Глава 8
.pdfПр и ме р 8.10. Разложим дробь |
|
|
x2 + 5x +1 |
|
|
|
на сумму |
|||||||||||||||||
|
( |
x2 +1 |
|
|
x2 + 4 |
)( |
x |
2 + 9 |
) |
|
||||||||||||||
простейших дробей. |
|
|
|
|
|
|
)( |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
4Разложение данной дроби имеет вид |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
x2 + 5x +1 |
|
|
|
Ax + B |
Cx + D |
|
Ex + F |
|
|
||||||||||||
|
|
= |
|
x2 +1 + |
|
x2 + 4 |
|
+ |
|
x2 + 9 |
, |
|
||||||||||||
|
(x2 +1)(x2 + 4)(x2 + 9) |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
следовательно, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
( |
x2 + 5x +1 = ( Ax + B)(x2 + 4)(x2 + 9)+ |
|
|
) |
|
|
||||||||||||||||
+ |
Cx + D |
)( |
)( |
+ 9 |
) |
+ |
( |
Ex + F |
)( |
|
|
)( |
|
|
. |
(8.8) |
||||||||
|
|
x2 +1 x2 |
|
|
|
|
x2 +1 x2 + 4 |
|
Найдем коэффициенты методом частных значений. Положив в равенстве (8.8) поочередно x = i, x = 2i, x = 3i и приравняв действи-
тельные и мнимые части, получим:
1)5i = 24Ai + 24B , то есть A = 5/ 24, B = 0 ;
2)10i - 3 = -15C × 2i -15D , то есть C = −1/3, D = 1/5;
3)15i -8 = 40E ×3i + 40F , то есть E = 1/8, F = −1/5.3
Пр и ме р 8.11. Разложим дробь |
|
2x3 + 4x2 + x + 2 |
|
на сумму про- |
||||
( |
) |
2 |
( |
x2 |
|
) |
||
|
|
|
||||||
|
|
x −1 |
|
+ x +1 |
|
стейших правильных дробей.
4Убедившись в том, что квадратный трехчлен x2 + x +1 имеет комплексные корни, ищем разложение дроби в виде
|
|
|
2x3 + 4x2 + x + 2 |
= |
|
|
A |
|
+ |
|
B |
|
|
+ |
Cx + D |
. |
|
(8.9) |
||||||||||||
( |
) |
|
( |
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
( |
|
|
) |
|
|
||||||||||
2 |
|
|
|
|
|
|
|
x −1 |
|
|
|
2 |
|
x |
2 |
+ x +1 |
|
|||||||||||||
|
|
|
x −1 |
|
x |
2 |
+ x |
+1 |
|
|
|
|
x −1 |
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
Способ 1. Используем метод сравнения. |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
Приводя равенство (8.9) к общему знаменателю, получим |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2x3 + 4x2 + x + 2 |
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
|
|
) |
( |
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x −1 2 |
|
|
x2 + x +1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
= |
A(x −1)(x2 + x +1)+ B(x2 + x +1)+ (Cx + D)(x −1)2 |
. |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
|
|
) |
( |
x2 |
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x −1 2 |
|
+ x +1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
Приравнивая коэффициенты при одинаковых степенях, прихо-
дим к системе уравнений
194
|
|
|
|
|
|
x3 |
|
|
2 = A +C; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
x2 |
|
|
4 = B + D − 2C; |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
x1 |
|
|
1 = B + C − 2D; |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
x0 |
|
|
2 =−A+ B + D. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
Решая эту систему, находим |
A = 2 , |
B = 3, |
C = 0 , |
D = 1. Таким |
||||||||||||||||||||
образом, окончательно получаем |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
2x3 + 4x2 + x + 2 |
|
= |
|
2 |
+ |
|
|
3 |
|
+ |
|
|
1 |
|
|
. |
||||||
( |
) ( |
|
|
) |
|
|
( |
|
) |
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
x −1 |
|
|
|
x |
|
+ x +1 |
|
||||||||||||||
|
|
x −1 |
2 |
x |
2 |
+ x +1 |
|
|
|
|
|
|
x −1 |
2 |
|
|
2 |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Способ 2. Решим этот же пример, используя метод частных значений. Перепишем выражение (8.9) в виде
2x3 + 4x2 + x + 2 =
=A(x −1)(x2 + x +1)+ B(x2 + x +1)+ (Cx + D)(x −1)2 . (8.10)
1)Полагая в (8.10) x = 1, получаем B = 3.
2)Чтобы найти коэффициент A, продифференцируем обе части выражения (8.10) и затем положим в нем x = 1. При дифференциро- вании правой части будем выписывать только те слагаемые, кото-
рые не обращаются в нуль при x = 1:
6x2 + 8x +1 = A(x2 + x +1)+ B(2x2 +1)+ ....
Отсюда при x = 1 имеем 15 = 3A + 3B , то есть A = (15 − 3B)/3 = 2.
3) |
Полагая в (8.10) x = 0, получим |
|
2 = −A + B + D Þ D = 2 + A − B = 1. |
4) |
Сравнивая коэффициенты при x3 , получим |
|
2 = A + C Þ C = 0.3 |
8.3.2. Интегрирование рациональной дроби
Теорема 8.5. Всякая рациональная дробь интегрируется в эле- ментарных функциях.
4Как уже отмечалось, интегрирование рациональной дроби сводится к интегрированию многочлена и правильной рациональ- ной дроби. Поэтому достаточно показать, что правильная рацио- нальная дробь интегрируется в элементарных функциях.
В силу теоремы 8.5, интегрирование правильной рациональной
дроби сводится к интегрированию простейших дробей следующих четырех типов:
195
1. |
A |
. |
2. |
|
|
A |
|
, (k ³ 2). 3. |
Mx + N |
. |
x - b |
(x - b)k |
|
x2 + px + q |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|||||
4. |
Mx + N |
|
|
, (m |
³ 2). |
|
|
|||
(x2 + px + q)m |
|
|
||||||||
Здесь A, M , N, b, |
p, q – некоторые вещественные числа, причем |
|||||||||
трехчлен |
x2 + px + q |
|
не имеет действительных корней, то есть |
q - p2 > 0 . Докажем, что каждая из четырех указанных дробей ин- 4
тегрируется в элементарных функциях. 1. ò xAdx- b = Aln x - b + C .
2. ò |
Adx |
= [t = x - b] = Aò dtk |
= - |
A |
|
+ C = |
||
k |
(k -1)t |
k −1 |
||||||
|
(x - b) |
|
t |
|
|
|
||
|
|
= - |
A |
+ C. |
|
|
|
|
|
|
(k -1)(x - b)k −1 |
|
|
|
|
3. Для вычисления интеграла типа 3 представим квадратный
трехчлен в виде
( |
2 ) |
2 |
è |
4 |
ø |
x2 + px + q = x + p |
|
|
+ ç q - p |
|
÷ |
и, учитывая, a = q − p2 4
что q - p2 |
> 0, введем в рассмотрение постоянную |
||||
4 |
|
|
|
|
|
. Тогда, сделав подстановку t = x + p |
, получим |
||||
|
|
|
Mt + (N - Mp / 2) |
2 |
|
ò |
Mx + N |
dx = ò |
dt |
= |
|
x2 + px + q |
t2 + a2 |
=M ò d (t2 + a2 ) + (N 2 t2 + a2
=M ln (t2 + a2 )+ æç 2N
2 è
-Mp
-Mp
2a
/ 2)ò |
|
|
dt |
|
= |
||
t |
2 |
+ a |
2 |
||||
|
|
|
|
||||
ö |
|
|
t |
+ C = |
|||
÷arctg |
|
||||||
a |
|||||||
ø |
|
|
|
|
|
|
|
|
æ |
|
|
|
|
ö |
æ |
|
x + p |
|
|
|
M |
|
ç |
|
2N - Mp |
÷ |
ç |
|
2 |
||||
= |
ln(x2 |
+ px + q)+ ç |
|
|
÷arctgç |
|
|
||||||
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
q - p |
2 |
q - p |
2 |
||||||||
|
|
ç |
2 |
|
÷ |
ç |
|
||||||
|
|
|
|
4 |
|
4 |
|||||||
|
|
|
è |
|
|
|
ø |
è |
|
|
ö
÷
÷ + C.
÷
ø
196
4. Используя введенные выше обозначения, получим
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
æ |
|
|
|
|
Mp |
ö |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mx + N |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mt + |
ç N |
- |
|
|
|
÷ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
ò |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
= ò |
|
|
|
|
|
|
|
|
è |
|
|
|
|
|
|
ø |
|
dt = |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
(x2 + px + q)m |
|
|
|
|
(t2 + a2 )m |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
M d (t2 + a2 ) |
æ |
|
|
|
|
|
Mp ö |
|
|
|
dt |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
ç N - |
|
|
|
|
|
|
÷ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
2 |
|
|
ò (t2 + a2 ) |
m |
|
2 |
|
(t2 + a2 ) |
m |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
è |
|
|
|
|
|
|
øò |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
M |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
æ |
|
|
|
Mp ö |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+ ç N - |
|
|
|
|
|
÷ Im . |
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
( |
|
|
|
|
)( |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
m−1 |
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
è |
|
|
|
|
|
ø |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
2 1- m |
|
|
x |
+ px + q |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
Рассмотрим интеграл |
|
Im = ò |
|
|
|
|
dt |
|
|
|
|
|
|
. |
|
Если представить |
Im в |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(t2 + a2 )m |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
виде линейной комбинации интегралов Im−1 и ò |
|
|
|
|
t2dt |
|
и вычис- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(t2 + a2 )m |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
лить последний интегрированием по частям, получим |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Im = ò |
|
dt |
|
|
|
|
|
|
1 |
|
ò |
(t2 + a2 )- t |
2 |
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
òt |
|
tdt |
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
= |
|
|
|
(t2 + a2 )m |
|
dt = |
|
|
|
Im−1 - |
|
|
|
= |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(t2 + a2 )m |
a2 |
|
|
a2 |
|
a2 |
(t2 + a2 )m |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1 |
|
|
1 |
|
|
æ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ö |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
ç |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
÷ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
= |
a |
2 |
Im−1 - |
|
a |
2 |
|
|
òtd ç |
2(1- m)(t |
2 |
+ a |
2 |
) |
m−1 |
÷ |
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
è |
|
|
|
|
|
ø |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
= |
1 |
Im−1 + |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
t |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
|
|
|
1 |
|
|
ò |
|
|
|
|
dt |
|
|
= |
|
||||||||||||||
a2 |
2a2 (m -1)(t2 + a2 )m−1 |
2(m -1)a2 |
|
(t2 + a2 )m−1 |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
= |
|
|
|
|
|
|
|
t |
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
2m - 3 |
|
|
Im−1. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
2a2 (m -1)(t2 + a2 )m−1 |
2a2 (m -1) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Таким образом, мы получили рекуррентную формулу для вы- числения интеграла Im при m > 1. Если m = 1, то
|
|
|
|
dt |
|
1 |
|
t |
% |
|
Im = I1 |
= |
|
|
|
= |
|
arctg |
|
+ C . |
|
òt2 |
+ a2 |
a |
a |
|||||||
|
|
|
|
|
Таким образом, нами вычислены интегралы от всех четырех ти- пов простейших дробей и доказано, что каждый из этих интегралов
представляет собой элементарную функцию.3
197
Пр и ме р 8.12. Вычислим интеграл от дроби из примера 8.11. |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4ò |
|
2x3 |
+ 4x2 + x + 2 |
|
|
dx = ò |
|
|
2 |
|
|
|
dx + ò |
|
|
3 |
|
|
|
|
|
dx + ò |
|
dx |
= |
|||||||||||||||||||
( |
|
) |
2 |
( |
2 |
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
|
|
|
|
) |
2 |
2 |
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x -1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
+ x +1 |
|
||||||||||||||
|
|
x - |
1 x + x +1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x -1 |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
æ |
|
|
|
1 |
|
ö |
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
d ç x + |
|
|
|
|
÷ |
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
= 2ln |
|
x -1 |
|
- |
|
|
+ ò |
è |
|
|
|
|
ø |
|
|
= |
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
x -1 |
æ |
1 ö2 |
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ç x + |
|
|
÷ |
+ |
|
4 |
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
è |
2 ø |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
= 2ln |
|
x -1 |
|
- |
|
3 |
|
|
+ |
|
2 |
|
arctg |
|
2x |
1 |
+ C.3 |
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x -1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
З ам е ч ан и е . Указанный в теореме метод вычисления неопреде- ленного интеграла от рациональной дроби позволяет вычислить ин- теграл от любой рациональной дроби, если можно получить кон- кретное разложение знаменателя на множители вида (8.6). Но в от-
дельных частных случаях бывает целесообразнее для значительного сокращения вычислений действовать иными путями.
Пр и ме р 8.13. Вычислим интеграл ò |
x5 |
+ 3x3 + 2x |
|
dx . |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
( |
x2 +1 10 |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
4Разделив числитель на x2 +1 с остатком, получим |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
x + 3x + 2x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
( |
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
x |
2 |
|
+1 + x |
|
|
|
x |
2 |
+1 |
2 |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
ò |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx = ò |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx = |
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
( |
x2 |
+1 |
|
10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
x2 +1 |
10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= ò |
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
dx + ò |
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
dx = |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
|
2 |
|
|
|
|
9 |
|
|
( |
|
|
|
2 |
|
|
|
8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
1 |
|
|
dx2 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
dx2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
1 |
|
|
||||||||||||
= 2 ò |
|
|
|
|
|
|
+ |
|
ò |
|
|
|
|
|
|
= - |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
|
|
|
|
|
|
|
|
+ C.3 |
||||||||||||||||||||||||||||||
( |
x2 +1 |
|
9 |
2 |
( |
x2 +1 |
|
8 |
16 |
|
( |
x2 |
+1 |
8 |
14 |
( |
x2 +1 |
7 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
||||||||||||||
Пр и ме р 8.14. Вычислим интеграл ò |
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
x(x5 + 2) |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4ò |
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
= |
1 |
ò |
|
|
|
|
|
|
dx5 |
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
x(x5 + 2) |
5 |
x5 (x5 + 2) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
æ 1 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
ö |
|
|
5 |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
x5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
ç |
|
|
|
|
- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
÷dx |
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
ln |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+ C.3 |
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
10 ò |
|
|
5 |
|
|
x |
5 |
+ 2 |
|
|
|
|
10 |
|
|
|
x |
5 |
|
+ |
2 |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
è x |
|
|
|
|
|
|
|
|
ø |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
198
8.3.3. Метод Остроградского
P(x)
Если знаменатель правильной рациональной дроби Q(x) имеет
кратные корни, особенно комплексные, то интегрирование такой дроби обычно связано с громоздкими выкладками. В этом случае целесообразно использовать метод Остроградского, суть которого состоит в выделении рациональной части первообразной.
Пусть Q(x) имеет кратные корни (включая и комплексные). Со- ставим многочлен Q2 (x) так, чтобы все его корни были простые и
каждый корень Q(x) был корнем Q2 (x). Тогда Q(x) = Q1 (x)Q2 (x), где корни Q1 (x) есть корни многочлена Q с кратностями каждый на единицу меньше, то есть
Q(x) = (x − b1 )k1 L(x − bm )km (x2 + p1x + q1 )l1 L(x2 + pn x + qn )ln ; Q1(x) = (x − b1 )k1−1L(x − bm )km −1 (x2 + p1x + q1 )l1 −1L(x2 + pn x + qn )ln −1 ;
Q2 (x) = (x - b1 )L(x - bm )(x2 + p1x + q1 )L(x2 + pn x + qn ). |
|
||||||
Тогда справедливо соотношение |
|
|
|
|
|||
ò |
P(x) |
dx = |
R(x) |
+ ò |
S (x) |
dx, |
(8.11) |
|
Q1 (x) |
Q2 (x) |
|||||
|
Q(x) |
|
|
|
где R(x) и S (x) – многочлены с неопределенными коэффициентами, степени которых соответственно на единицу меньше степеней много- членов Q1 (x) и Q2 (x). Для отыскания коэффициентов многочленов R(x) и S (x) необходимо продифференцировать равенство (8.11),
привести результат дифференцирования к общему знаменателю и со- поставить коэффициенты при одинаковых степенях x в числителе.
З ам е ч ан и е . В формуле |
P(x) |
é |
R |
(x) ù¢ |
S (x) |
, полученной |
||
|
= ê |
|
|
ú |
+ |
|
||
Q(x) |
|
|
Q2 (x) |
|||||
|
ëQ1 |
(x)û |
|
|
é R(x)
дифференцированием формулы (8.11), дробь êëQ1 (x) после надле-
жащих сокращений приводится к знаменателю Q(x).
199
Пр и ме р 8.15. Вычислим методом Остроградского интеграл
|
|
|
|
|
|
|
I = ò |
x6 − x5 + x4 + 3x2 − 2x + 2 |
dx . |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
x −1 |
3 |
( |
x2 |
+1 |
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
4Используя введенные выше обозначения, получим |
) |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
( |
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
( |
|
) |
|
|
|
( |
|
|
) |
|
( |
|
2 ; |
|
P |
|
x |
|
= x6 − x5 + x4 |
+ 3x2 − 2x |
+ 2, Q |
|
x |
|
= |
|
|
x |
−1 3 |
|
x2 |
+1 |
||||||||||||||||
|
|
|
|
Q1 (x) = (x −1)2 (x2 +1), Q2 (x) = (x −1)(x2 +1). |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
Тогда |
|
P(x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
ò |
dx = Ax3 + Bx2 + Cx + D + òTx2 + Sx +U dx = |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Q(x) |
|
|
Q1 (x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Q2 (x) |
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
= |
Ax3 |
+ Bx2 |
+ Cx + D |
|
+ |
ò |
|
E |
|
dx + |
ò |
|
Fx + H |
|
dx. |
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
Q1 (x) |
|
|
x |
−1 |
|
|
x |
2 |
+1 |
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Продифференцировав это равенство и приведя его правую часть к общему знаменателю, приравняем коэффициенты при одинаковых
степенях x у многочленов, стоящих в числителях: |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
x6 |
|
|
|
1 |
= E + F; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
x5 |
|
|
−1 = − 3F − A + H − 2E; |
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
x4 |
|
|
|
1 = − A + 4F − 2B + 3E − 3H; |
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
x3 |
|
|
|
0 = A − 4E + 4H − 3C − 4F; |
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
x2 |
|
|
|
3 = − 3A − 4D + C + 3E + 3F − 4H; |
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
x1 |
|
|
−2 = − F − 2B − C − 2E + 2D + 3H; |
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
x0 |
|
|
|
2 = − H − C − 2D + E. |
|
|
||||||||||||||||
Решив эту систему уравнений, находим |
|
|
||||||||||||||||||||||||
A = − 3 |
, B = 1, C = − 5 , D = 0, E = 1, F = 0, H = |
1 . |
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
Таким образом, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
P(x) |
|
|
|
|
−3x3 + 4x2 − 5x |
|
|
|
dx 1 dx |
|
|
||||||||||||||
ò |
|
|
dx |
= |
|
4Q1 (x) |
+ ò |
|
|
|
+ |
|
|
ò |
|
|
= |
|
||||||||
Q(x) |
|
x −1 |
4 |
x2 +1 |
|
|||||||||||||||||||||
= |
|
|
|
|
−3x3 + 4x2 − 5x |
+ ln |
|
x −1 |
|
+ |
1 |
arctg x + C.3 |
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
( |
|
|
|
|
|
|
) |
|
|
|||||||||||||||
4 |
x4 |
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
− 2x3 + 2x2 − 2x +1 |
|
|
|
|
|
200
Многочлен Q1 (x) может быть найден без разложения как наи- больший общий делитель многочленов Q( x) и Q′(x) с использова- нием алгоритма Евклида.
Алгоритм Евклида
Пусть необходимо найти наибольший общий делитель много- членов f (x) и ϕ(x). Не ограничивая общности, будем считать, что
степень ϕ( x) не выше степени f (x).
Многочлен f (x) представим в виде: |
|
f (x) = ϕ(x)q(x) + r1 (x), |
(1) |
где r1 (x) – остаток от деления f (x) на ϕ( x) . Тогда степень r1 (x) меньше степени делителя ϕ(x).
Далее, в результате деления ϕ(x) на r1 (x) получим: |
|
ϕ(x) = r1 (x)q1 (x) + r2 (x) , |
(2) |
причем степень r2 (x) меньше степени делителя r1(x) . |
|
r1 (x) = r2 (x)q2 (x) + r3 (x) |
(3) |
... |
|
rk −2 (x) = rk −1 (x)qk −1 (x) + rk (x) |
(k ) |
При каждом делении степень остатка будет снижаться по край- ней мере на единицу, поэтому на определенном шаге мы получим
нулевой остаток, то есть |
|
rk −1 (x) = rk (x)qk (x). |
(k +1) |
Последний отличный от нуля остаток rk (x) является наиболь- шим общим делителем многочленов f (x) и ϕ(x).
4Достаточно доказать два утверждения:
1)многочлены f (x) и ϕ( x) делятся на rk (x) , то есть rk (x) – один из делителей f (x) и ϕ(x);
2)многочлен rk (x) делится на любой делитель r0 (x) многочле-
нов f (x) и ϕ( x), то есть rk (x) – наибольший общий делитель ука-
занных многочленов.
Для доказательства утверждения 1 заметим, что, в силу (k +1), rk −1 (x) делится на rk (x), а тогда, в силу (k ), rk −2 (x) делится на
201
rk (x). Поднимаясь вверх по цепочке равенств (1) – (k ), мы докажем,
что f (x) и ϕ(x) делятся на rk (x) .
Докажем утверждение 2. Пусть r0 (x) – произвольный делитель многочленов f (x) и ϕ(x). В силу равенства (1) r1 (x) делится на r0 (x) , а тогда, в силу равенства (2), r2 (x) делится на r0 (x) . Опускаясь по цепочке равенств (1) – (k ), докажем, что rk (x) делится на r0 (x).3
|
Пр и ме р 8.16. Вычислим интеграл |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ò |
|
|
|
|
|
x6 − x5 + x4 + 3x2 − 2x + 2 |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx . |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x7 − 3x6 + 5x5 − 7x4 + 7x3 − 5x2 + 3x −1 |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
4Используем метод Остроградского. Для нахождения много- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
члена |
|
|
Q1 (x) = НОД (Q(x),Q′(x)) воспользуемся алгоритмом Евк- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
лида. Тогда |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Q(x) = x7 − 3x6 + 5x5 − 7x4 + 7x3 − 5x2 + 3x −1, |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Q′(x) = 7x6 −18x5 + 25x4 − 28x3 + 21x2 −10x + 3. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Согласно алгоритму, |
представим Q(x) в виде |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Q(x) = Q′(x)q(x) + r1 (x). |
|
|
|
||||||||||||||||||||
− |
x7 − 3x6 + 5x5 − 7x4 + 7x3 − 5x2 + 3x −1 |
|
7x6 −18x5 + 25x4 − 28x3 + 21x2 −10x + 3 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7 |
|
18 |
|
|
6 |
|
25 |
|
|
|
5 |
|
4 |
|
3 |
10 |
|
|
2 |
|
3 |
|
|
|
|
|
1 |
|
3 |
|
|
|||||||||||||
|
x |
− |
|
|
|
x |
+ |
|
|
|
x |
|
− 4x |
+ 3x |
− |
|
|
|
x |
|
+ |
|
|
|
x |
|
7 x − |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
7 |
|
|
7 |
|
|
7 |
|
7 |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
49 |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
− |
3 |
x6 + |
|
10 |
x5 |
− 3x |
4 + 4x3 − |
|
25 |
x2 + |
18 |
x −1 |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
− − |
|
7 |
7 |
7 |
7 |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
3 |
x6 |
+ |
54 x5 − |
75 x |
4 + |
12 x3 − |
9 x2 |
+ |
|
30 x− |
9 |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
7 |
|
49 |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
49 |
|
|
|
|
|
49 |
|
7 |
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
49 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
16 x5 |
− |
72 x4 + |
16 x3 − |
16 x2 + 96 x − 40 = r1 (x). |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
49 |
|
|
|
|
|
49 |
|
7 |
|
|
|
|
7 |
|
|
|
49 |
49 |
|
|
|
|
Так как наибольший общий делитель многочленов определен с точностью до произвольного постоянного множителя, то вместо
многочлена r1 (x) будем рассматривать многочлен
r%1 (x) = 494 r1 (x) = 4x5 −18x4 + 28x3 − 28x2 + 24x −10 .
202
− |
7x6 −18x5 + 25x4 − 28x3 + 21x2 −10x + 3 |
|
4x5 −18x4 + 28x3 − 28x2 + 24x −10 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
6 |
|
63 |
|
5 |
|
|
4 |
3 |
|
2 |
|
35 |
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
27 |
|
|
|||||||||||
|
7x |
|
|
− |
2 |
|
x |
+ 49x |
− 49x |
+ 42x |
− 2 x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x + |
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
8 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
27 x5 − 24x4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
+ 21x3 − 21x2 + |
15 x + 3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
− |
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
27 x5 − |
243 x4 |
+ |
189 x3 − |
189 x2 |
+ 81x − 135 |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
2 |
|
|
|
4 |
|
|
2 |
|
|
|
2 |
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
147 |
x4 |
− |
|
147 |
x3 |
+ |
|
147 |
|
x2 |
− |
147 |
x + |
147 |
= r2 (x). |
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
2 |
|
4 |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
Аналогично предыдущему шагу сделаем замену |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
r%2 (x) = |
4r2 (x) |
|
= x4 − 2x3 |
+ 2x2 − 2x +1. |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
147 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x4 − 2x3 + 2x2 − 2x +1 |
|||||||
|
|
|
− |
4x5 −18x4 + 28x3 − 28x2 + 24x −10 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
4x5 −8x |
4 + 8x3 − 8x2 + 4x |
|
|
|
|
4x −10 |
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
−−10x4 + 20x3 − 20x2 + 20x −10 −10x4 + 20x3 − 20x2 + 20x −10
0 = r3 (x).
Таким образом, |
|
|
|
|
||
ò |
x5 + x −1 |
dx = |
Ax3 + Bx2 + Cx + D |
+ ò Ex2 + Fx + H dx, |
||
|
Q1 (x) |
|||||
|
Q(x) |
|
|
Q2 (x) |
||
где Q1 (x) = x4 − 2x3 + 2x2 − 2x +1, Q2 (x) = |
|
Q(x) |
= x3 − x2 + x −1. |
|||
|
Q1 (x) |
|||||
|
|
|
|
|
|
Продифференцировав это равенство и приведя его правую часть к общему знаменателю, приравняем коэффициенты при одинаковых степенях x у многочленов, стоящих в числителях:
x6 |
|
1 |
= |
E; |
|
||||
x5 |
|
−1 = |
F − 2E − A; |
|
x4 |
|
1 = |
H − A + 2(E − B − F ); |
|
x3 |
|
0 = A − 2(E − F + H ) − 3C; |
||
x2 |
|
3 = 2H − 4D − 3A + C + E − 2F; |
||
x1 |
|
−2 = |
F + 2D − C − 2B − 2H; |
|
x0 |
|
2 = − 2D − C + H. |
||
|
|
|
|
203 |