- •Пәннің оқу-әдістемелік кешені
- •Силлабус
- •5) Пәннің сипаттамасы
- •6. Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі:
- •6.1. Негізгі әдебиеттер:
- •6.2. Қосымша әдебиеттер:
- •7) Білімді бағалау
- •Қазақ тілі тарихы
- •Бөж тапсырмасы Қазақстан-дүниежүзілік қауымдастықта
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •2 Тапсырма. Мәтінге қатысты сұрақтар құрастырыңыз.
- •4 Тапсырма.Осы мәтін туралы өз ойыңызды білдіріңіз
- •Бөж тапсырмасы
- •Объектілік қатынастар
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы
- •Шетелдік білім негізі
- •Лексика – грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы
- •Лексика – грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы
- •Алтыншы сабақ
- •Ахмет Байтұрсынұлы- реформатор ғалым
- •Бөж тапсырмасы Полиглот деп кімді айтады?
- •Жетінші сабақ
- •Сегізінші сабақ
- •Тіл мәдениеті, қазақтың фольклоры, шежіресі.
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы Қазақстан мен Франция серіктес, екі елдің мәдениеті, өнері туралы.
- •Шешендік сөздердің ерекшеліктері және оны оқытудың тиімділігі
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы Қазақстан және Ұлыбритания арасындағы мәдени байланыс
- •Халықаралық сыйлықтар. Альфред Нобель.
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы
- •Сәрсен Аманжолов және жазу емлелері.
- •Бөж тапсырмасы
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы Аударма тақырыбына арналған мақал-мәтел жаттаңыз.
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы Сөздіктер
- •Он төртінші сабақ
- •Көне түркі жазбалары туралы
- •Бөж тапсырмасы Қазақстанның білім беру жүйесі
- •Жастар шетелде және бізде
- •Лексика - грамматикалық тапсырмалар
- •Бөж тапсырмасы
- •Білім алушылардың өздік жұмысына әдістемелік нұсқаулық
- •Бөж тапсырмалары
- •Аралық бақылау тапсырмалары
- •Емтихан сұрақтары
Қазақ тілі тарихы
Қазақ тілі білімі — қазақ тілін зерттейтін ғылым саласы. Қазақ тілі білімінің тарихы шартты түрде: а) ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең, ә) ұлттық тіл білімі қалыптасқан кезең болып екіге бөлінеді. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең 19 ғасырдың 2-жартысынан басталады. Қазақ тілінің грамматикалық құрылысы туралы алғашқы мәліметтер Н.И. Ильминскийдің “Материалы к изучению киргиз-казахского наречия” деген еңбегінде ұшырасады. Бұл — қазақ тілінің кейбір ерекшеліктерімен таныстыруға арналған тұңғыш еңбек. Кейін М.А. Терентьевтің “Грамматика турецкая‚ персидская‚ киргизская и узбекская” (1875), П.М. Мелиоранскийдің “Краткая грамматика казах-киргизского языка” (1894‚ 1897)‚ В.В.Катаринскийдің “Грамматика киргизского языка” (1897)‚ т.б. еңбектер жарық көрді. 19 ғ-дың 2-жартысында қазақ тілінің лексикография жұмыстары қауырт қолға алынып‚ дами бастады.
Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезеңде 40-қа жуық сөздік жарық көрді (А.Е. Алекторов, “Краткий казахско-русский словарь”‚ 1891; “Начальное руководство к изучению арабского‚ персидского и татарского языков с наречиями бухарцев‚ башкир‚ киргизов и жителей Туркестана”‚ 1869; Т.Бокин “Русско-киргизский словарь”‚ 1913; Н.И. Ильминский “Материалы к изучению киргиз-казахского наречия”‚ 1861, т.б.). Ұлттық тіл білімі қалыптаса бастаған кезеңнің өзі а) қуғын-сүргінге дейінгі кезең (1912 — 29); ә) қуғын-сүргіннен кейінгі кезең (1930 — 88) болып екіге бөлінеді. Қазақ тіл білімінің ғылым ретінде қалыптасып, дамуы Ахмет Байтұрсыновтың есімімен тығыз байланысты. Оның қазақ тілі оқулығы ретінде жазған “Тіл — құрал” атты еңбектерінде, мақалалары мен баяндамаларында тіл білімінің өзекті мәселелері сөз болады.
Әліппе мен емле. 19 ғ-дың 2-жартысында Ыбырай Алтынсарин қазақ жазуын орыс графикасына негіздеуге талпыныс жасаса, 20 ғ-дың басында Байтұрсынов қолданылып келген араб графикасын жетілдіре отырып, қазақ жазуына икемдеді. Бұл орайда ғалым қазақ тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстар санын анықтап, үндестік заңдылығын, тілдің фонологиялық ерекшеліктерін айқындап шықты. Байтұрсыновтың Қазақ тіл білімінің фонетика, фонология салалары бойынша жасаған тұжырымдары Е.Омаров, Қ.Кемеңгеров, Т.Шонанов, Ж.Аймауытов, Қ.Жұбанов еңбектерінде жалғасын тапты.
Грамматика. А .Байтұрсыновтың оқулықтары, мақалалары қазақ тіл білімінің грамматика саласының қалыптасуына да негіз болды. Ғалым сөз жүйесі мен түрлері, сөйлем жүйесі мен түрлері деп атаған оқу құралдарында қазақ тілінің морфология, синтаксис салаларын арнайы зерттеп, оқушыларға түсінікті де жеңіл тілмен жеткізуге тырысты. Осы еңбектер арқылы сөз тіркесі, сөйлем, бастауыш, баяндауыш, зат есім, етістік, толықтауыш, т.б. атаулар қалыптасып‚ тұрақталды. Байтұрсыновтың грамматика саласындағы еңбектерінде функционалды грамматика, сөзжасам мәселелері де сөз болды. Ғалымның сөзжасамға қатысты тұжырымдары кейінгі еңбектерде дамытылды.
Лексика-грамматикалық тапсырмалар.
1-тапсырма.Мәтінді түсініп, оқыныз.
2 тапсырма. Мәтінге қатысты сұрақтар құрастырыңыз.
3-тапсырма. Мәтінге жоспар құрыңыз.
4 тапсырма.Осы мәтін туралы өз ойыңызды білдіріңіз.
Еске түсірейік:
Іс |
әрекет, қимылдың, заттың сынының түрлі белгілерін білдіретін сөздердің лексико |
грамматикалық тобы үстеу деп аталады.Мағынасына қарай 8 түрі бар. |
Мезгіл үстеу (қашан? Қашаннан?) |
бүгін, жаздыгүні, анда |
санда,былтыр,жуырда,күн ара, кейде, әуелде т.б.. Ерте ояндым, жете алмадым (Абай). |
Мекен үстеу (қайда?қайдан?) |
әрі, бері,жоғары, төмен, алға, артқа,мұнда, сонда т.б.. Ілгері басқан жасты кері қайтқан кәрі кейін тартады(мақал). |
|