16. Адраджэнне ў Еўропе і Беларусі.

Адраджэ́нне, Рэнеса́нс — гісторыка-культурная эпоха паміж Сярэднявеччам і Новым Часам (14–першая палова 17 ст.) у краінах Заходняй і Цэнтральнай Еўропы. Рэнесанс ў Заходняй Еўропе (ад франц. Renaissance – Адраджэнне) ахоплівае перыяд ад апошняй трэці XIII ст. да канца XVI ст., а ў Англіі ён працягваўся яшчэ і ў пачатку XVII ст.

Назва «Адраджэнне» звязана з сапраўдным адраджэннем інтарэсу да культурных здабыткаў і каштоўнасцяў Старажытнай Грэцыі і Рыма, якое пачалося ў паўночнай Італіі і пазней распаўсюдзілася на іншыя еўрапейскія краіны.

Найбольш поўна і найбольш паслядоўна эвалюцыя Адраджэнне праходзіла ў Італіі, дзе выразна вылучаюцца чатыром яе этапы: так званы Проторенессанс (апошняя трэць XIII – пачатак XIV ст., Перыяд, падчас якога з'явіліся першыя прыкметы якасных змен у культурным працэсе) і ўласна Адраджэння, у якім адрозніваюць ранняе (пачатак XIV – 90-я гады XV ст.). Высокае (90-я гады XV – пачатак XVI ст.) І пазней Адраджэнне (40-я гады XVI – пачатак XVII ст.). Секулярызацыя культуры цалкам адказвала інтарэсам малады буржуазіі, якая станавілася пануючай сілай у гарадах. Аднак сваёй гуманістычнай скіраванасцю, гераічным аптымізмам, ганарлівай верай у чалавека, шырокай народнасцю вобразаў мастацтва Адраджэння выходзіла за рамкі ідэалогіі рэнесанснай буржуазіі. Філасофская думка Адраджэння стварае новую, пантеистическую ў асновах карціну свету. У ёй няма месца для ідэй боскага тварэння, Бога атаясамлены з прыродай, прыроду і чалавека любімай. З прычыны рэвізіі філасофскага зместу гэтых паняццяў бог філасофіі Адраджэння губляе некаторыя рысы, якімі яго традыцыйна надзялялі артадаксальная рэлігія, схаластычнай багаслоўе, і набывае новыя. Ён губляе свабоду, ён не творыць свет нічога », а становіцца вечным яго спадарожнікам, зліваецца з закон натуральнай неабходнасці. А прырода набывае рысы боскія значыць з тварэннем Божага ператвараецца ў першаасновай рэчаў, якой ўласцівыя ўсе неабходныя для стварэння сілы. Яркай рысай філасофіі Адраджэння быў антрапацэнтрызм. Чалавек традыцыйна была важным аб'ектам філасофскага аналізу і неаднаразова ў гісторыі філасофіі станавілася цэнтральным звяном у сістэме сувязяў універсуму. Згодна з августинивським трактоўкай гэтай праблемы, панаваць на працягу ўсяго сярэднявечча, нягледзячы на ​​тое, што свет існуе для чалавека і яна стаіць на вышэйшай прыступкі ў іерархіі істот, іх стварыў Бог, чалавек не з'яўляецца самадастатковым, а мае значэнне толькі ў сваім стаўленні да Бога , у паняцці граху і вечнае выратаваньне, якога немагчыма дасягнуць, абапіраючыся толькі на ўласныя сілы. Гуманістычная філасофія Адраджэння цікавіцца перш за зямным прызначэннем чалавека. Распад феадальных асноў права і маралі, нестабільнасць, шырокі спектр новых грамадскіх адносін, напружаная драматычная барацьба класаў і саслоўяў, сутыкненне прыватных інтарэсаў – гэтыя абставіны спрыялі актыўнаму ўдзелу кожнага грамадзяніна ў грамадскім жыцці адкрылі прастору для энергічнай.

Рэнесансныя ідэі і матывы найбольш яскрава выявіліся ў творчасці выдатных мастакоў, скульптараў (Мікеланджэла, Леанарда да Вінчы, Рафаэль), архітэктараў (Ф. Брунелескі, Д. Брамантэ), літаратараў (У. Шэкспір, М. дэ Сервантэс, Ф. Рабле, Лопэ дэ Вега), вучоных (Г. Галілей, М. Капернік, Дж. Бруна), мысліцеляў (Э. Ратэрдамскі) і інш.

У эпоху Адраджэння культура выйшла з-пад поўнай апекі царквы, што прывяло да хуткага развіцця свецкага мастацтва; найбольшыя поспехі былі дасягнутыя ў галіне выяўленчага мастацтва. Рэнесансная культура 15 – пачатку 17 ст. еўрапейскіх краін (Германія, Нідэрланды, Англія, Францыя, Іспанія, Швецыя і інш.), размешчаных на поўнач ад Італіі і Альпаў, традыцыйна называецца Паўночным Адраджэннем. Яго асаблівасцямі былі кампраміс з сярэднявечнымі традыцыямі, моцная сувязь з рэлігійнымі і нацыянальна-культурнымі рухамі (напр., з Рэфармацыяй).

Адраджэнне ў Беларусі

Асноўнай крыніцай распаўсюджання ідэй італьянскага Рэнесансу на нашых землях стаў двор Боны Сфорца з роду міланскіх герцагаў — другой жонкі караля польскага і вялікага князя літоўскага Жыгімонта І Старога. Яна прыбыла ў Кракаў у 1518 годзе з вялікай світай, што ўключала і мастакоў.

Перадумовамі станаўлення і развіцця культуры Адраджэння на беларускіх землях сталі ўзаемасувязі ВКЛ з краінамі Заходняй Еўропы, адносна дэмакратычны лад жыцця, рост гарадоў, завяршэнне працэсу фармавання беларускага этнасу і старабеларускай мовы. Тыповыя рысы рэнесанснай культуры (гуманізм, свабодалюбства, патрыятызм, антыдагматычнасць) выразна праявіліся ў культурна-асветніцкай, творчай дзйнасці Ф. Скарыны, С. Буднага, В. Цяпінскага, М. Гусоўскага, Сімяона Полацкага і інш. Расквітнела летапісанне, заняпала жыційная літаратура, былі створаны хронікі, гістарыяграфічныя творы, на старабеларускую мову перакладаліся ўзоры свецкай прозы. Пашырэнню рэнесансных ідэй паспрыяла ўзнікненне і хуткае развіццё мясцовага кнігадрукавання.\\Літаратура пераставала быць ананімнай, цэлая плеяда літаратараў, публіцыстаў (М. Сматрыцкі, А. Волан, А. Філіповіч, А. Рымша, Л. і С. Зізаній, І. Пацей і інш.) гучна заявіла пра сябе творамі высокага мастацкага і эстэтычнага ўзроўню, напісанымі на старабеларускай, лацінскай і польскай мовах. З’явіліся прафесійныя паэты, атрымала развіццё мемуарная літаратура.

Паспяхова развівалася архітэктура, што знайшло адлюстраванне ў будаўніцтве шматлікіх ратуш, храмаў, палацаў, шпіталяў, дамоў цэхавых брацтваў і інш. Спачатку рэнесансныя рысы спалучаліся з элементамі готыкі (Мірскі замак, Мураванкаўская царква-крэпасць)