкулезге қарсы дәрілерді қолданудың мағынасында берілген науқастың белгілі препараттарға сезімталдығының белгісіз болуы және бірнеше аптадан кейін анықталу мүмкіндігі жатыр. Сонымен қатар емдеуді неғұрлым ерте бастаса, соғұрлым жақсы ем жүреді, сондықтан химиотерапияны бактериологиялық зерттеулердің нәтижелерін күтпей бастайды. Туберкулезді емдеу клиникалық жағдайда процестің кезеңіне, түрне, орнығуы мен өршуіне байланысты арнайы кесте бойынша жүргізіледі.

Изониазид (изоникотин қышқылының гидразиді (ГИНҚ), тубазид) - тек туберкулез микобактериясына әсер ететін синтетикалык препарат, туберкулезге қарсы дәрлердің ішінде әсері жоғары болып табылады. Әсер ету механизмі: ауыр металл иондарымен хелатты кешен түзіп, микобактерияның тынысын тежейді. Жасуша жанында және жасуша ішінде орналасқан микобактерияларға бактериостатикалық немесе бактерицидті әсер көрсетеді. АІЖ-да жақсы сіңіріліп, ағзаның барлық ұлпаларына өтеді, сонымен қатар гематоэнцефальды кедергіден өтіп, қандағы терапевті концентрациясы 6 сағаттан 24 сағатқа дейін сақталады. Изониазид туберкулезу- дің, барлық түрлерінде сонымен бірге алдын алу үшін қолданылады. Жанама әсері: нейротоксикалық (шеткерлік невриттер - алдын алу үшін В₆ тагайындайды), бас ауыру, бас айналу, жүрек тұсының ауыруы, лоқсу, құсу, терінің аллергиялық реакциялары, эйфория, ұйқысыздық, кейде психоз, дәрілік гепатит, ерлерде гинекомастия, ал әйелдерде меноррагия байқалады. Қолдануға қарсы көрсеткіші: эпилепсия және тырысу ұстамасына бейімділік, бурын полиомиелитпен ауырған жағдай, бауыр мен бүйрек қызметінің бұзылуы, айқын атеросклероз, ал флебитте к/т енгізуге болмайды.

Isoniazidum-изониазид (Б): 0,1; 0,2 және 0,3 таб.- тамақтан кейін; 10% 5 мл еріт. амп. шығарылып, б/е, к/т, ингаляциялық, каверноз ішіне енгізіледі.

Изониазидтің аналогтары: фтивазид, салюзид, метазид, этионамид, протионамид - белсенділігі мен улылығы төмен.

Рифампицин («Антибиотиктер» тақырыбына қараңыз) - белсенділігі жағынан изониазидке ұқсас, қандағы терапевті концентрациясы 8-12 сағат, жасуша жанындағы, жасуша ішіндегі, жасушадағы және казеозды ошақтағы (каверн ішіндегі) орналасқан микобактерияларға басқа препараттар әсері болмағанда тиімді. Стрептомицин («Антибиотиктер» тақырыбына қараңыз) -тек жасуша жанындағы микобактерияларға әсер етеді. Стрептомицин аналогтары (канамицин, амикацин, флоримицин, капреомицин) - кейде стрептомицинге тұрақтылык, жағдайында тиімді Этамбутол - жасушадан тыс және жасуша ішінде орналасқан микобактериялардың өсуін тоқтатып, бактериостатикалық әсер көрсететін синтетикалық препарат. Этамбутол АІЖ-да жақ.сы с'іңіріліп, басқа туберкулезға қарсы дәрілермен (микобактериялардын, турак,тылыгын алдын алу үшін) қиыстырып қолданылады. Жанама әсері аз байқалады, көз көруінің нашарлауы, түсті қабылдаудың бұзылуы (жасыл және қызыл түстің), жүрек айну, анорексия(тәбеттің жойылуы), бас айналу, тері бөртпелері. Қолдануға қарсы көрсеткіштері: көз көруінің бұзылулары, жүктілік.

Еthambutolum-этамбутол (Б): 0,1; 0,2 және 0,4 таб. шығарылып, бір рет таңертеңгі тамақтан соң белгіленеді. Пиразинамид – жасуша ішінде орналасқан микобактерияларға бактерицидті әсер етіп, жұлын ми сұйықтығы мен туберкулезбен зақымдалған ошаққа жеңіл өтетін синтетикалык, препарат. Казеозды лимфаденитте, туберкуломада, казеозды пневмониялық процеске әсер етеді. Жанама әсерлері: диспепсия, анорексия, аллергиялык, реакциялар, буын ауруы, подагра, бауыр қызметінің бұзылуы. Қолдануға қарсы көрсеткіштері: бауыр қызметінің бұзылуы мен подагра.

Рirazinamidum- пиразинамид (Б): 0,5 және 0,75 таб. түрінде шығарылады. Туберкулез қоздырғышының РНҚ-ң синтезін тежейді. Туберкулостатикалық, туберкулоцидтік әсер етеді.