7. Мына сұрақтарға жауап беріңіздер.

1. Шылым шегуге байланысты статистикалық мәліметтердің көрсеткіштері қандай?

2. Темекіге қарсы күреске қатысты конвенция қашан бекітілді?

3. Темекіге қарсы күреске қатысты конвенцияға Қазақстан қашан қол қойды?

4. Сіз темекі тартасыз ба?

5. Жастардың темекі тартуына сіздің көзқарасыңыз қандай?

8. Сөйлемдерді оқыңыз, егер ол мәтін мазмұнына сәйкес келсе, «ия», сәйкес келмесе, «жоқ» деп жауап беріңіздер.

Сөйлемдер	ия	жоқ
Темекі індеті тек жаһандық мәселе емес, сонымен қатар бұл жаһандану мәселесі болып табылады.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ассамблеясы темекіге қарсы күреске қатысты конвенцияны бекітпеді.
Конвенция темекінің және темекі өнімдерінің жаһандана таралуын шектейтін халықаралық заңдастырылған құжат болып табылады.

9. Шашылған сөздерден сөйлем құраңыздар.

1. Өз, таза, тыныстауға, өркениетті, болуға, құқылы, қазақ, ауамен, елі, етті, алдында, қауымдастық, ұмтылатындығын, әлемдік, халқының, ел, жария;

2. Үшін, әдетке, жаман, бой, қажет, алдырмау, ол;

3. Азамат, саналы, еліміздегі, міндетті, қосуға, әрбір, шылымқорлықтың, өрістемеуі, әрі, одан, өз, үшін, үлесін

10. Сұхбатты толықтырыңыздар.

___________________________?

• Байлық та, атақ та адамды бақытты ете алмайды.

• Бақытты болу үшін денсаулық керек пе?

____________________________ .

____________________________?

• Денсаулықтың кепілі – салауатты ғұмыр кешу

• Жаман әдеттерден қалай құтылуға болады?

_____________________________ .

11. Мына мақалдардың сыңарларын анықтаңыздар.

Жаны саудың	Әдет қалмайды
Тазалық – саулық негізі	Бас ауырса, жан тәтті
Бірінші байлық - денсаулық,	Ішің ауырса, тамағың тый
Жолдасың көп болса,	Қайғы жан жарасы
Денің сау болса,	адамның арқауы
Ас	Жалғызбын деме.
Сырқат тән жарасы,	Жарлымын деме
Көзің ауырса, қолың тый,	Екінші байлық — он саулық
Бас аманда мал тәтті,	Саулық –байлық негізі
Ауру қалса да,	дені сау.

12. Мәтінді қазақ тіліне аударып, ат қойыңыздар.

Ведите правильный образ жизни. Как правило, это отсутствие вредных привычек. Чрезмерное употребление так называемых «стимуляторов», к которым можно отнести кофе, алкоголь, сигареты, несёт в себе массу побочных эффектов для организма человека. Алкоголь и табак разрушают нейроны мозга, негативно влияют на состояние сердечнососудистой системы организма, дают колоссальную нагрузку на печень. Кофе же рекомендуется пить только в случае необходимости: например, при пониженном внутричерепном или артериальном давлении. Но и «подсаживаться» на него не рекомендуется. Всё больше людей страдает от «кофеинозависимости», ведь кофеин, как, впрочем, и никотин, является слабым наркотиком.

Медики рекомендуют заниматься спортом и по утрам делать зарядку. Физическая активность позволяет держать организм в тонусе. Даже получасовая ежедневная прогулка тонизирует сердечнососудистую систему, улучшает циркуляцию крови во всём организме, улучшает деятельность опорно-двигательного аппарата.

Важным элементом хорошего здоровья является и здоровое питание. Врачи рекомендуют избавиться от употребления слишком жирной или жареной пищи. Куда полезнее употреблять экологические чистые продукты, овощи и фрукты, причем, готовить их лучше на пару. Не рекомендуется покупать продукты, имеющие всевозможные химико-биологические добавки и консерванты, которые, безусловно, вредят нашему организму.

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыздар.

Темекіге қарсы күрестің басталу тарихы

Шылымқорлықтың адам денсаулығына аса зор нұқсан келтіретіні алғаш рет Англияда байқалып, 1585 жылдан бастап осы елдегі темекі тартқан адамдарды ауыр жазаға кесетін қатал заң шығарылған. XVI ғасырдың аяғынан бастап Англияда темекі таратушылар үшін қара түнек өмір басталды, яғни темекі тартқандардың басын кесіп алып, оны халықтың ең көп жиналатын жерлеріне апарып қоятын болды.

Италияда папа Урбан ІІ темекі тартқан адамдардың шіркеуде шоқынуына тыйым салды. Айтқанға көнбеген бес монахты монастырдың дуалына тірідей қалап, сыртынан сылап тастаған. 1663 жылы Константинопольде темекі отынан болған өрттен кейін Мұрад ІV сұлтан шылым тарқандарды өлім жазасына кесуге әмір етті.

Басқа елдердегі сияқты Ресейде де темекі тартуға патша мен дін басшылары тарапынан күшті наразылық көрсетіліп, оған тыйым салатын қатаң шаралар қолданыла бастады.

Ресейде Михаил Романов патшалық еткен дәуірде шылым тартуға қатаң тыйым салынды. Заңды бұзғандарға бірінші рет таяқпен 60 дүре соғатын, екінші рет қайталанса, мұрны мен құлақтарын кесетін жаза өмірге келді. Ал енді 1634 жылғы Мәскеуде темекі туралы заңды бұзғандарды өлім жазасына кесуге ұйғарды. XVI ғасырдың бас кезінде билік басына келген Англия королі Яков І сол уақыттың өзінде темекі тартудың зияны туралы: «Түрі жексұрын, иісі жеркенішті, миға қауіпті, өкпеге зиянды»,- дей отырып, жалған бақыттың жетегіне ерген өз халқына осылайша ескерту жасады. Сонымен бірге темекі сату жұмысын қойдыру мақсатында темекі сатушыларға ауқымды салық салып отырды.

2. Мәтін бойынша 5 сұрақ жазыңыздар.

3. Мақал-мәтелдерді жаттап, мағынасын түсіндіріңіздер.

Аурудың алдын ал.

Іздеп алған аурудың емі табылмас.

Ауру азығымен.

Ауруды елемеген өледі, дауды елемеген төлейді.

Ауру батпандап кіріп, мысқылдап шығады.

1. Мәтінге қажетті сөздермен, сөз тіркестерімен танысыңыздар.

Қоғам, мәселе, намыс, бірлік, үміт, белсенді, табиғат, мағына, саясат, қозғалыс, талғам, жоба, құжат, құбылыс, сауал, ел, өзгерістер, ақпарат, келісім, келешек, сұрақтар, мұрагер, деректер.

2. Мына сөздерді, сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңыздар.

Намысшылдық, адамгершілік, белсенділік, серіктестік, кәсібилік, ең белсенді бөлігі, жастар саясаты, жастар қозғалысы, басты құжаттар, бағдарлама, заңды құбылыс, әлеуметтік топ, жастар ұйымдары, қоғамдық келісім, тұрмыстық - әлеуметтік қозғалыс, құжаттың қабылдануы.

3. Мәтінді оқыңыздар.

Қоғам және жастар

Әрбір қоғамның, әрбір отбасының ертеңгі келбеті ондағы жастардың қалай өсіп, ержетуіне байланысты. Сондықтан бұл мәселеге мән беру тұрмыстық - әлеуметтік көзқарас ғана емес, саяси салмағы бар үлкен міндеттердің бірі деп атасақ, артық айтқандық емес. Кеше де солай болған, келешекте де солай бола береді. Қазақ халқы да ежелден «ат тұяғын тай басар» деп жастарының жайына бей-жай қараған жоқ. Сондықтан да ата-баба мирас еткен намыстылық, имандылық, Отанды сүю, ынтымақ пен бірлікті берік сақтау үрдісі әлсіреген жоқ, қайта жаңғырып, одан әрі жалғасын тауып отырды. Ата-буынның үмітін бала буын ақтай білді. Қысқасы, ұяда не көрсе, ұшқанда соны ілді. Егемен елдің ертеңгі тағдыры, ең алдымен қазақты, барша Қазақстандықты тынымсыз ойландыруға тиіс. Оның басты өлшемі мынау: жастарымыз қалай өсіп келеді екен деген сауал. Олардың жан-дүниесінде қандай жаңғырулар бар? Не нәрсеге еліктейді, не нәрседен бой тартады? Ұлттық болмыстарға деген жанашырлықтары қандай? Міне, осы тектес сандаған сұрақтардың алдымызды кес-кестейтіні рас.

Жастардың мүмкіндігіне қарай, қоғамдағы болып жатқан оқиғалардан өзін оқшау ұстамағаны жақсы. Өйткені, олар - елдің келешегі. Ата жолын жалғастыратын мұрагер. Бүгінгі аяқталмай жатқан істерді мәреге жеткізетін солар. Сол үшін де жастарға белсенділік, сергектік пен кәсібилік өте керек. Және мұндай болу жастар табиғатына жарасатын мінез. «Егер біз лаулап жанбасақ...» деген тіркес бар. Сол тіркестің мағынасы әлі өз күшінде. Онда жастарымыздың саяси өмірге араласып, қатысып тұруы міндетті емес пе?

Қолда бар деректерге қарап отырсақ, Қазақстан халқының басым бөлігі жастар дей аламыз. Ендеше, олар саясатта да шешуші рөл атқара алады. Себебі, жастар қоғамымыздың ең белсенді бөлігі. Барлық кезде осылай болған.

4. Мәтін бойынша 5 сұрақ қойыңыздар.

5. Сөйлемдерді оқыңыз, егер ол мәтін мазмұнына сәйкес келсе «шын», сәйкес келмесе, «жалған» деп жауап беріңіздер.

Сөйлемдер	Шын	Жалған
Жастардың мүмкіндігіне қарай қоғамдағы болып жатқан оқиғалардан өзін оқшау ұстағаны жақсы
Сол үшін де жастарға белсенділік, сергектік, кәсібилік өте керек емес
Жастар қоғамымыздың ең белсенді бөлігі емес
Жастар саясаттан тыс өмір сүре алмайды
Олар саясатта да шешуші рөл атқара алмайды

6. Шашылған сөздерден сөйлемдер құрастырыңыздар.

1. Табиғатына, және, мінез, жарасатын, болу, мұндай

2. Тұра, азаматтық, білдірмей, ұстанымын, алмайды

3. Олар, аяқталмай, істерді жатқан, мәреге, бүгінгі, жеткізді

4. Отыр, олардың, бүгінгі, онға, 1998, саны, жылы, жетпейтін, асып, отыр, елуден, бүгінгі, күні

7. Мына етістіктермен сөйлемдер құрастырыңыздар.

Ұйымдастыру , өркендеу, еліктеу, өзгерту , қолдау, талқылау, дайындау.

8. Мына сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз.

Бүгінгі күнге дейін жүргізіліп келе жатқан саясаттың алаңдататын тағы бір тұсы: Қазақстан тәуелсіздігін алған кезде республика азаматының орта жасы 24-25 жас болатын, ал бүгінгі күні 30-дан асып кетті. Бұл ел ағаларын да алаңдататын жағдай. Өйткені мұндай қарқынмен енді 20-25 жылда Қазақстандықтардың орта жасы 55-тен асып кетеді. Сонда жұмысты кім істейді? Небәрі төрт тарауды құрайтын 18 бабы бар Заң жобасының қоғам алдында тұрған мәселелерді шешуге үлкен үлес қосатын құжат екенін осыдан көруге болады.

Мінеки, жастар саясатын қолдайтын біраз құжаттарымыз бар, ал жастарымыздың бүгінгі жайы қалай? Жастарымыз қалай өсіп келе жатыр?

Зерделеп қарасаңыз, бүгіндері жастарымыздың қам-қарекеттерінде жаңа үрдіс байқалады. Ол өздері өмір сүріп отырған қоғамға, яки күнделікті тұрмысына қанағаттанбағандықтан, қайткен күнде де соны жақсартуға тырысуда.

9. Сөйлемдерді дұрыс септік жалғауында тұрған сөзбен жазыңыздар.

1. Жастардың мүмкіндігіне қарай, қоғамдағы болып жатқан оқиғалардан//оқиға өзін оқшау ұстамағаны жақсы

2. Әрбір қоғамның, әрбір отбасы//отбасының ертеңгі келбеті ондағы жастардың қалай өсіп, ержетуіне байланысты.

3) Небәрі төрт тараудың//тарауды құрайтын 18 бабы бар Заң жобасының қоғам алдында тұрған мәселелерді шешуге үлкен үлес қосатын құжат екенін осымен//осыдан көруге болады.

4) Бұл ел ағасы//ағаларын да алаңдататын жағдай.